Алматыда сауда брокерлері мен кәсіпкерлер дабыл қақты: олардың айтуынша, бір жылдан бері қазақстандықтар автокөлік сатып алып, шетелдің қазынасын қампайтын келеді. Мұның бәрі мемлекеттік кірістер комитеті ұсынған кедендік бағалау құнының жоғарылауынан. Ulysmedia.kz тілшісі жағдайды таразылап көрді.
Брокерлер шамамен бір жыл бұрын мемлекеттік кірістер комитеті әр тоқсан сайын бағалар көтерілетін жаңа кедендік кестені қолдану туралы шешім қабылдағанын айтты. Бағаның қымбаттауына қандай негіз барын ешкім білмейді.
Мәселен, егер 2023 жылдың басында Toyota Camry маркалы жеңіл автокөлікті комитет 15 мың долларға бағаласа, екі тоқсаннан кейін бұл көрсеткіш 20 мың долларға дейін өсті.
Брокерлердің айтуынша, Қазақстанда KIA маркалы жеңіл автокөліктің құны 18 млн теңгені құрайды. Дәл сол көлік Қырғызстанда 12 млн теңге тұрады.
- Автокөлікті Қырғызстаннан Қазақстанға әкелу үшін тек кәдеге жарату және алғашқы алымды төлеу керек. Жалпы, автомобиль шамамен 14 млн теңгеге айналады. Төрт миллион үнемдеуге болады! Әрине, қазақстандықтар Қырғызстанда кедендік рәсімдеуге барады, - дейді брокерлер.
- Қазақстандағы жаңа кедендік кесте неге әкелді? Мәселенің бәрі Қазақстандағы кедендік құнның өзінде. Кез-келген жаңа орта класты автокөлік үшін ең кемі 3 миллион теңге төлеу керек. Десе де бәріміз бір ЕАЭО шеңберінде жұмыс істейміз. Қырғызстанда бұл төлем 3 миллион емес, 1 миллион, әрине, ешкім артық төлегісі келмейді. Барлығы кедендік рәсімдеуді сол елде жасайды. Қытайдан автокөлік сатып алу азды-көпті тиімді болу үшін қазақстандықтар оны сол жерден сатып алып, Қырғызстан азаматына рәсімдеуі керек. Содан кейін бүкіл Қазақстан арқылы Қырғызстанға апарып, сол жерде қырғыздың атына рәсімдеп, одан сатып алып, Қазақстанға қайтады. Елге келіп есепке қояды. Ал, бұл кімге керек? Неге бәріміз көлікті өзге елге апарып, рәсімдеп, содан кейін қайтадан әкелуіміз керек? Үлкен проблема. Адамдар шаршады. Шекарадан үш рет өту керек, сонымен қатар бюджеттік шығындар бар, - дейді кеден брокері Данияр Күзембаев.
Ол ЕАЭО-дағы кеден заңын Қазақстаннан басқа ешкім сақтамайтынын айтты.
- Іс жүзінде не алдық? Біз бұл заңды орындау арқылы бүкіл саланы жоғалттық. Қазір бүкіл автокөлік саласы Бішкекте жұмыс істейді, 50-ге жуық кеден бекеті бар. Ал Алматыда небары екеуі жұмыс істейді. Егер бұрын бізде бірегей логистикалық инфрақұрылымды құру мүмкіндігі болса, қазір ол жоқ. Енді Грузия бізге қайта сатады, Қырғызстан да кедендік рәсімдеу жүргізіп, бізге сатады, Ресей азаматтары Қазақстан арқылы автокөлік ресімдейді. Қазақстан азаматтарынан басқасының бәрі жұмыс істейді, - деп атап өтті Күзембаев.
Ол мемлекет шаралар қабылдап, комиссия құрып, кедендік құнды синхрондауы керек деп есептейді.
- Мейлі, бізде Қырғызстанға қарағанда қымбатырақ болсын, бірақ небары 500 мың теңгеге. Осы 500 мың теңгеге бола адам Қырғызстанға кедендік рәсімдеу үшін жүгіріп бармайды. Ойлап көріңізші, біз бір апта жұмыс істемегенде, 3 млрд теңге басқа елдің бюджетіне түсті, - дейді брокер.
Кеден брокері Зүлфия Атабаева өз кезегінде Грузияны мысалға келтірді. Оның айтуынша, бұл елдің азаматтары АҚШ-тан бес мың долларға көлік алып келеді де, кедендік рәсімдеу үшін аз пайыз төлейді.
Автокөлікті сатқан кезде ғана түскен сомадан салық төленеді.
- Біз ештеңе есептемейміз, тіпті келісімшарттар арқылы төлейміз, біз әлі де бағаны дәлелдей алмаймыз. Сіз мемлекетке ешқашан ештеңе дәлелдей алмайсыз. Мәселе мынада, МКК біржақты тәртіпте кедендік кестені негізсіз асыра бағалайды, тіпті егер кәсіпкерлер автокөлікті іс жүзінде шетелден арзанырақ сатып алса және олар арзанырақ сатып алған құжаттарды қоса берсе де солай. Қалай болғанда да, мемлекеттік кірістер комитеті “жоқ, баға осындай болуы керек" дейді. Осыған байланысты барлық кедендік рәсімдер қазір Бішкекте жасалады. Тиісінше, біздің бюджетке түсуі мүмкін барлық ақша Қырғызстанға кетеді. Күніне шамамен 600 млн теңге. Бұл - бір балабақша. Қазақстан мұндай мүмкіндіктен күн сайын қағылады", - дейді брокерлер.
Жоғарыда айтылғандай, мемлекеттік кірістер комитеті әр тоқсан сайын кедендік құнды арттырады. Брокерлер бұл туралы алдын-ала ескертілмейтініне наразы. Осының салдарынан қазақстандықтар автокөлік сатып алу кезінде белгілі бір сомаға келіскенімен, іс жүзінде әлдеқайда қымбатқа түседі.
- Барлық көліктерге кедендік құнды көтереді. Тіпті 2013 жылғыларға да. Көлік шарап секілді болғаны ма сонда? Ескірген сайын қымбаттай бермек пе? – деп ашуланады брокерлер.
Брокер Айша Әбірхан бір жылдан бері адамдар көлік тасымалын Қырғызстанға бағыттап, Қазақстанды айналып өтетінін айтты.
- Міне, мемлекеттің қол жеткізген жетістігі. Аймақтағы қарапайым адамның таңдауы жоқ. Бізде пайдаланылған көліктерге толы салондар бар. Оларды ешкім сатып алмайды. Себебі Қырғызстанға барып, сол жерден сатып алу тиімдірек. Кез келген Kia-ны алыңыз. Мысалы, мұнда 18 миллион тұрады. Қырғызстанда 12 миллионға ала аласыз! Содан кейін оны осында әкеліңіз: бастапқы салық және қайта өңдеу алымын төлейсіз – болды. Кем дегенде 4 млн теңге үнемдейсіз. Бұл арзан көліктерге арналған. Егер қымбат көліктер туралы айтатын болсақ, онда ондаған миллион айырмашылық бар. Мұның бәрі әртүрлі кедендік құнға байланысты. Қырғызстанда екі есе төмен. Біздің кедендік бағалау құны жоғары. Бішкекте ол ақылға қонымды. Сондықтан бәрі сол жерге барады. Ал біздің МКК бағаны көтерген кезде бюджетке көбірек түсім түседі деп ойлайды. Шын мәнінде бәрі керісінше болып жатыр, - деп атап өтті Айша Әбірхан.
Жағдайды Ulysmedia.kz тілшісіне белгілі қоғам қайраткері Санжар Боқаев түсіндіріп берді.
- Мен автокөліктің бағасын көтеруге мүдделі белгілі бір олигархиялық элита бар екенін түсіндім. Бұл жағдайда олар отандық автоөнеркәсіптің атын жамылып, өте жоғары маржаға ие болып отыр. Өкінішке қарай, біздің билік олардың және құнын көтереді. Ақыры, біз Орталық Азияда бәсекеге қабілетсіз боламыз. Сіз біздің орналасқан жерімізге қараңызшы. Табыс табуға мүмкіндік жеткілікті. Ал біздің қазақстандықтар Қырғызстанға апарып, сосын кері әкелуге мәжбүр. Осылай мазақ қылуға бола ма? Тек үш олигархқа тиімді болу үшін! Олигополиямен күрес қайда? Шенеуніктер жоғары кабинеттерде отырып алып, бәрі керемет деп есеп береді. Ал жергілікті жерлерде жағдайдың басқаша екенін көруге болады, - деп атап өтті Боқаев.
Брокерлер кедендік бағалау құнын өзгерту туралы өтініштер мен талаптары бар бірқатар хаттар жазғанын айтты, бірақ жағдай өзгермек түгілі, күн сайын кері кетіп барады.
