Өткен аптада Ulysmedia.kz сайты өз дереккөзіне сілтеме жасап, оқырмандарға Қазақстанның тұңғыш президентінің немересі Нұрәлі Әлиевке тиесілі «Транстелеком» компаниясы олигарх Вячеслав Кимге беріліп жатқанын хабарлаған болатын. Сол күні Kaspi.kz баспасөз қызметі мақалаға жедел түрде жауап беріп, редакцияға қысқаша хат жолдады:
– Вячеслав Кимнің «Транстелеком» компаниясына ешқандай қатысы жоқ және бұл компанияға қатысты ешқандай мәміле жасауды жоспарлап отырған жоқ.
Солай да шығар. Бірақ оның небәрі 23,35% акциясына иелік ететін компанияның баспасөз қызметі Forbes Kazakhstan тізіміндегі №1 бизнесменге неге «қол қояды»? Вячеслав Константиновичтің «Транстелеком» АҚ акцияларын сатып алуының гипотетикалық мүмкіндігінің несі қорқынышты? Ulysmedia.kz тілшісі осы сауалдарға жауап іздеп көрді.
Масаттандық, бірақ сұрақтарымыз бар
Шынын айтсақ, Kaspi.kz баспасөз қызметінің біздің басылымға жедел жауап бергені бізді қуантты. Жылдың ең ықпалды кәсіпкері сіздің тұрақты оқырманыңыз болса өз бағаңды асырсаң болмас па?!
Kaspi.kz финтех холдингінің баспасөз қызметінің басшылығы бір акционері туралы мақаланы оқып, оның атынан мәліметті теріске шығаруды сол күні жіберуге батылдық танытқанын күтпеп едік. Вячеслав Ким біздің басылымды оқып, өз компанияларының бірінің баспасөз қызметіне ондағы ақпараттың дұрыс емес екендігі туралы хабарлауға рұқсат берді деп болжау әлдеқайда қисынды.
Рас, еліміздің ең беделді кәсіпкері әлі де бір нәрсені ескермеген... Өйткені, мақала оның жеке басына ғана қатысты болды, оның бірде-бір жұмысына сілтеме жасалмады. Ол туралы Wikipedia веб-сайтында ақпарат аз емес.
Мысалы, 2013 жылдан бастап Вячеслав Ким Kolesa Group компаниясының тең иесі, 2015 жылдан бастап Alseko-ның тең иесі, 2019 жылдан бастап Magnum сауда желісінің бақылау кеңесінің төрағасы. Оның Kaspi.kz сайтына өзі жасаған немесе жасамаған коммерциялық операцияларға түсініктеме беруге неліктен рұқсат бергені бізге толық түсініксіз. Бірақ оның барлық құқығы бар екенін мойындаймыз.
Телекоммуникация нарығындағы ең үздік қазақстандық компаниялардың бірін сатып алу мүмкіндігі (пайдалы, ескеріңіз!) туралы біз жариялаған ақпараттан кейін №1 бизнесменді не түлен түрткені белгісіз, ол мәміледен бас тартуға асықты. Себебі, Вячеслав Константиновичтің өмірбаянына көз жүгіртсек, оны Forbes тізімінің бірінші қатарына жайғастырған оның пайдалы мәмілелерге деген инстинкті сияқты.
Бағын басынан ұшырмады
Бүгінде оның байлығы 3 600 000 000 долларға бағаланады. 1990 жылы Алматы Абай атындағы мемлекеттік университетінің түлегі серіктесімен бірге Коновалов офтальмологиялық клиникасын құрып, бизнестегі дебютін жасады. Кейін медицинадан электронды технологияға ауысып, кәсібін өзгертті. Дөп түсті. 1996-2004 жж. Ким бөлшек саудамен, «ALTAIR» АҚ, «Asia Technics» ЖШС, «ATG» ЖШС компанияларында электронды жабдықтарды таратумен айналысқан. 1993 жылы ол 2005 жылға дейін табысты болған Planet Electronics сауда желісінің негізін қалаушылардың және иелерінің бірі болды. 2004 жылдан 2005 жылға дейін Вячеслав Ким «Asia TechnicsGroup» АҚ президенті қызметін атқарды. 2004-2006 жылдары - Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрінің кеңесшісі. 2005-2006 жылдары «Қазақстан темір жолы» АҚ экономика жөніндегі басқарушы директоры қызметін атқарған.
Ким 2002 жылы Planet Electronics-те тауарларға несиелік жүйені енгізуге тырысып, тағдырлы мәміле жасады. Жекешелендірілген жергілікті «Каспийский» банкі ынтымақтастыққа келісті. Бірақ сауда мен несиені біріктіру қиынға соқты. Кәсіпкер өзіне көмектесетін инвестициялық серіктестерді іздей бастады, осылайша компанияның үлесін сатып алған Baring Vostok қоры туралы білді. Сөйтіп, 2007 жылы Михаил Ломтадзе басқарушылық топқа қосылып, Киммен бірге Kaspi-ді қазақстандық ең ірі финтек компаниясына айналдырды.
Сол тағдырлы мәміледен бері Вячеслав Ким жыл сайын Forbes Kazakhstan журналы жариялайтын Қазақстанның ең бай адамдары тізімінің басында тұрды. Ол 2012 жылы 24-ші орыннан 2023 жылы бірінші орынға көтеріле алды. Қазір Ким әлемдік миллиардерлер тізімінде 925-ші орында тұр.
«Дәуірі» тәуір жалғасты
«Транстелеком» АҚ сатып алу туралы мәміле Вячеслав Ким үшін тағдырлы шешім десе де болады. Бүгінде акционерлік қоғам - Қазақстандағы 50 ірі жеке компанияның бірі Оның 2022 жылғы кірісі 84,62 млрд теңгені, ал таза табысы 4,78 млрд теңгені құрады.
«Транстелеком» АҚ 1998 жылы «ҚТЖ» ҰК» АҚ құрылымдық бөлімшесін дербес ұйымға айналдыру арқылы құрылды. Транстелекомның ресми сайтында жазылғандай, сол кездегі компанияның қызметі темір жол саласындағы байланыс жүйесін техникалық қолдауды ұйымдастыру және оны одан әрі жаңғырту болыпты.
2017 жылға қарай компания жалпы ұзындығы шамамен 15 000 км болатын және еліміздің барлық аймақтарын қамтитын талшықты-оптикалық электр беру желілерін салды. Қазіргі уақытта Транстелеком IТ, байланыс, автоматика және энергетика саласындағы жүйелік интегратор, телекоммуникациялар мен цифрлық шешімдерді жеткізуші болып табылады.
2021 жылы компанияның кірісі 84,61 млрд теңгені құрап, 2020 жылғы 68,58 млрд теңгемен салыстырғанда 23,3%-ға өсті. Таза пайда 3,78 миллиард теңгеден 4,78 миллиардқа дейін өсті. «Транстелеком» 2022 жылды 2021 жылғы табыспен салыстырғанда 11,1 миллиард теңге шығынмен аяқтады. Бірақ регрессияның себептері туралы кейінірек айтатын боламыз.
Акциялардың 75 пайызының иелері «Unit Telecom» ЖШС арқылы Нұрәлі Әлиев пен Дмитрий Буерев саналады. Қалған 25 пайызы «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ-қа тиесілі.
Бағы басым немере
Нұрәлі Әлиев – 2020 жылы тамызда Лондонда қайтыс болған атышулы Айсұлтан Назарбаевтың үлкен ағасы. Дариға Назарбаева мен Рахат Әлиевтің тұңғыштары ағасына ұқсамайтын, үнемі өзін «көлеңкеде ұстауға» тырысатын. Әйтпесе, мансаптық өсу қарқыны оны Айсұлтаннан да бекер танымал ете алатын еді.
Нұрәлі 1985 жылы Алматыда дүниеге келген. Forbes мәліметі бойынша Әлиев 2023 жылы Қазақстанның ең бай 50 бизнесмені тізімінде 29-шы орында тұр. Кәсіпкер «Транстелеком» акцияларынан бөлек, «Darmen Holding» ЖШС және «Capital Holding Invest» ЖШС акцияларына ие. Ол сондай-ақ «Европа плюс Қазақстан» ЖШС тең иесі болып табылады, сол арқылы «RadioCity» телерадиокомпаниясы» ЖШС (Radio City радиостанциясы) және «Тәуелсіз телеарна» ЖШС (НТК телеарнасы) акцияларына ие. Дубайдағы (БАӘ) Donaello Hotels and Resorts, Алматыдағы Donatello бутик-қонақ үйі және Алматы мен Астанадағы бірнеше мейрамханалардың иесі.
Сол Forbes Kazakhstan журналының мәліметінше, Нұрәлі Әлиевтің байлығы бүгінде 249 миллион долларға бағаланған. 2022 жылғы Қаңтар оқиғасынан кейін Назарбаевтың немересі әйелі Аидамен бірге (ҚР Орталық сайлау комиссиясының бұрынғы төрағасы Берік Имашевтің қызы) Дубайда тұрады.
Алайда, биыл көктемнің соңы мен жаздың басында «Транстелеком» АҚ-ты бақылауға алуына байланысты оны туған жерінде кенет еске алды.
Дабыл қоңыраулары
Сәуір айында ҚР Үкіметі жанындағы Экономиканы монополиясыздандыру жөніндегі комиссия отырысында алғашқы дабыл қағылып, «Транстелеком» АҚ акцияларын жеке тұлғаларға сату, сондай-ақ, талдау жүргізу ұсынылды. Иеліктен шығару кезінде мемлекетке зияны ықтимал екені айтылды.
Мамыр айының соңында Мәжіліс депутаты Ермұрат Бапи ешбір кемсітушіліксіз «Транстелеком» АҚ мемлекет меншігіне қайтарылуын талап етті.
«Біз стратегиялық маңызы бар «Транстелеком» нысанының негізгі ұлттық көлік компаниясы ҚТЖ-дан қалай игерілгеніне көз жұмып қарай алмаймыз», – деді мәжілісмен.
– Транстелекомның» бақылау пакеті Нұрсұлтан Назарбаевтың немересі, Дариға Назарбаеваның ұлы Нұрәлі Әлиевтің меншігі болып шықты! Әңгіме стратегиялық маңызды кәсіпорын, Қазақстан азаматтарының қауіпсіздігі туралы болып отыр. 9 миллиард теңгеге қандай да бір «бағдарламалық қамтамасыз ету» түріне тапсырыс беру сияқты «Транстелекомды» көтеру мемлекеттік корпорациялар есебінен жалғасты. Силикон алқабындағы жетекші компаниялар мұндай тапсырысқа қызғанышпен қарайды! Осы қомақты қаржының барлығы Нұрәлі Әлиевке түсті, – деді ол.
Сонымен қатар, Бапи компания бірнеше жыл қатарынан Әлиевке керемет дивидендтер төлеп келгенін атап өтті.
– Осы жылдар ішінде Дариға Назарбаева мен Рахат Әлиевтің ұлы мемлекет активтерін осы заңсыз иемденудің басқа да бенефициарларымен бірге дивиденд алды. 2015 жылы – 587 млн.теңге; 2016 жылы – 940 млн теңге; 2017 жылы – 500 млн.теңге. 2022 жылы Президент Тоқаевтың барлық Жарлықтарынан кейін дивидендтер 2,4 млрд теңгені құрады, – деді Е.Бапи.
Депутат Бас прокуратурадан мұндай иеліктен шығарудың заңдылығы мен төлемдердің негізділігін тексеруді, содан кейін ақшаны Қазақстанға қайтаруды талап етті.
Неге Ким емес...
Жоғарыда айтылған барлық жағдайларды ескере отырып, Нұрәлі Әлиев «Транстелеком» АҚ-дағы өз үлесін сату туралы ойлануы әбден мүмкін. Қызметі IT және коммуникация саласымен қандай да бір түрде байланысты бизнесмен сатып алуға мүдделі болуы мүмкін. Иә, иә, шамамен Вячеслав Ким сияқты көлемде.
Егер Вячеслав Константинович «Транстелекомдағы» өз үлесін бұрынғы Елбасының немересінен сатып алуды шешсе, «Жаңа Қазақстанның» өкілдері оған міндетті түрде сұрақтар қояды...
Өйткені, соңғы кездері көптеген басылымдар Кимнің Қайрат Сатыбалдымен «тығыз байланыста болғанын» еске сала бастады. Сонымен қатар, интернетке Forbes Kazakhstan тізіміндегі №1 кәсіпкердің 2018 жылы қазақ төлқұжатын сақтап қалу кезінде Мальта азаматтығын алғаны туралы ақпарат тарады. Елде қос азаматтыққа тыйым салынғанына қарамастан, Вячеслав Ким жазадан қалай құтылды - тарих үнсіз. Алайда кейбір қазақстандық және шетелдік БАҚ «Ким Вячеслав Константинович Қазақстаннан кету құқығынан айырылды» деп хабарлайды.
«Вячеслав Кимнің тағдыры алдын ала анықталған», – деп жазады Осетия телеарнасы.
- Оның банкі тым үлкен. Сәтсіздікке ұшырау үшін тым табысты. Бірақ меншік құрылымы міндетті түрде өзгереді, десе де Вячеслав Кимнің пайдасына емес. Вячеслав Кимнің Мальта төлқұжаты – президентке тергеуді бастау үшін тамаша мүмкіндік, ол ақыр соңында қажетті нәтижелерге әкеледі, – дейді Осетия телеранасы.
Егер бұл рас болса, дәл осындай сәтте «Транстелеком» АҚ-ны, тіпті Нұрсұлтан Назарбаевтың немересінен де сатып алу ең дұрыс шешім болмас еді...
Оралхан ҚОЖАНОВ
