Көп жылдан бері бұқаралық ақпарат құралдары сақтықпен ғана тілге тиек етіп келген оппозиционер Айдос Садықовтың есімі қайтадан жиі айтыла бастады. Оның қазасынан 15 ай өткен соң ресми сайттардың бірі қазақстандық журналистің өліміне қатысы бар адамдарды атады. Бұл хабар кем дегенде ақпараттық дүрбелең туғызды, айып тағылғандардың тізімінде сол кезде Қазақстанның сыртқы істер министрі әрі премьер-Министрдің орынбасары қызметін атқарған Мұрат Нұртілеу болды.
Басылымның нұсқасы бойынша қылмыстың демеушісі кәсіпкер әрі спорт саласындағы маман Гаджи Гаджиев еді. Ақпараттың дереккөзі белгісіз, ал дәлелдік негіз тек журналист әйелдің сеніміне сүйенді. БАҚ өкілдері теріске шығару мен сот істерін күтті – әңгіме тек шенеуніктің емес, бизнесменнің де абыройына қатысты еді. Бірақ жағдай күтпегендей өрбіді. Нұртілеу де, Гаджиев те абыройын қорғауға ұмтылмады. Министр үстіне жабылған айыптаулардан кейін көпшілік алдына еркін шықты, ал сайт тақырыпты жай ғана «жаба салды».
Заңгерлер, журналистер және қарапайым жұрт әлі де жауап күтіп отыр: бұл – жала ма, әлде шындық па? Orda.kz сайты аздап бәсеңдесе де шабуылын жалғастырды, ал Нұртілеу президентпен бірге БҰҰ-ға барып, кейін қызмет орнын ауыстырды. Ол Ulysmedia-ға берген сұқбатында журналистпен «айқасуға» ниеті жоқ екенін айтты. Ал қазақстандықтар қойған басты сауал, әдеттегідей, жауапсыз қалды: қаза тапқан Айдос Садықовтың атын кім және не үшін саясат ойынына айналдырды?
Садықов
Айдос Садықов – миллионнан астам жазылушысы бар БАСЕ YouTube-арнасының негізін қалаған, Қазақстан элитасындағы жемқорлықты әшкерелеген, ең радикалды әрі қақтығысты оппозиционерлердің бірі. Оның өмірбаянында қайталанып отырған бір сарын болды: билікке де, оппозициядағы әріптестеріне де өткір сын айту, ықпалды тұлғаларға ауыр айып тағу. Ал жауап ретінде – қылмыстық істер, қысым мен қорқыту. Осы арқылы ол еш ымыраға келмейтін, билікке де, қалыпты оппозицияға да қолайсыз «мәңгілік бүлікшінің» бейнесін қалыптастырды.
Ол саясатқа 2000-жылдардың басында қадам басты – Жасарал Қуанышәлиннің билікке қарсы демаршын қолдады. Сол кезде-ақ Садықов шенеуніктердің қылмыстық топтармен байланысы туралы мақалалар жариялай бастады.
2003 жылы оған 90-жылдардың соңындағы екі қылмыстық іс бойынша айып тағылды: атыс қаруын қолдану және бұзақылық. Прокуратура бұл істерді біріктірді. Садықовтың айтуынша, жеті жыл бұрынғы істі қайта қозғау оның «Правда» газетінде шыққан сыни мақалаларынан кейін басталған. Сот журналисті ақыл-есінің дұрыстығына күмән бар деп тауып, мәжбүрлі психиатриялық сараптамаға жіберді.
Кейін Садықов «Нағыз Ақ жол» партиясының Ақтөбедегі филиалын, одан соң “Азат” Жалпыұлттық социал демократиялық партиясын басқарды. Бірақ оппозиция ішінде де радикалды ұстанымда болды: партия жетекшілерін билікке тәуелді деп айыптады. Партиялардың бірігуін мойындамай, Жармахан Тұяқбай мен Болат Әбіловті «тіссіз оппозиция» деп сынады.
2010 жылы ол полицияға қарсылық көрсетіп, кісі соққыға жықты деген айыппен екі жылға сотталды. Садықов мұны арандату деп санады, ал әйелі Наталья Садықова сот барысындағы көптеген заң бұзушылықты тіркеп отырды.
2014 жылы Наталья Садықоваға да жала жабу бабымен іс қозғалды. Ол жариялаған мақалада депутат Марат Итегұловтың аты аталған. Депутат бұл материалды журналистің өзі ойдан шығарылған атпен жазған деп есептеді. 5 наурызда тергеу басталып, 9 наурызда Садықовтар балаларымен бірге Қазақстаннан кетті. 17 наурызда Ақтөбе соты Натальяға сырттай қамауға алу санкциясын берді, Бас прокуратура оны іздеуге жариялады. Ерлі-зайыпты халықаралық ұйымдарға жүгініп, Наталья Садықова БҰҰ Босқындар ісі жөніндегі комитетінен босқын мәртебесін алды. Кейін Украина оған және отбасына саяси баспана берді.
Садықовты ату ісі
Қазақстандық оппозиционер Айдос Садықов өлтірілгеннен бері 15 ай өтті. Украинада бассауға алған оған 2024 жылдың 18 маусымында күндіз Киевтің ортасында, әйелі – журналист Наталья Садықованың көзінше атып кетті.
— Қолында тапаншасы бар адамды көріп қалдым. «Айдос, еңкей!» деп айқайладым. Бірақ тым кеш еді, – деді кейін Наталья.
Уәделер
Оққағардан кейін бірден президент Қасым-Жомарт Тоқаев тергеуге жәрдемдесетінін айтты. Қазақстан билігі Украинаға ресми сұраныс жолдап, барынша ашық болуға уәде берді. Бірақ арада екі жылға жуық уақыт өтті – ұсталғандар жоқ, тергеу тоқтап тұр.
Ulysmedia.kz ҰҚК мен Бас прокуратураға сауал жолдады, алайда бәрі тағы да «тергеу құпиясына» сүйеніп, үнсіз қалды. Соның салдарынан қастандық туралы түрлі болжамдар тарауда, бірақ ешкім ресми түрде жоққа шығарған жоқ.
Украина құқық қорғаушыларының нұсқасы бойынша, Садықовқа қазақстандық Алтай Жақанбаев пен Мейрам Қаратаев қастандық жасаған. Олар Киевке келіп, пәтер жалдап, журналисті аңдуға кіріскен. Шабуыл болған күні біреуі жағдайды бақыласа, екіншісі тапаншамен подъезд алдында күтіп тұрған. Наталья Садықованың пікірінше, күйеуінің өлімі – YouTube-арнада жарияланған сыни материалдар үшін кек алу.
