Бұл туралы тарих ғылымдарының докторы Нұрлан Қабдылхақ Ulysmedia.kz бас редакторы Самал Ибраевамен сұқбат барысында айтты. Сұқбат барысында ашық әрі терең әңгіме өрбіді.
— Қазақстан тарихының дұрыс емес тұсы бар ма? Неліктен бір оқиға туралы бірнеше нұсқа бар?
— Біздің ұлттық тарихымыз кеңестік жүйе аясында қалыптасты. Қазақстан туралы алғашқы ірі тарихи еңбектердің бірі 1943 жылы шыққаны есімде, бұл Ленинград тарихшысы Панкратованың жетекшілігімен дайындалған екі томдық еді. Онда кейін ондаған жылдар бойы қайталанған негізгі кеңестік мифтер мен штамптар қалыптасты және олар, айтпақшы, әлі күнге дейін бар. Кейбір клишелерден арылдық. Мысалы, тарихи материализм тұжырымдамасынан, яғни тарихты алғашқы қауым құл иеленушілік – феодализм – капитализм – коммунизм ретінде бірізді прогресс ретінде қарастырдық.
— Қазір не өзгерді?
— Мысалы, кеңестік тарихнамада Кенесары көтерілісі «реакциялық, байшыл-ұлтшыл бас көтеру» ретінде сипатталған. Қазір біз оны басқаша қабылдаймыз. Немесе 1917 жылғы Қазан төңкерісі енді «ұлы социалистік революция» деп аталмайды. Бірақ кейбір штамптар әлі де бар. Соның бірі Қазақстанның Ресейге «ерікті түрде қосылуы» туралы миф. 1731 жыл көрсетіледі, сол кезде Әбілқайыр хан әлдебір келісімге қол қойған делінеді. Кеңестік интерпретацияда бұл «ерікті әрі прогрессивті қосылу» деп аталды. Шын мәнінде, Ресей империясының Қазақстан аумағына толыққанды бақылауы болмаған, тек 1830-жылдардан бастап әкімшілік енгізіліп, казак әскерлері далаларға жылжи бастады. Бұл, айтпақшы, Кенесары көтерілісінің себептерінің бірі болды. Яғни, біз кеңестік көзқарастан әлі толық арылған жоқпыз.
СҰҚБАТ
Қазақтар неге өз тарихын аз біледі? Кеңестік кезеңдегі тарих исламға деген көзқарасқа қалай әсер етті? Қазірдің өзінде терең тамырға деген қызығушылықтың қайта жандануына баға беруге бола ма? Осы және өзге де сұрақтарға тарихшы Нұрлан Қабдылхақ Ulysmedia.kz порталының бас редакторы Самал Ибраеваға берген сұқбатында жауап берді. Ол билік тарихты қалай қолданатынын, қазақтар кім болғанын, қай тілде жазғанын әңгімелеп, «шала қазақ» ұғымын түсіндіріп берді және өткенді танудың болашаққа жол ашатынын айтты.
