Ақтөбе облысы – Қазақстанда көптеген көрсеткіш бойынша алда тұр. Облыс орталығының халқы ең көп, аумақ көлемі де ірі. Бірақ ең бастысы – бұл өңірдің экономикалық әлеуеті ерекше жоғары. Жер қойнауындағы пайдалы қазбалар қоры көп болғаны соншалық, Ақтөбе облысы толықтай дербес өмір сүре алар еді. Алайда әзірге өңір өз-өзін қамтамасыз етуге жететін табыс та таба алмай отыр.
Ulysmedia.kz бұл жағдайға кім кедергі келтіріп отырғанын, сондай-ақ осындай бай өлкеде шенеуніктердің қалай өмір сүріп жатқанын зерттеп көрді.
СӘТТІ ЖЫЛ
Ақтөбе облысының әкімі қазіргі таңда салыстырмалы түрде “тыныш” ұйықтап жүр: өңірде су тасқыны қаупі ресми түрде сейілген. Ақмола облысының ауылдарында су тасқынымен күрес жүріп жатқанда, Ақтөбе маңында аздаған төтенше жағдайларды есепке алмағанда, бәрі тыныш, су қоймалары тұрақты түрде толтырылып жатыр. Облыс әкімдігі берген мәліметтерде Ақтөбе су қоймасынан секундына 25 текше метр, ал Қарғалы су қоймасынан 3 текше метр су жіберіліп жатқаны айтылған. Бұл су қоймалары өткен жылы жөндеуден өткен және қазіргі уақытта 70%-ға толып тұр.
Алайда, бұл су қоймалары шенеуніктердің уақытылы қауіп-қатерді бағалап, қайта жаңғырту қажеттігін дәлелдегендіктен емес, жаппай су тасқындарынан кейін ғана жөнделген. Өңір 2024 жылғы тасқындар кезінде ең көп зардап шеккен аймақтардың бірі болды. Жалпы алғанда, өңірде 4691 үй зардап шеккен, оның 992-сі апатты деп танылған. Жаңа үйлерді салуға Ақтөбе облысына меценаттар көмектесті, сол себепті әкімдік табиғи апаттың салдарын жоюға шығынданғанымен, бастапқыда болжанғаннан әлдеқайда аз қаражат жұмсаған.
Дегенмен, шенеуніктер үшін түрлі «жағымды ұсақ-түйекке» ақша табылды. Бұлай болмағанда, тасқыннан кейін олар автопаркін жедел түрде жаңартуға шешім қабылдады дегенді қалай түсіндіруге болады?
2025 жылдың басында Байғанин, Әйтеке би және Ырғыз аудандарының әкімдеріне қытайлық өндірістегі жаңа жол талғамайтын көліктер — «танкілер» жеткізілді. Әрқайсысының құны — 27 миллион теңге.
Мұндай қымбат сауданы халық түсінбеді, алайда аудан әкімдіктері бұл қадамды басты тұлғалардың облыс орталығына жиі қатынауына байланысты деп түсіндірді. Бір бағытта 300 шақырым және одан көп жүруге тура келеді, әрі жолдар әрдайым мінсіз емес, сондықтан жол талғамайтын көлік — сән-салтанат емес, қажеттілік деді олар.
Бірақ мұны бәрі қабылдай қойған жоқ – “неге дәл сол жолдарды жөндеуге ақша бөлмеске?” деген сұрақ туды. Бұл – тек бір шенеунікке емес, бүкіл өңір халқы үшін қолайлы жағдай жасау болар еді ғой.
Дегенмен, Ақтөбе облысында жол жөндеуге де қаражат бөлінуде. Мәселен, 2024 жылы бұл мақсатқа шамамен 65 миллиард теңге жұмсалды.
2025 жылға жол жөндеуге қатысты жоспарлар ауқымды. Әкімдік уәдесіне сай, 2025 жылдың жазында жергілікті маңызы бар автожолдардың 82 пайызы жақсы немесе қанағаттанарлық жағдайда болады.
Ең қатты жолы болғандар – республикалық маңызы бар магистральдарға жақын елді мекендердің тұрғындары.
Өйткені логистика – Ақтөбе облысының әлеуетті бағыттарының бірі. Өңір географиялық тұрғыдан тиімді орналасқан: Ресейге, Қытайға, Каспий жағалауына және Орталық Азия елдеріне жүк тасымалы осы өңір арқылы өтеді. Тек Самара – Шымкент жолының ашылуының өзі өңірдегі тасымал көлемін бірнеше есе арттырды. Ал жалпы Ақтөбе облысы арқылы төрт стратегиялық маңызды жол өтеді.
КІМ АЛДА
Жалпы, облыс әкімдігінің ресми парақшасына көз жүгіртсеңіз, мақтан тұтарлық деректер көп: Ақтөбе облысы хром кенінің қоры бойынша әлемде екінші орында (400 миллион тоннадан астам), мұнай қоры бойынша Қазақстанда үшінші орында (900 миллион тонна), сондай-ақ мыс кенінің қоры бойынша да үшінші орында (шамамен 100 миллион тонна).
Сәйкесінше, мұнда өндірістік компаниялар шоғырланған, қайта өңдеу зауыттары бар, агроөнеркәсіп кешені дамыған.
Логикаға салсақ, бұл жайттар жалақының да, өмір сапасының да жоғары болуына әсер етуі керек еді.
Алайда бәрі басқаша.
Қазақстанның ЖІӨ құрылымында Ақтөбе облысының үлесі – 4,2%. Бұл – ел бойынша жетінші орын. Орташа жалақы деңгейі бойынша да өңір жетінші орында. Бұл аса жаман емес сияқты көрінгенімен, өңір әлеуеті толық ашылмағаны анық.
Жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнім бойынша облыс Қазақстанда тек 10-орында ғана тұр.
“ҚҰБЫРДА” ОТЫРҒАНДАР
Айтпақшы, 368 мың теңге көлеміндегі орташа жалақыны бүкіл өңір алмайды. Облыста "Қазхром" ТҰК" АҚ компаниясының капиталын белсенді түрде толықтырып отыр. 2023 жылғы ресми мәлімет бойынша, бұл компанияның әрбір топ-менеджері айына 18,6 миллион теңге жалақы алған.
"Қазхром" – иелері Forbes тізімінде тұрған алпауыт ERG корпорациясының құрамына кіреді.
2024 жылға "Қазхромның" жалпы жарияланған кірісі – шамамен 225 миллиард теңге, ал Ақтөбе облысының 2025 жылға барлық салық түсімдерінен болжанып отырған табысы – 56 миллиард теңге.
Облыс республикалық бюджеттен келетін трансферттерге 80% тәуелді. Мұндай өндіріс алыптары бола тұра, бұл – көңіл көншітпейтін жағдай.
МИЛЛИОН ТҰРҒЫНЫ БАР ҚАЛАНЫҢ АМБИЦИЯСЫ
Өз алдына, Ақтөбе көп жылдан бері "перспективті" қалалар тізімінде. Демографтардың болжамы бойынша, дәл осы қала Қазақстандағы төртінші миллион тұрғыны бар қалаға айналмақ. Миллион адамға арналған бас жоспар әзірленіп, іске асырылуда. Бұл бағытта құрылыс саласында ірі компаниялар жақсы пайда табуда.
Шенеуніктер де мегаполис амбициясын көрсетіп отыр. 2024 жылдың соңында Ақтөбеде 700 орындық театр мен 35 мың адамдық стадион салу жоспары жарияланды. Бұл нысандардың құны әзірге белгісіз, бірақ сөз миллиардтаған теңгеге тіреліп тұрғаны анық.
Ақша жұмсау жағынан өңір тартынып тұрған жоқ. Бұған антикордың жариялаған деректері дәлел. Жақында бір шенеуніктің жол белгілеріне арналған жұмыстардан 272 миллион теңге жымқырғаны үшін сотталғаны белгілі болды.
Өңірде одан да "ірі" фигуралар жемқорлықпен ұсталған. 2023 жылы Ақтөбе облысының бұрынғы әкімі Ермек Имантаевқа қатысты сот болды. Ол 2002–2004 жылдары өңірді басқарған, кейін елордада жұмыс істеп, 2019–2021 жылдары "Ақтөбе" ӘКК-ні басқарған. Дәл осы қызметінде, соттың мәліметі бойынша, 24 гектар жер телімін танысына нарықтан 10 есе арзан бағамен сатқан. Кейін бұл жер телімі бақша санатынан тұрғын үй құрылысына ауыстырылып, бірнеше рет жалған сатып алушылар арқылы сатылған. Ақыр соңында бәрі ұтқан, тек мемлекет ғана зардап шеккен.
Бұл оқиға көп нәрсені аңғартады.
Қалай десек те, Ақтөбе өңірін Астана жіті бақылап отыр. Жергілікті шенеуніктердің бүгінгі тілектерін орындау үшін өңірдің зор әлеуетін ысырап етуге жол берілмейді.
Қазіргі таңда өңірді Асхат Шахаров басқарады. Ол қазақстандықтар арасында талантты спортшы ретінде танымал: дзюдодан әлем чемпионатының қола жүлдегері, самбодан үш дүркін әлем чемпионы, 2000 жылы Сидней Олимпиадасына қатысқан.
Олимпиададан кейін Шахаров жаттықтырушы, кейін Олимпиадалық резервті даярлау орталығының директоры болып қызмет атқарған.
2013 жылы мемлекеттік қызметке келіп, Батыс Қазақстан облысы Қаратөбе ауданының әкімі болып тағайындалды. Төрт жылдан кейін Зеленов ауданына, 2020 жылы Ақтөбе қаласының әкімі, ал 2023 жылы Ақтөбе облысының әкімі болды.
Өңір тұрғындары харизмасы бар әкімнің Ақтөбе облысының табысты болашағы макро және микроэкономикамен тығыз байланысты екенін жақсы түсініп, ірі кәсіпкерлермен де тиімді диалог орнатып, халыққа 368 мың теңгемен ғана шектеліп қалмайтындай жағдай жасайды деген үмітте.
