Әкімдер тағайындалмайды, сайланады: 2025 жылы Қазақстандағы басқару жүйесі қалай өзгереді

Сайлау жүйесіндегі оң өзгеріс

Өзгерістерге сәйкес, әкімдер тек тікелей сайлау арқылы сайланады. Яғни, «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заңына сәйкес:

• Әкім төрт жылдық мерзімге сайланады.
• Тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте тұратын, 18 жасқа толған Қазақстан азаматтары сайлауда дауыс бере алады.
• 25 жасқа толған Қазақстан азаматы кандидат ретінде  тіркеле алады.

Әкімдердің өкілеттігі тоқтатылатын жағдайлар

Сайланған әкімнің өкілеттігі мынадай жағдайларда тоқтатылады:

Мерзімінен бұрын:

• Әкімнің қайтыс болуы;
• Сот шешімі бойынша әрекетке қабілетсіз немесе хабар-ошарсыз кеткен деп танылуы;
• Саяси партияға мүшелігін тоқтату;
• Жоғары тұрған әкім немесе мәслихат депутаттары тарапынан сенімсіздік вотумының жариялануы.

Зейнет жасына толу әкімнің өкілеттігін тоқтатуға негіз болып табылмайды.

Бұл неліктен маңызды және реформаның негізгі мақсаттары

Президент Қ.Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында елді саяси жаңғыртудың маңыздылығын атап өтті. Әкімдерді тікелей сайлау демократияландыру бағытын жалғастыруға арналған қадам екені айтылды. Сайлау жүйесіндегі аталған реформаның негізгі мақсаттары:

• Ашықтық пен есептілік. Тікелей сайлау арқылы әкім болған азаматтар жоғарыға жалтаңдауды қояды, халыққа есеп беретін әкімдер институты қалыптасады.
• Халық сенімін арттыру. Азаматтар жергілікті басшылықты таңдауға тікелей қатыса алады, сол арқылы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі шын мәнінде жұмыс істейді.
• Бәсекелестікті ынталандыру. Сайлау процесі кәсіби мамандар мен жас саясаткерлерді көбірек тартады.

Реформа алдындағы қиындықтар

Сайлауды ұйымдастыру. Ашық және әділ дауыс беруді қамтамасыз ету үшін сайлау комиссияларын дайындау (оқыту) қажет.

Саяси бәсекелестік. Кандидаттарға, олардың қандай партияға мүше болғанына қарамастан тең жағдай жасау маңызды.

Сайлаушылардың білім деңгейі. Азаматтар өз құқықтары мен міндеттері туралы білуі керек, бұл елге қайырлы кандидаттың сайлауда жеңіске жетуі үшін керек. Ол үшін электорат іске мығым, сөзіне берік кандидатты таңдауда қателеспеуі тиіс.

Жаңа жүйе келешек үшін маңызды

Тікелей сайлау жүйесін енгізу жергілікті басқару тәсілін өзгертіп, оны халықтың қажеттіліктеріне бейімделген әрі тиімдірек етуі мүмкін. Бұл реформа Қазақстандағы демократияны нығайту жолындағы маңызды кезеңдердің бірі бола алады.

Әкімдерді тікелей сайлау – бұл тек ережелердің өзгеруі ғана емес, әрбір қазақстандықтың өз өңірінің болашағына әсер ету мүмкіндігі.

Айта кетейік, Қазақстанда 17 облыс, 188 аудан және 89 қала, оның ішінде республикалық маңызы бар 3 қала (Астана, Алматы және Шымкент) бар.