12 қараша – Заманбек Нұрқаділовтің қайғылы қаза тапқанына тура 20 жыл толған күн. Уақыты зымырап өтіп жатса да, ол туралы естеліктер әлі де кеше ғана болғандай жаңғырып тұр.
Ол – өте жарқын, дара болмысты жан еді. Нағыз кеңес дәуірінің адамы бола тұра, бойынан әрдайым ішкі еркіндік байқалатын. Керемет импровизатор болатын, тірі жан, табиғи, шынайы тұлға еді. Қасында ешқашан жалықпайтынсың: бәрі қызық, тосын әрі адамға жылу сыйлайтын. Біз танысқан кезде ол Алматының әкімі болатын. Сол жылдары біз, Қазкоммерцбанкпен бірге, бірнеше жыл қатарынан «Азия дауысы» фестивалін демеуші болдық.
Заманбек – адал адам еді. Парақорлыққа, «откатқа» мүлде жақындамаған, ар-ұяты таза еді. 1994 жылдың маусымы, оны әкім қызметінен алған кез есімде. Бірнеше күн бұрын ол өзі телефон шалып: «Болат, шұғыл кел, сөйлесетін шаруа бар», – деді. Бардым. Өзі сабырлы көрінгенімен, көзінде бір қысым бар еді. «Мені жақында қызметтен алады. Келгендерін күтпеймін, өзім кетемін», – деді. Есте қалғаны – оның премьер-министр Терещенкомен арада кикілжіңі болып, мәселе Назарбаевқа дейін жеткен. Заманбек бұралаңсыз, тік жүретін. Өзі-ақ кетті, арын сақтап. Ол турашыл, өр адам еді.
Кейін, оппозицияға өткеннен соң, ол одан да ашық болды. Ішкі сеніммен айтылған жарқын, батыл мәлімдемелері жұртты дүр сілкіндіретін. Менің ойымша, Назарбаев одан шынымен қауіптенген. Өйткені ол халыққа президенттен де жақын еді.
Біз көп сөйлесетінбіз. Ол ойын бөлісетін, жоспарлар құратын. Президенттікке түскісі келетінін айтатын: «Мен – президент, сен – премьер-министр», – деп әзілдегендей болушы еді, бірақ ол сөздің астарында әлдеқайда терең мағына жататын. Тіпті оның қолымен жазылған бір қағазы болатын:
«Президент – Нұрқаділов. Премьер-министр – Әбілов».
Оның астында төмен қарай көрсетілген жебе және «үкіметті – өзің толтырарсың» деген жазу тұрды. Ол арманы бар, идеалист, бірақ елді нақты елестете білетін адам еді. ЗСК («Әділетті Қазақстан үшін») шеңберінде жүрген әңгімелеріміз де есімде. Әкімдерді сайлау мәселесі қозғалғанда, Ораз Жандосов, Алтынбек Сәрсенбайұлы, Жармахан Тұяқбай, Серікболсын Әбділдин және басқалар сайлауды қолдадық. Жалғыз Заманбек қана үзілді-кесілді қарсы болды. «Әкімдерді тағайындау керек», – деді. Даулы, ұзақ пікірталас болды, ол ашуланып: «Болды, мен сендермен енді жұмыс істемеймін», – деп кетіп қалған. Міне, дәл сондай – келіспесе, соңына дейін баратын.
Сосын 2005 жылдың қарашасы. 12-сі күні кешке сұмдық хабар жетті: Заманбек қаза болды. Біз Төлеген Жүкеевпен бірге оның үйіне барғанбыз. Барлығы қоршалған, журналистер, полиция. Қалалық полиция басқармасы бастығының орынбасары ешкімді кіргізбеді. «Мақпал өзін-өзі ұстай алмай отыр», – деді. Сол кезде-ақ олар шындықты емес, кінәліні іздеуге кірісетінін сол кезде түсіндім. Бас полиция басшысына хабарластым, кіргізуді сұрадым. Ол: «Мен іштемін. Иә, Заманбекті өлтіріп кеткен, бірақ әзірге кіруге болмайды», – деді.
Таңертең адвокат Серікқали Мусинмен қайта бардық. Мақпал қайғыдан қан-жоса болған. Оған адвокат керек еді. Ол сенімхатқа қол қойды, Серікқали оқиға болған үйге кірді. 15–20 минуттан кейін жүгіріп шықты да: «Үш оқ тиген. Біреу емес. Жастықта екі тесік бар, тағы бірі – шекесінде. Мұны өзі жасай алмайды», – деді. Сол сәтте бәрі айқын болды: Заманбекті өлтіріп кеткен. Кейін билік бәрін суицид деп жорыды. Бірақ оған ешкім сенбейді. Біз өз көзімізбен көрдік. Біз білеміз – бұл кісі өлтіру еді.
Жиырма жыл өтті. Бірақ әлі күнге дейін жауап жоқ. Шындық жоқ. Тергеу жоқ. Бірақ бәрі есімізде. Ол – ештеңеден тайсалмайтын, шындықты айтудан қорықпайтын, ағысқа қарсы жүре алатын жанның есі. Заманбек Нұрқаділов Қазақстан тарихында ерлік, шынайылық және ішкі еркіндіктің символы болып қалады.
Жаны жәннатта болсын.
Пікір авторы — Болат Әбілов,
саясаткер, кәсіпкер.
