Кеше, 1 қыркүйекте президент Тоқаев Қазақстан халқына кезекті жолдауын жариялады. Онда Су ресурстары және ирригация министрлігін құру, атом электр стансасын салу бойынша референдум өткізу, зиянды өндірісте жұмыс істейтіндерге 55 жастан бастап арнайы төлемақы төлеу, 1 қаңтардан бастап ең төменгі жалақыны 85 мың теңгеге дейін көтеру (жақында вице-министр Олжас Ордабаев әр қазақстандық қаласа, айына 85 мың теңгеге өмір сүре алады деген болатын) сияқты ұсыныстар айтылды. Сонымен қатар көлік министрлігін жасақтау сияқты бастама да бар.
Ulysmedia.kz өткенді еске түсіріп, бір кездері таратылған осы мемлекеттік мекеменің қызметін зерделеуді жөн көрді.
Жаңа да ескі министрлік
– Көлік-логистика секторының ішкі жалпы өнім құрылымындағы үлесі алдағы үш жылда кемінде 9%-ға жетуі керек. Ол үшін саланы тиімді басқаруды қамтамасыз ету принципті түрде маңызды. Көлік министрлігін қалпына келтіруіміз қажет, ол да жол инфрақұрылымын салумен айналысады, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев жолдауында.
Президент Қазақстан Еуразиядағы негізгі транзиттік хаб ретіндегі позициясын нығайтып, сайып келгенде, толыққанды көлік-логистикалық державаға айналуы керек деп есептейді. Тәуекелдер бойынша сыбайлас жемқорлыққа жол берген салалардың бірі – жол салу басты міндеттерінің бірі болды.
Бірақ көлік министрлігі нөлден құрылмайды, ашық далада қазық қағып, шатыр тігіп, жұмысқа кіріспейді. Қазіргі Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің (ИИДМ) құрылымында әуе және құбыр көлігін қоспағанда, министрліктің көлік саласындағы стратегиялық функцияларын жүзеге асыратын көлік комитеті бар. Комитеттің негізгі міндеттерінің бірі – «Нұрлы жол 2020–2025» бағдарламасын жүзеге асыру. Оның мақсаттары – тиімді және бәсекеге қабілетті көлік инфрақұрылымын құру, транзиттік және көліктік қызметтерді дамыту, технологиялық және институционалдық ортаны жақсарту арқылы экономикалық өсімге және ел халқының өмір сүру деңгейін жақсартуға жәрдемдесу. Сондай-ақ аумақтарды инфрақұрылыммен және олардың арасындағы көлік байланысымен қамтамасыз ету, тиімді транзиттік, экспорттық және логистикалық инфрақұрылымды ілгерілету арқылы «Үлкен транзитті» тартуға жәрдемдесу және экспорттық саясатты жүзеге асыру, сондай-ақ аумақтардың эксплуатациялық және экологиялық қауіпсіздігін арттыру міндеттері бар.
Көлік комитетінен басқа жалпы ұзындығы 25 мың шақырымды құрайтын халықаралық және республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын басқару жөніндегі ұлттық оператор «Қазавтожол» ҰК» АҚ жаңа министрлікке берілуі әбден мүмкін. Ұлттық операторға халықаралық және республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салуды, реконструкциялауды, жөндеуді, күтіп ұстауды және автомобиль жолдары бойындағы қызмет көрсету объектілерін дамытуды бақылау функциялары кіреді.
2022 жылдың тамыз айына дейін елімізде «Қазақавтодор» компаниясы да жұмыс істеді, бірақ кейін үкімет дұрыс шешім қабылдап, оны «Қазавтожолға» біріктіріп, бірыңғай жол операторын құрды.
Министрлікке кімдер жетекшілік етті?
Жалпы, жоспар көп, оны жүзеге асыруға жаңадан құрылған министрлік кіріскелі отыр. Ал бұл ведомствоның арғы-бергі тарихынан нені аңғарамыз?
Бірінші көлік министрі Нығматжан Исинғарин (1991 жылдың ақпаны – 1994 жылдың маусымы), соңғысы – Астана қаласының қазіргі әкімі Жеңіс Қасымбек (2014 жылдың наурызы – 2014 жылдың тамызы) болды.
Көлік министрлігінің жаңа басшысына қызғанышпен қарамаймыз. Десе де оның бұрынғы әріптестерінің – он бір министрдің төртеуі – Серік Бүркітбаев, Кәрім Мәсімов, Абылай Мырзахметов, Серік Ахметов қылмыстық жағдайда не қызметінен кетті, не қамауда отыр, не сол жаққа дайындалып жатқаны да бар. Олардың кейбірі басқа қылмыстық істер бойынша сот тісінен өтіп жатса да, неге екені белгісіз, оларды бұрынғы көлік министрлігі біріктіреді де тұрады. Тура Михаил Булгаковтың «Мастер мен Маргаритадағы» «жаман пәтері» сияқты.
Асқар Маминге қатысты сұрақтар әлі де бар, ол министр болған кезде ҚТЖ әлі ұзаққа созылатын сыбайлас жемқорлық дауына шырмалды.
Жақында сайтымыздағы мақалада бұрынғы премьер-министрдің есім-сойы аталды, онда сот отырысында «ӨКМ Операторы» компаниясының бұрынғы басқарма төрағасы Медет Құмарғалиевтің 180 миллиард теңге туралы айтқанын баяндаған болатынбыз. Ол Қазақстандағы ұрлық жасауды көздеген бірнеше атышулы есімді атаған. Олардың арасында Қазақстанның алтыншы көлік және коммуникация министрі Асқар Мамин де бар.
Ал ИИДМ Көлік комитеті тыныш болғанымен, көліктік бақылау инспекциясы қатысқан сыбайлас жемқорлық жанжалдарын мойындамасқа амалдары жоқ. Ведомство көлік инспекторлары арасындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жылдар бойы ведомствоның басым міндеті болып табылатынын мәлімдеді, өйткені бұл сала әсіресе сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне бейім.
Плюстар мен минустар
Қасым-Жомарт Тоқаевтың Көлік министрлігін құру туралы ұсынысының жағымды және жағымсыз жақтары болуы мүмкін. Міне, осы шешіммен байланысты болуы мүмкін бірнеше ықтимал кемшіліктер:
Функциялардың қайталануы және бюрократия: Жаңа министрліктің құрылуы бұрыннан бар құрылымдардың функцияларының қайталануына әкелуі мүмкін. Бұл артықшылық пен қайталанатын құзыреттерге, сондай-ақ бюрократиялық процедуралардың артуына апарып соғады.
Шығындар мен бюджетке салмақ: Жаңа министрлік оның құрылымын, штатын және бағдарламаларын қолдау үшін қаржы керек. Бұл бюджеттен қосымша шығындарға әкелуі мүмкін, дәл осындай функцияларды орындайтын басқа да ведомстволар бар десек те солай.
Жаңа министрлікті құру барлық мүдделі құрылымдар мен ұйымдар арасында тиімді үйлестіру мен ынтымақтастықты қажет етеді. Басқарудың бұл аспектісі дұрыс шешілмесе, көлік саласындағы жұмыстың өзара әрекеттесуінде және тиімділігінде проблемалар туындайтыны тағы анық.
Саяси қауіп: егер министрлікке тағайындаулар кәсіби құзыреттілік негізінде емес, саяси негізде жасалса, бұл басқару мен шешім қабылдау сапасына кері әсер етуі мүмкін.
Біздің ойымызша, жаңа министрліктің өкілеттіктерін оның өз функцияларын тиімді атқару үшін жеткілікті өкілеттіктері бар, бірақ сонымен бірге жұмыс істеп тұрған ведомстволар мен құрылымдардың тепе-теңдігін бұзбайтындай етіп мұқият қарастырып, айқындау қажет.
Дегенмен, бұл аспектілердің әрқайсысы елдегі нақты ұйымдастырушылық және саяси жағдайларға байланысты екенін атап өткен жөн. Бәлкім, Көлік министрлігін құруды ақтауға және көлік жүйесін басқаруды жақсартуға, инфрақұрылымды мен қауіпсіздікті жақсартуға әкелуі мүмкін.
Оптимист президент
«Әр адам сөзі мен ісі үйлесіп, саналы азамат болса, елде әділдік орнайды», - деді Тоқаев.
Қалай болғанда да, жаңа министрлік құрылады. Шешім қабылданды. Біз тек үкімет мүшелері президенттің оптимизмін қолдап, жаңа министрлікте жауапты азаматтар жұмыс істейді деп үміттенеміз. Мұндай бюджетті көп қажет ететін және сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне толы жерде бүгінгілер бұрынғылардың кебін кимесе екен.
