Қазақстан Республикасы Әскери сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы Тараз маңындағы әскери қоймалардағы жарылыстар үшін сотталған бұрынғы мерзімді әскери қызметшілер Ерболат Тұранов пен Әсет Әшірбайдың мүддесін қорғап жүрген адвокат Сағадат Әміренің апелляциялық шағымын қарауға қабылдады. Бұл іс бойынша елордалық сот алқасының алғашқы отырысы бүгін сағат 10:00-ге жоспарланған.
Жарылыс толқыны
2021 жылдың 26 тамызында Жамбыл облысы Байзақ ауданында орналасқан Қорғаныс министрлігінің 28349 әскери бөлімінің оқ-дәрі қоймасында өрт болды. Алапат өрт пен одан кейін болған жарылыстар салдарынан 18 адам қаза тауып, 98 адам жарақат алды. Келтірілген шығын шамамен 25 миллиард теңгеге бағаланды.
Жарылыс фактісі бойынша ҚР ІІМ Қылмыстық кодекстің 462-бабы (қарумен, сондай-ақ айналасындағыларға қауіп төндіретін заттармен және заттармен жұмыс істеу қағидаларын бұзу) бойынша қылмыстық іс қозғады. Қайғылы оқиғаның ықтимал себептерін айта отырып, сол кезде Қорғаныс министрі қызметін атқарған Нұрлан Ермекбаев келесі күні «қауіпсіздік ережелерінің талаптарын бұзу, өздігінен жану, химиялық реакция, сондай-ақ қасақана өртеу және диверсия жоққа шығарылмайд» деп мәлімдеді.
Офицер болғым келді
Жантүршігерлік оқиғадан алты ай өткен соң, бұрынғы әскер қатарына шақырылған сарбаздар Ерболат Тұранов пен Әсет Әшірбай бірнеше жарылыс тудырған әскери қойманы қасақана өртеп жіберді деген күдікке ілінгені белгілі болды. Жігіттер Қорғаныс министрлігінің Луговой қаласында орналасқан 42062 әскери бөлімінде қызмет етті. Оқиғадан сәл бұрын жігіттер 42 әріптесімен бірге Байзақ ауданындағы 28349 әскери бөліміне жіберілген.
Онда олар оқ-дәрілерді тазалап жатты. Олар команданың бұйрығын орындап, айтқандарының бәрін орындады. 26 тамызда оларға Қорғаныс министрлігінен тексеру келе жатқаны хабарланып, аумақты шөптен тазарту тапсырылды. Менің ұлым және тағы үш жауынгер жұмысқа кірісті. Соңында ұлым мен басқа жігіттер асханаға келді. Әскердегі қызметі аяқталғаннан кейін 10 күннен кейін Ерболатты жауап алуға алып кетті. Олардың барлығы өрт болған қоймадан 200 метр жерде жұмыс істеген болып шықты. Олар одан екі рет, оның ішінде полиграф арқылы жауап алды, - дейді Ерболат Тұрановтың анасы Жанар Хадырова.
2021 жылдың қазан айында демобилизацияланған Ерболат офицер болғысы келгендіктен келісімшарт бойынша қызметін жалғастыруды ұйғарды. 2022 жылдың наурыз айында қамауға алынғанға дейін ол Шымкентте қызмет еткен.
Өзіңізді кінәлі сезіндіңіз бе?
Ерболат Тұранов пен Әсет Әшірбайдың мүддесін қорғайтын адвокат Сағадат Әміренің айтуынша, әріптестерінің бірі оларға қарсы куәлік берген соң тергеуге алынған.
Тергеудің негізгі нұсқасы осы сарбаздың куәлігіне негізделді. Болжам бойынша, ол қоймада болған және Ерболат пен Әсеттің сол жерден кетіп бара жатқанын көрген. Ал тергеу деректері бойынша, олар қойманы жарып жіберді - олар алдымен жақын маңдағы трактордан тамшылап жатқан дизельдік отынға щүберекті малып алып, қоймаға лақтырған. Осыдан кейін өрт шықты, бірақ өрт дабылы жұмыс істемеді. Жәшіктер өртеніп, қойма жарылды, - деді Сағадат Әміре.
Қорғаушының айтуынша, тергеу енді ғана басталғанда, Ерболат пен оның жарылыстан аз уақыт бұрын қоймада бірге жұмыс істеген үш әріптесі іске куәгер ретінде тартылған.
Олардан бірнеше рет жауап алынды, бірақ менің қорғауымдағылар ештеңе білмейтінін және мұның қалай болғанын көрмегенін айтты. Жарылыс алдында олар жұмысты аяқтап, қойма аумағынан шығып, асхананың жанында командирді күтіп тұрған. Артынша төртеуінің бірі Ерболат пен Әсет кетіп қалды деп куәлік берді. Олар: «Біз оларды көрмедік. Қарауға бардық және олардың қойманың артынан шығып жатқанын көрдік, содан кейін жарылды», - деді адвокат.
Әскери соттың үкімі
800 том іс өткен жылдың ақпан айында Шымкент гарнизоны әскери сотына берілген. Сот барысында 300-ге жуық куәгер мен жәбірленушіден жауап алынды. Ерболат Тұранов пен Әсет Әшірбайға 459-баптың 2-бөлігі («Әскери мүлікті қасақана жою және бүлдіру») және 202-бабының 3-бөлігі («Бөтеннің мүлкін қасақана жою және бүлдіру») бойынша айып тағылды. Бұл ретте 28349 әскери бөлімінің 4 офицеріне қатысты тергеу амалдары жүргізіліп, оларға немқұрайлылық танытып, қарумен жұмыс істеу ережесін бұзды деген айып тағылды. Сағадат Әміренің өтініші бойынша істер біріктірілді.
Өткен жылдың 20 қазанында атышулы қылмыстық іс бойынша сот үкімі шықты. Тергеудегі офицерлер үкімді сот залында тыңдаса, бұрынғы әскерге шақырылғандар колоннаның күзетімен әйнектің сыртында тұрып тыңдады.
Әскери бөлімнің офицерлері оқ-дәрілерді сақтау ережелерін бұзудың алдын алу бойынша пәрменді шаралар қолданбай, қызметте, өздерінің тікелей функционалдық міндеттерін орындауда немқұрайлылық танытты. Осылайша, айналасындағыларға ерекше қауіп төндіретін қарумен, оқ-дәрілермен, жарылғыш заттармен және басқа заттармен жұмыс істеу ережелерін бұзуға жол берілді. Офицерлер құрамы қоймаларды қараусыз қалдыру салдарынан мыналар орын алды: мерзімді қызметтің екі әскери қызметшісі бөлім аумағында шаруашылық жұмыстарды орындай отырып, жанар-жағармайға малынған шүберекті өртеп, оны оқ-дәрілермен бірге қойманың ішіне лақтырды. Олар мұны әскери қызметшілер арасындағы қақтығыста өздерін әділетсіз жазаланды деп санап, кек алу үшін жасады - бұл үкім жарияланғаннан кейін ведомствоның сайтында жарияланған ҚР Әскери сотының баспасөз қызметінің ресми хабарламасынан алынған.
Айыптаушы тараптың сот қолдаған ұстанымына сәйкес, «салдарынан қоймада өрт шығып, соның салдарынан қоймадағы инженерлік оқ-дәрілер жарылып, бұл өз кезегінде басқа қоймаларда жаппай жарылыстарға әкеп соққан».
Сотталушылардың қылмыстық әрекеттері 18 адамның өліміне және 81 адамның әртүрлі дене жарақаттарын алуына әкеп соқты. Мемлекетке, азаматтар мен ұйымдардың мүлкіне аса ірі көлемде залал келтірілген. Сотталушылардың кінәсі әскери сараптаманың, өрт-техникалық және сот-медициналық сараптаманың қорытындысымен, сондай-ақ жәбірленушілер мен куәгерлердің айғақтарымен дәлелденді, - деп толықтырды ведомствоның баспасөз қызметі.
Сот шешімімен төрт офицердің екеуі Ерлан Бошай мен Берік Омарбеков «қылмыстың болмауына байланысты» ақталды. Тағы екеуі қызметтік міндеттерін орындамағаны үшін кінәлі деп танылды, бірақ ескіру мерзімінің өтуіне байланысты қылмыстық жауапкершіліктен босатылды. Олар - әскери бөлім бастығының м.а. Аслан Бақытжанов пен оның орынбасары Руслан Несіпқалиев.
Ерболат Тұранов пен Әсет Әшірбайға келсек, сот тергеудің уәждерімен келісіп, материалдарға сәйкес әскери қызметшілер бөлімше аумағында шаруашылық жұмыстарын атқару кезінде «жанар-жағармайға малынған шүберекті өртеп, оны оқ-дәрі сақталған қойма ішіне лақтырып жіберген».
Сот Тұранов пен Әшірбайды кінәлі деп танып, әрқайсысын 9 жылға бас бостандығынан айыру жазасын орташа режимдегі колонияда өтеуге үкім етті. Сонымен қатар, сот сотталғандардан жәбірленушілердің пайдасына 24 миллиард 583 миллион теңге материалдық шығынды өтеу ретінде бірлесіп өндіру туралы шешім қабылдады.
Іс әлі аяқталған жоқ
Сот үкімімен келіспеген сотталушылардың адвокаты апелляциялық алқаға шағымдануға ниетті екенін мәлімдеді. Сағадат Әміренің айтуынша, ол сотта жігіттердің темір торы бар кішкентай терезеден жанып жатқан шүберекті лақтыра алмағанын дәлелдеді.
Біз Ерболат пен Әсеттің осы оқиғаға қатысы жоқ екендігінің толық дәлелдерін келтірдік, алайда сот бізді естімеді және үкім шығарған кезде айыптау шеңберінен шықты. Біз ұсынған дәлелдер менің қорғаушыларыма қарсы түсіндірілді. Онда үш деңгейлі қорғаныс-шыны, тізбекті ТОР, 10-нан 10-ға дейін күшейтілген тор. Тергеу экспериментінде шүберек лақтырылған кезде ол шынжыр мен әйнектің арасына түсіп, оқ-дәрілерді жағатындай қойма ішіне түспеді, - деп бөлісті Сағадат Әміре.
Сондай-ақ Ерболат пен Әсетті оқ-дәрі қоймасында көрді деген куәгер олардан 400 метр қашықтықта болғаны және шын мәнінде сол сәтте жігіттердің нақты қайда екенін көре алмағаны анықталды. Осы мәселе бойынша жауап алған бөлімше қызметкерлері куәгер тұрған жерінен Тұранов пен Әшірбайды көру мүмкін еместігін көрсетті.
Жігіттер дұрыс емес уақытта дұрыс емес жерде болды. Оларды кінәлілерді таппаған соң кінәлі ете салды. Әділдік болуы керек, бірақ бұл үкім әділетсіз. Мен заңгер ретінде жігіттермен және олардың отбасымен соңына дейін боламын. Мен үшін бұл абыройлы іс. Егер Қазақстан Республикасы Әскери сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасынан әділдік таппасақ, Жоғарғы Сотқа, қажет болған жағдайда халықаралық сотқа шағымданамыз, - деп уәде берді Сағадат Әміре.
Бұрынғы әскерге шақырылған сарбаздарға шығарылған, сарбаздардың туыстарын ғана емес, қазақ жұртшылығын дүр сілкіндірген ауыр үкім әлі заңды күшіне енген жоқ. Шымкенттегі тергеу изоляторында отырған жастар жоғары тұрған сотта шындықтың беті ашылып, әділдік орнайды деп үміттенеді.
Авторы: Ирина ГАЛУШКО
