Қазақстан сенатында журналистерге жаңа «ережелер» енгізілді: енді пікірді тек арнайы баннердің қасында ғана алуға болады. Депутаттар лифтіге қарай қашады, баспасөз қызметі күзетшіге айналғандай, ал қоғам қолайсыз сұрақтарға жауап таба алмай отыр.
Бір жарым метрлік демократия
Ulysmedia.kz тілшісіне жоғарғы палатада жұмыс істеудің жаңа тәртібі түсіндірілді. Енді сенаторлардан пікір алуды тек «Сенат» деген жазуы бар көк баннердің жанында ғана жүргізуге рұқсат. Бағыттан ауытқуға болмайды, дәлізде немесе лифт маңында сұрақ қоюға болмайды. Әр бейсенбіде бір жарым сағаттық сессиядан кейін 50 сенатор екі есік арқылы залдан шығып, бірден лифтіге бет алады. Журналист керегін «ілестіріп алып», оны баннерге жеткізіп, содан кейін ғана камера қоса алады. Бұл схема тек ыңғайлы сұрақ қойылғанда, ал депутат жауап беруге дайын болғанда ғана «мінсіз» жұмыс істейді.
Депутаттық жарыс
Ал сұрақ ыңғайсыз болса не болады? Сенаторлар спорттық шеберлігін көрсетеді. Көбі зейнет жасына жақындап қалғанына қарамастан, әжептәуір жылдам. Мәселен, Алтынбек Нұхұлы бұл жолы лифтіге мінбей, баспалдақпен көтерілуді жөн көрді. Әлдебір себеппен лифт оған адам тым көп жүретін жер болып көрінгендей. Екінші қабатқа көтерілген соң ғана жан-жағына қарап, қайтадан лифттің түймесін басты.
Журналист сөйлесуге тырысқанда, баспасөз қызметінің өкілі тосқауыл қойып, артынан еруге мүмкіндік бермеді — «сұқбат тек баннердің қасында жазылады» деді. Ал сенатор Әсем Рахметова лифтке бара жатып, қойылған сұраққа тоқтамай, есік жабыларда ғана бірнәрсе деп айқайлады. Артынша тағы бір баспасөз қызметкері жетіп келіп, камераны қолымен жауып, «лифт ішінде түсіруге болмайды» деді. Сонда, салық төлеушілердің ақшасына жұмыс істейтін депутат үшін лифт «қасиетті орынға» айналғаны ма?
Ауызша тыйымдар
Өзін баспасөз қызметі деп атайтын құрылым өкілдері «баннер» туралы талапты қайта-қайта қайталады. Журналист бұл шектеулерді реттейтін ресми құжатты көрсетуді сұрағанда, ештеңе ұсынбады. Тек «аккредитация ережелеріне» сілтеді. Бірақ ол қағаз түрінде жоқ, тек ауызша айтылған сияқты. Парадокс мынада: журналистер сенатқа аккредитациядан өтеді, бірақ жұмыс ережелерімен таныстырылмайды. Оның орнына әр «қате» қозғалған қадам үшін өздері қалағандай ескерту жасайды. Журналистердің ғимарат ішінде жұмыс істеуіне заңды құқығы бар.
Жабықтық эволюциясы
Мұндай тәжірибе Қазақстан парламенті үшін жаңа емес. Биыл ақпанда мәжілісте вице-премьер Серік Жұманғариннің баспасөз хатшысы Xaqmedia.kz журналисі Мадина Жатқанбаеваны қолайсыз сұрақтары үшін шетке итеріп, басшысына баннерден тыс жерде жақындағаны үшін аккредитациядан айыруға дейін қорқытқан.
Ал он жыл бұрын жағдай мүлдем басқаша еді: депутаттармен дәлізде де, жоғарғы қабаттарда да емін-еркін жолығуға болатын. Қазір ондай мүмкіндік жоқ. Мәжілісте журналистер бір-бірін «лифт жанында тұрған депутатқа жоламаңдар» деп ескертіп жүреді. Бірақ ол тыйым туралы ресми құжатты ешкім көрмеген.
Сырттай қарағанда, парламенттің, әсіресе сенаттың баспасөз қызметі биліктің ашықтығын қамтамасыз етудің орнына депутаттарды қолайсыз сұрақтардан қорғаумен айналысады. Ақпарат құралдары халық пен билік арасындағы көпір. Демек, сенатор журналисті елемесе, ол азаматтардың сауалын елемегені.
«Аккредитация ережелері» тек депутаттарды қорғауға арналған және журналистік жұмысқа жасанды кедергі келтіреді. Бұл қоғамның ақпарат алу құқығын бұзады. Ақыр соңында, «абсурд театры» пайда болады: журналистер тар дәлізде депутатты «ұстап алып», оны арнайы баннерге апарып, тек сол жерде ғана сұрақ қояды. Егер депутат жауап бергісі келмесе — жай ғана қашып кетеді. Ал баспасөз қызметі халық атынан келген журналистерден халықтың өз өкілін қорғап тұрған «қорғаныс шебіне» айналады.
