Өткен аптада “ҚазАзот” зауытында бірден екі оқиға болды. Біріншісі бойынша, компанияның PR-менеджерлері асығыс мәлімдеме жасап, зауыттың кінәсі жоқ екенін алға тартты. Ал екінші жағдайға қатысты пікір білдіргендердің қатарында облыс әкімдігі мен Маңғыстау облыстық экология департаменті бар. Тек “ҚазАзот” басшылығы ғана үнсіз қалды. Тергеудің алдын ала нұсқасына сәйкес, бұл “еңбекті қорғау ережелерінің бұзылуы” болуы мүмкін.
Ақтаудағы және оның маңындағы тұрғындар арасында зауыт-монополистке қатысты сұрақтар қордаланып қалған. Стратегиялық маңызды кәсіпорындағы мәселелер туралы – Ulysmedia.kz материалында.
ҚАЛАНЫҢ ҮСТІН САРЫ ТҮТІН БАСТЫ
“ҚазАзот” Маңғыстау облысындағы жаңалықтар пабликтерінде жиі “ньюсмейкерге” айналған. Бұған себеп азот тыңайтқыштарын өндіру технологиясы: өндіріс процесінде бір нәрсе бұзылса болғаны, зауыт құбырларынан сары түтін шығады. Оны ұқсастығына қарап “түлкінің құйрығы” деп те атайды. Мұндай “әсем көріністі” ақтаулықтар соңғы рет шілде айының ортасында көрді.
Алайда “ҚазАзот” компаниясының баспасөз қызметі бұл құбылысты визуалды эффект деп атауға асықты.
– 2025 жылдың 16 шілдесінде “ҚазАзот” АҚ аумағында әлеуметтік желілерде қызығушылық тудырған, “түлкінің құйрығы” деп аталатын қысқа мерзімді визуалды эффект тіркелді. Сағат 21:35-те “МАЭК” ЖШС құрамындағы ЖЭО-3 жағынан электр қуаты кенеттен өшіп қалды. Соның салдарынан “ҚазАзот” АҚ-тағы технологиялық жабдық автоматты түрде тоқтатылды. Мұндай апатты тоқтаулар кезінде технологиялық газдардың қысқа мерзімді бөлінуі орын алуы мүмкін, – деп хабарлады компания.
Компания өкілдерінің айтуынша, мұндай газ бөліністері халықтың денсаулығына қауіп төндірмейді.
Бұл ескерту аса маңызды: қала тұрғындарының смартфон ұстауы көбейген сайын, “ҚазАзоттың” түтінін мойындауға тура келіп отыр. Мысалы, былтыр тек маусым айында ғана компания екі рет сары түтін шығарғаны тіркелген.
Маңғыстау облысының экология департаменті кәсіпорында жоспардан тыс тексеру жүргізді.
ШАҒЫН АУЫЛ ҚАЛАЙ ҮЛКЕН ЗАУЫТТЫ ЖАҢҒЫРТУҒА МӘЖБҮР ЕТТІ
Айта кетейік, экологтар зауытқа мұндай тексерулерді тұрақты түрде жүргізіп отырады, олардың басым бөлігі айыппұл салумен шектеледі.
Әр жылдары белгіленген шектен асып кеткен нитроз газдарының бөлінуі, сондай-ақ зауыт маңындағы ауада аммиак пен көмірқышқыл газының шамадан тыс болуы үшін “ҚазАзот” компаниясы 246 мың теңгеден бастап 2,5 миллион теңгеге дейін, бір жолы тіпті 5,7 миллион теңгеге дейін айыппұл төлеген.
Бірақ сол кезде есептерде жиі айтылатын “технологиялық ауытқудан” бөлек, көк түтіннің әдейі және заңсыз түрде ағын суға аммиак араласқан тазартылмаған суды төгу екені дәлелденген болатын. Бұл су Басқұдық ауылы жанындағы каналға ағызылған.
Бұл ауыл “ҚазАзот” қызметінен ең көп зардап шегетін елді мекен болып саналады. Тұрғындар үнемі көзді ашытып, аллергия мен демікпені қоздыратын өткір иіс жайлы шағымданады.
Басқұдықтағы каналға тазартылмаған суды ағызғаны үшін “ҚазАзотқа” бірнеше мәрте айыппұл салынған. Алайда 2023 жылы жағдай реттелгендей болды. Экологтардың талабымен және әкімдіктің қолдауымен зауытта су қайта өңдеу технологиясы енгізілді: селитра аралас суды канал арқылы Кошкар-Ата қалдық қоймасына жіберетін құбыр бөлшектеліп, істен шығарылды.
ЭКОЛОГТАРҒА АРНАЛҒАН “ШАЙ”
Алайда өндірісті жаңғыртуға салынған көп миллиардтық инвестицияларға қарамастан, “ҚазАзот” Маңғыстау үшін әлі күнге дейін экологиялық проблема болып отыр.
Мүмкін, бұған себеп – кәсіпорынның экологиялық ахуалды жақсартуға ынтасы жоқтығында болар? Стратегиялық нысанды ешкім жаба қоймасы анық: “ҚазАзот” өнімдері – еліміздің егін шаруашылығының негізі, себебі Қазақстанда азотты тыңайтқыштарды одан басқа ешкім өндірмейді.
Бәсекелес өндіріс ашатын да ешкім жоқ. Селитра өндірісі үшін газ қажет, бұл – жаңа кәсіпорын иесінде өз кен орны немесе арзан шикізатқа балама қолжетімділік болуға тиіс деген сөз. Ал “ҚазАзотта” мұның бәрі бар. Сонымен қатар, мемлекеттен кепілдендірілген субсидиялар мен стратегиялық өндіруші ретіндегі басқа да артықшылықтар берілген.
2025 жылдың сәуіріндегі мәлімет бойынша, кәсіпорынның таза табысы 7,4 миллиард теңгеге жеткен. Мұндай ауқымды компания үшін 5 миллион теңге көлеміндегі экологиялық айыппұл – кәдімгі “шайға ішуге қалдырған” ұсақ тиын ғана. Қазақстанда бірнеше жыл бұрын жаңа Экологиялық кодекс қабылданған кезде, өнеркәсіптік алпауыттар үшін айыппұл мөлшері оларды заңбұзушылықтың себебін жоюға ынталандыратындай деңгейде болуы тиіс деген ойлар жиі айтылған.
Сонымен бірге, зауыт өңірдегі экологиялық жағдайды жақсарту үшін мүлде ештеңе істемейді деуге де болмайды. Бірақ ресми мәлімдемелерге қарағанда, жүргізіліп жатқан өзгерістердің басты мақсаты – зауыт маңында тұратын тұрғындардың денсаулығы емес, табыс көлемін арттыру.
– 2022 жылдың 13 мамырында “ҚазАзот” АҚ аумағында Азотты бейтараптандыру және буландыру бөлімшесінің ресми ашылуы өтті. Бұл бөлімше шырыны буын технологиялық процеске қайта енгізуге мүмкіндік беріп, дайын өнім өндірісінің көлемін 20%-ға арттыруға себеп болды. Сондай-ақ, бұл Маңғыстау өңірінің экологиясына оң әсер етті, – деген еді зауыт өкілдері журналистерге екі жыл бұрын.
Өндірісті толық жаңғырту үшін Қазақстан Даму банкінен 10 жылға жылдық 5% мөлшерлемемен 40 миллиард теңгеден астам жеңілдетілген несие желісі ашылған.
КОНТЕКСТ
Еске салайық, бұған дейін “ҚазАзот” зауытында қайғылы жағдай болып, салдарынан 4 адам зардап шеккен еді. Компания зардап шеккендердің ем-домына қатысты барлық шығынды өтейтінін мәлімдегенімен, компанияға қатысты ҚР Қылмыстық кодексінің 156-бабы – “Еңбекті қорғау ережелерін бұзу” бойынша қылмыстық іс қозғалды. Егер кінәлі деп танылса, зауыт 160 мың АЕК-ке дейін айыппұл төлеуі мүмкін.
Біз бұған дейін Қазақстандағы аммиак селитрасы нарығының монополисі саналатын бұл зауыттың олигарх Бахаридин Аблазимовке тиесілі екенін жазған едік. Ол – Қазақстанның ең бай 50 азаматының ішінде 36-орында. Алайда көпшілікке Аблазимовтің өзі емес, ұлы жақсырақ таныс.
2022 жылы ол қазақстандық тағы бір олигарх – Дінмұхаммед Ыдырысовтың ұлымен бірге караоке-клубтағы төбелеске қатысқан. Куәгерлердің сөзіне қарамастан, олигархтардың балалары жанжал шығарушылар емес, зардап шеккендер ретінде танылған.
Сондай-ақ, дәл осы Бахаридин Аблазимов 2020 жылы Германиядан Қазақстанға алғаш коронавирус жұқтырған судьяны жеке ұшағымен жеткізген миллиардер ретінде есте қалған.
