Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қырғызстан президенті Садыр Жапаровқа Қазақстанның ең жоғары наградасы «Алтын Қыран» орденін өзі табыстады. Ulysmedia.kz көрші ел басшысының бұл марапатқа қандай еңбегі үшін ие болғанын және Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қырғызстанға ресми сапары несімен есте қалғанын зерделеп көрді.
2030 жылға қарай – 3 миллиард!
Қазіргі 1,7 миллиард долларлық тауар айналымы мен жоспарланған 3 миллиардтың арасы – 1,8 миллиард. Бұл жартысынан да көп, бірақ межеленген уақыт та қолайлы – алдағы 5 жыл. Естеріңізде болса, кеңес дәуірінде коммунистер жоспарды бесжылдықпен құратын. Сол секілді бұл да үлгі боларлық жоспар. Оның үстіне осы уақыт ішінде еркін бағытта жұмыс істеуге мүмкіндік бар. Егер көрсеткішке жете алмаса, әлі де талпыныс жасауға болады.
Фото e-cis.info
Ал егер керісінше 3 миллиард долларлық межені мерзімінен бұрын бағындырса, мұны да мақтанышпен жария етуге болады. Жалпы, байқағандарыңыздай, ірі экономикалық көрсеткіштерді еңсеру нүктелері әрқашан екіжақты сауда келіссөздерінің өзекті тақырыбы болып келген. Соңғы жылдары бұл үдеріс айтарлықтай жеделдеді, себебі Астана мен Бішкек арасында көзге көрінерлік қайшылық жоқ.
Барлық тізімді жариялаңыз!
Екі президент қол қойған құжаттар 14 тармақтан тұрады. Мемлекет басшылары оған қол қойғаннан кейін, әрқайсысының салмағы бар екені анық. Дегенмен ашығын айтқанда, басты мәнге ие болғандары экономикаға қатысты құжаттар. Мұндайы бесеу болды. Олардың ішіндегі ең маңыздыларының бірі – Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы тауар айналымын 2030 жылға дейін арттыру жөніндегі жол картасы.
Фото: president.kg
Жоспар бар, енді оны жүзеге асыру қажет. Қазақстан президенті атап өткендей, тауар айналымының 25%-ы аграрлық салаға тиесілі. Демек, басты назар осы бағытқа ауады. Бұл, ең алдымен, бірлескен ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын құру, жүк тасымалдау, сақтау, өңдеу және тарату ісін жолға қою дегенді білдіреді. Бұл тұсты мемлекет басшылары бөлек айқындап өтті.
Жартысы қант, жартысы бал!
Алматы облысында көтерме-тарату орталығы салынады. Бұл туралы келісімге Қырғызстанның Экономика және коммерция министрлігі мен Алматы облысының әкімдігі қол қойды. Болашақ орталықтың міндеті – көрші республиканың ауыл шаруашылығы өнімдерін қабылдап, сақтау. Бұл тікелей келісімдер мен ашық шарттар негізінде жүзеге асады. Мұндай тәсіл қырғыз фермерлерінің өздерін қауіпсіз сезінуіне жол ашады. Қазір әр фермер өнімін қазақстандық нарыққа өз тәуекелімен жеткізсе, жаңа тарату орталығы бұл істі орталықтандырылған түрде жүргізуге мүмкіндік береді.
Көтерме орталық. Фото: best-asia.kg
Осы орталықтан өнім республикадағы барлық базарға жеткізіліп, сатып алу кепілді болады. Болашақ орталықтың тағы бір артықшылығы – қысқа логистикалық қашықтық. Қырғызстаннан Алматыға дейін қол созым жер, сондықтан жүк тасымалы тоқтаусыз жүреді. Ең бастысы – шекарада бөгелмесе болғаны.
Әр орталықтың орны бөлек
Басымдық берілген нысандардың тағы бірі – Қазақстанның Жамбыл облысы мен Қырғызстанның Шу облысының түйіскен жерінде салынатын индустриялық сауда-логистикалық орталық. Ол жол картасына енгізілген, іске қосу мерзімі – 2026 жыл. Мұнда тек өнім қоймалау емес, сонымен қатар, өндіріс те орналастырылады. Ауыр өнеркәсіп емес, мысалы, электр жабдықтары, тоқыма бұйымдары, азық-түлік пен жеңіл өнеркәсіп тауарларын шығаратын кәсіпорындар болады.
Қазір жобаға қаржы салуға дайын шетелдік инвесторларды іздеу белсенді жүріп жатыр. Болашақтағы сөзсіз пайдаға тартымды жағдайлардың бірі – жерге, мүлікке, импортқа салықтың мүлдем болмауы және ғимараттарды тегін жалға алу. Ал ол ғимараттар жеткілікті болады. Өйткені отыз шақырым жердегі цемент зауытынан осы жаңа орталыққа дейін теміржол тармағы салынады. Ендеше күтуге қалғаны – бір-ақ жыл.
Түсінген секілдіміз бе?
Қазақстан мен Қырғызстан шекарасындағы жүк көліктерінің ұзын-сонар кезегі жойыла ма? Үміт бар. Өйткені Қырғызстанның Мемлекеттік салық қызметі мен Қазақстан Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті екі меморандумға қол қойды. Соның бірі көлік пен тауардың өту тәртібіне қатысты өзара ынтымақтастық туралы келісім. Онда қырғыз-қазақ шекарасындағы өткізу бекеттерінде электронды кезек енгізу қарастырылған. Шүкір деуге болады!
Шекарада жүк бұзылып, кешігіп жеткен тауар үшін шығын өтеліп, пайдадан айырылған жағдай қаншама рет қайталанды десеңізші. Ақыры мұның шексіз жалғаса бермейтінін түсінгендейміз. Жүк көлігінің жүргізушілерінен бөлек, Қырғызстаннан Қазақстанға бағыт алған фура айдаушылардың төзімі нағыз сынға түседі. Кабинада күндер бойы тұрып, қазақстандық шекарашылардың рақымын күту жүйкеңді әбден тоздырады. Кезектің себебі түрлі болғанымен, жүргізушілердің шығыны мен уақыты бірдей кетеді. Әрине, электронды кезек барлық мәселені бір сәтте шешпесі анық, бірақ шекарадан өту рәсімін жеңілдететіні сөзсіз. Біз 3 миллиардтық межеге қарай бара жатқанымызды ұмытпаңыздар!
Фото: vesti.kg
Сиқырлы сегіздік
Алдағы екі жылда Қазақстан мен Қырғызстан шекарасындағы барлық 8 өткізу бекеті толық жаңғыртылады. Негізгі міндет – жүк, тауар мен адамдардың шекарадан кедергісіз өтуін қамтамасыз ету. Қазір бұл талапқа сай жалғыз ғана нысан бар, ол – Жамбыл облысындағы Қордай бекеті. Мұнда көлік пен жолаушылар өтіп жатады және шынын айтсақ, тіпті қарбалас уақытта да ұзын кезек болмайды.
Фото: barometr.kg
Ал ауыр жүк көліктеріне арналған Кен-Бұлақ пен Қара-Су бекеттері бөлек мәселе. Оларды кеңейту мен үлкейту әлдеқашан қажет еді. Әйтпесе олар қылтасы тар ине көзіндей, соның ішіне арқанды қыстырып жібергендей әсер қалдырады. Шекарадағы фуралардың кептелісі әдеттегі жағдайға айналғанына қарамастан екі ел арасындағы сауда қарым-қатынасы көзді ашып-жұмғанша өсіп жатыр. Бұл ағым бюрократияны да, сыбайлас жемқорлықты да бұзып-жарып өтуде. Шенеуніктердің алаңдауы түсінікті, «көлеңкелі» схемалар азайып, табыс көбейсе деген мақсат бар. Жол картасында шекарадағы «пайда іздеушілерден» құтылу туралы ашық айтылмаса да, тетіктер дұрыс жолға қойылса, «жасыл погонды» делдалдардың да азаятыны анық.
Бауырсың ба, жоқ па?
«Қазақ-қырғыз бір туған» деген сөзден ешқашан таймағандар – өнер адамдары. Олардың сөзі, бір шетінен, рас. Қандай жағдай болмасын, екі елдің арасындағы терең түсінік – ортақ тамырда.
Фото: president.kg
Қазіргі саясат – экономиканың жиынтық көрінісі екені белгілі. Ол баяғыдан бері прагматикалық сипат алып, тарихи негізі болса да, сезімге орын қалдырмайды. Әрдайым ресми баспасөз хабарламаларын да, айтысқа шыққан ақындарды да бақылау қызық: ақындар шындықты өмірдің өзі ретінде жырласа, шенеуніктер олардың сандарын «шындық» деп дәлелдеумен болады. Жоғарыда айтылғандай, ортақ шекарадағы өткізу бекеттерін қайта құру туралы келісім Қазақстан мен Қырғызстан арасында 2022 жылы жасалған, нысан 2025 жылы тапсырылуы тиіс еді. Алайда қазір мерзім тағы бірнеше жылға шегерілді. Енді немесе ақындар тағы жыр арнайды, немесе жаңа сандармен кезекті баспасөз релизі шығады.
Ал мәдениетке келсек, жағдай өзгеше: концерттер, суретшілер көрмесі, кино күндері, театр гастрольдері және ескерткіштер екі елді байланыстыратын көпірге айналып отыр. Мәселен, сапары барысында президент Тоқаев «Достықтың алтын көпірі» атты жаңа ескерткіштің ашылуына қатысты. Әдеби мәні де айқын: бір орындықта тірі бейнедей Мұхтар Әуезов пен Шыңғыс Айтматов қатар отыр. Егер осы екі тұлғаны таныстыру қажет болса, онда екі елдің қарым-қатынасы бір тиынға да тұрмайды деген сөз.
Марапат пен бағалау
Қазақстанның ең жоғары наградасы – «Алтын Қыран» орденінің Қырғызстан президенті Садыр Жапаровқа берілуі тосын жағдай емес. Бәлкім, ол мұндай құрметті күтпеген де шығар, бірақ «марапат өз иесін тапты» деген ескі кеңестік тіркесті еске алуға болады. Ресми түсіндірме: екі ел арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға қосқан зор үлесі үшін. Бейресми түрде айтсақ: «айтқан сөзіңе берік болғаның үшін рақмет» дегенді білдіреді.
Фото: president.kg
Назар салсақ, Садыр Жапаров Қырғызстан президенті болғаннан бері екі ел арасында елеулі қайшылық болған жоқ. Әрине, бәрі мінсіз деу артық, бірақ шынтуайтына келсек, Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы шиеленістер – көрші мемлекеттердің дауы емес, туыстар арасындағы жанжал секілді. Абырой болғанда, мұндай «отбасылық кикілжіңдер» азайды. Сонда көпшіліктің ойына «Бұлай істеуге бола ма не?» деген КВН-дегі сұрақ оралды.
Садыр Жапаровтың жауабы болады. Ең бастысы, ол Қазақстанға суару суын жеткізу мәселесін шешіп берді, әрі өз шаруаларының мүддесін де шектемеді. Шын мәнінде, тек су шаруашылығын ретке келтіру жеткілікті екен. Сөйтіп, көршімен жақсы қарым-қатынас орнатудың қаншалықты маңызды екенін түсіндірді. Айтпақшы, бұл қатарға тағы да көрші тәжіктер мен өзбектер бар. Олармен де қатынас реттеліп келеді. Бірақ бір орындықта Шыңғыс Айтматов пен Мұхтар Әуезовтің қатар отыруы тегін емес.
Авторы: Бақыт Мұхтаралы
