Астанада LRT ісі бойынша сот процесі жалғасуда. Елордада жеңіл рельсті жобаны жүзеге асыру 2011 жылы басталғанымен, жаңа тас жол ешқашан салынбаған. Тек баған-мұнаралар бой көтерді. Елордада әкімдер ауысты – олардың кейбіреулері жобаны қабылдамады, кейбіреулері оны алға тартып көрді. Соған қарамастан, LRT үшін ақша бөліне берді, ол қазақстандық жемқорлықтың ескерткіші деп аталды.
“Аппақ дақтар” кімге пайдалы?
Құны жүздеген миллион долларды құрайтын сыбайлас жемқорлық схемасын ұйымдастыра алмағанын түсіндіруге тырысқан қарапайым қызметкерлер сот алқасына шықты.
Бұл – соттың істі шешуге бағытталған үшінші әрекеті. Алдымен бірінші сатыдағы сот үкімін шығарып, кейін қалалық сот оны бұзып, іс Астана қаласының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотына қайтарылды.
Айыпталушылар судьяға жобаның үкімет бақылауында болғанын жеткізгісі келеді, сондықтан Иманғали Тасмағамбетов, Серік Ахметов, Ерболат Досаев, Бақытжан Сағынтаев, Әсет Исекешев, Асқар Жұмағалиев, Болат Жәмішев және Әділбек Жақсыбеков сотқа шақырылуы керек – тек солар ғана ақшаның қайда кеткенін түсіндіре алар еді. Алайда судья Виктория Семёнова мұны қажет деп таппады және сотталушылардың Антикорда жай ғана «соққыға ұшырады» деген мәлімдемесіне прокурорлық тексеру жүргізуді бұйырғанымен, оларды сот процесіне тартудан бас тартты.
Тергеу изоляторында бес айыпталушы өз құқықтарын қорғап жатыр, олар Аманжолов, Нұрпейісов, Ачилов, Қасабаев, Мұсенов, екеуі – Әбдіхамитов, Әшім үйқамақта, тағы екеуі – Ардан, Сұлтанбековтер халықаралық іздеуде.
Салтанат Нығметжанова кім және оны судья неге «қорғайды»
12 қаңтардан бері сот «Центр Аудит СМ» аудиторлық компаниясының басшысы Салтанат Нығметжановадан жауап алуда. Салтанат Нығметжанованың сегіз эпизод пен 240 томға жуық іс бойынша қаржылық құжаттаманы сараптауына небәрі 11 күнтізбелік күн қажет болды. Бұл «Astana LRT» ЖШС қызметіне жүргізілген 39-шы тексеру және заң бұзушылықтарды анықтаған алғашқы тексеру болды. Нығметжанова Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке мемлекеттік сатып алу туралы шарттарды, конкурстық құжаттаманы, өтінімдерді, үзінді көшірмелерді зерделеу, олардың негізінде қорытынды жасау үшін жұмысқа қабылданған. Нәтижесінде ол «Аудиторлық қызмет туралы» заңға сілтеме жасап, хаттама жасап, оның тұжырымдары қылмыстық қудалауға негіз болды.
«Ол да заңбұзушылықпен хаттама жасады, ол өзі сілтеме жасап отырған стандарт талаптарына нысаны мен мазмұны жағынан сәйкес келмейді, өйткені ол қорытынды шығара алмады, соған қарамастан ол қорытынды жасады», - деді адвокат Хамида Айтқалиева.
Отырыстың бірінші жартысында ғана судья істі толық әрі объективті қарауды талап ететін адвокаттардың 10-нан астам сауалын алып тастады.
Айтқалиеваның адвокаты судьяның қандай да бір себептермен Салтанат Нығметжановаға қойған сұрақтарының мағынасын өзгертіп, бұрмалағанына, сонымен бірге сотталушы Ачиловқа сөз мүлдем берілмеуіне наразы.
“Сұрақтарыңды қоя тұрыңдар, айыпталушылар жауап бермесін! Ачиловтың менің сұрақтарыма берген жауаптары оның айғағы болып табылады және оны ешкім шектеуге құқылы емес, ол өз қорғауында айғақ беруге құқылы. Сотталушыға оның эпизодына, келісім-шарттарына қатысты сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік берілмейтінін бірінші рет көріп тұрмын”, - дейді адвокат Хамида Айтқалиева.
Қорытындыда қолы да бар аудиторды тартқан сарапшының не істеп жатқанын, оның зерттеу жүргізген-жүргізбегенін анықтауға адвокаттың кіріскен сәті индикативті болып табылады. Бұл мәселе судья мен адвокат арасындағы дауға ұласты.
“Сарапшы хаттама жасаған жоқ, жай ғана көмек көрсетті, пікір толық менікі – аудитор ретінде”, – деп жауап берді сарапшы Нығметжанова туралы сұраққа.
Алайда, судья мұны өзінше естіп, адвокатпен тағы дауласа бастады.
“Ол хаттама жасауға көмектеспегенін айтты, солай естілді”, – деп түсіндірді судья Нығметжанованың жауабын.
Қызу пікірталас нәтижесінде сарапшы ассистенттің «әкелу-беру-табу» функциясын орындағанын анықтау мүмкін болды.
Айтқалиевтің адвокаты ескерту жасамақ болғанда, судья оны лезде тоқтатып қойды.
“Сіздің қарсылығыңыз негізсіз!” – деген Виктория Семёнова соңғы сөзге дейін өз құқығын сақтап қалуға тырысты.
“Сіз менің қарсылықтарымды да естіген жоқсыз, сондықтан оларды негізді немесе негізсіз деп санай алмайсыз. Мақсатыңыз істі ұғыну емес, жұртты осы жерде бәрі айғайлап, қарғайтындай күйге жеткізіп алу болса, табысқа жеттіңіз, бірақ қалағаныңыздай емес, құрметті сот”, – деді Хамида Айтқалиева.
Сот талап, талап, тек талап қояды
“Бұл жағдайда сот бір мақсатты көздейді, жауап беру, сұрақ қою – бәрі өте түсінікті болды. Сот сотқа дұрыс шағымдануды талап етеді. Сот нақты жауап алу үшін сұрақтың маманға өте түсінікті болуын талап етеді”, - деп атап өтті судья Семёнова.
“Мен өте нақты әрі қысқа сұрақ қойдым. Менің сұрағым сізге және маманға ұнамағаны маңызды емес”, - деп жауап берді адвокат.
“Сіз сотқа өте дұрыс жүгінуіңіз керек. Маған не ұнады, не ұнамады - бұл сізге баға беру емес, түсіндіңіз бе? Бұл саған емес!” – деген Семёнова тағы да қасарысты.
Ачиловтан жауап алу да адвокат пен судьяның арасында қызу тартыс туғызды. Заңгер әріптестерімен бірге консорциумның өтінімін зерттеген-зерттемегенін анықтауға тырысты.
“Құрметті сот, сіз қазір Ачиловты нақты жауап беруге итермелеп отырсыз. Дәл осы сәтте сөзімді бөлген сайын Ачиловтың айтпаған сөзіне сендіресіз”, – деп ашуланды адвокат Хамида Айтқалиева.
Виктория Семёнова адвокаттан өз қорытындысынан таңбауды және сотқа қысым көрсетпеуді сұрады.
“Сіз, өтінемін, сот үкім шығарарда не шешеді, соны айтпаңыз. Міне, сот кеңесу бөлмесінде не шешеді, сол болады. Ал олардың қорытындысын сотқа таңуға болмайды. Енді сіз мұны істеуге тырыстыңыз, сотқа қысым жасамаңыз!” - деді судья.
«Сотқа қысым көрсетуге мүмкіндігім жоқ», - деп ақталды адвокат Хамида Айтқалиева.
“Ал ол жұмыс істемейді!” - деп қорытындылады судья.
Қатысушылар өздерін толғандырған сұрақтарына жауап іздеп жатқанда, судья алдымен өзі бекіткен кездесулер кестесін өзгертіп, енді сот күн сайын кешке дейін болатынын айтты. Адвокаттардың сот оларды қорғаушылармен құпия кездесу мүмкіндігінен айырады, өткенді саралап, алдағы кездесулерге дайындалуға уақыт бермейді деген қарсылықтарын судья негізді деп санамады.
