Оңтүстік Африканың арнайы қызметтері бұрын қазақстандық миллиардерлер Александр Машкевич пен Патох Шодиев басқарған Eurasian Natural Resources Corporation (ENRC) халықаралық корпорациясының қызметіне ерекше назар аударуы мүмкін, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
ТЕРГЕУШІ ЖУРНАЛИСТ НЕ ДЕЙДІ?
Белгілі тергеуші журналист Том Бургистің айтуынша, компанияның африкалық бөлімшесі континенттегі бірқатар мәмілелерге байланысты сыбайлас жемқорлық схемаларына және қаражатты жылыстатуға қатысты деп күдікке ілінген. Бұл тұжырымдар The Guardian журналында жарияланған жаңа тергеудің негізі болды.
ГЕОЛОГТЫҢ ЖҰМБАҚ ӨЛІМІ ЖӘНЕ ДЕТЕКТИВТІҢ ТЕРГЕУІ
Бұл істің негізгі эпизоды африкалық геолог Андре Беккердің 2016 жылы жұмбақ жағдайда қаза табуымен байланысты. Ұлыбританияның ауыр алаяқтыққа қарсы күрес басқармасы (SFO) геологтың өлімі мен ENRC қызметі арасында ықтимал байланыс болуы мүмкін деп қызығушылық танытты. Тергеу АҚШ-тың африкалық кеніштерге инвестиция салған инвесторы жеке детектив Клемент Джексонға Беккер өлімінің мән-жайын анықтауын өтінген кезде басталды.
Андре Беккер Йоханнесбург маңында көлігі өртеніп қайтыс болды, тергеу өрт көліктің алдыңғы бөлігінен басталғанын анықтады, ал Беккердің өзі артқы орындықта болған. Бұл суицид нұсқасын жоққа шығарып, Джексонды геолог байланысқан компания – қазір Евразиялық ресурстық топ (ERG) ретінде танымал ENRC қызметін тексеруге итермеледі.
КОНГОНИ КЕН ОРНЫНДАҒЫ КҮДІКТІ МӘМІЛЕ
Өзінің тергеу барысында Джексон ерекше күдік тудырған мәмілені тапты. 2011 жылы ENRC Оңтүстік Африкадағы Конгони марганец кен орнын 295 миллион долларға сатып алды, бірақ сарапшылардың бағалауынша, оның нақты құны әлдеқайда төмен болған. Джексон бұл кен орнының құнын Андре Беккердің, кейіннен қайтыс болған сол геологтың бағалағанын анықтады.
Сатып алудан екі жыл өтпей активтің құны нөлге дейін төмендеді. ENRC бұл жағдайды марганец бағасының күрт төмендеуімен түсіндірді, бірақ сарапшылар сұраныстың шыңында болса да, күрделі кен орнының құны 295 миллион доллар болмағанын атап өтті. Джексонның айтуынша, бұл мәміле ақшаны жылыстату схемасының бір бөлігі болуы мүмкін.
НЕГІЗГІ ФИГУРАЛАР ЖӘНЕ АЛАЯҚТЫҚ КҮДІГІ
Тергеу барысында детектив корпорацияның жоғарғы басшылары – Александр Машкевич пен Патох Шодиевке келіп тірелді. Екі олигарх трейдер Әлижан Ибрагимовпен бірге ENRC-ны 1990 жылдары құрған. Олардың қарқынды кеңеюі Африка мен Қазақстандағы кен орындары мен шахталарды сатып алуды қамтыды.
Конгодағы Демократиялық Республика сияқты сыбайлас жемқорлық деңгейі жоғары елдердегі активтерді сатып алу ерекше қызығушылық тудырды. Тергеушілердің болжамы бойынша, компания өкілдері жалған офшорлық фирмаларды қаражат шығару және кен орындарының нақты құнын төмендету үшін пайдалануы мүмкін.
Британдық заңгердің қатысуы және SFO-ның тергеуі 2011 жылы Нил Джеррард бастаған заң фирмасы ENRC-ның қазақстандық шахталарындағы сыбайлас жемқорлық туралы сыбыстарды тексеру үшін британдық инвесторлармен жалданған болатын. Бастапқыда Джеррард пен оның командасы тек ұсақ бұзушылықтарды анықтады, бірақ заңгердің назары көп ұзамай Африкадағы компанияның ірі мәмілелеріне ауды, ол жерде ірі алаяқтық пен парақорлық болған.
ENRC-ның африкалық бизнесін басқарған Виктор Ханна бұл мәмілелерде маңызды рөл атқарды. Джеррардтың айтуынша, Ханна оған Британдық алаяқтыққа қарсы күрес басқармасынан құжаттарды қалай жасыруға болатынын сұрады. Осыдан кейін заңгер компанияның директорлар кеңесіне қылмыстық айып тағу қаупі туралы ескерту жасады.
Дегенмен, көп ұзамай Александр Машкевичтің компанияның Лондондағы кеңсесіне жеке сапарынан кейін Нил Джеррард жұмыстан босатылды. Ал Ханна өз қызметінде қалды. Джеррард кеткеннен кейін, SFO оның жинаған деректеріне сүйене отырып, ENRC-ға қарсы ресми тергеу бастады, бірақ 2023 жылы компания заң құпиясына сілтеме жасағандықтан және Джеррардтың дәлелдері жеткіліксіз болғандықтан, тергеу жабылды.
ЖАҢА ДЕРЕКТЕР ЖӘНЕ ОДАНЫ АРЫ ТЕРГЕУ
Бұған қарамастан, детектив Клемент Джексон өз тергеуін жалғастырып, 2022 жылы Конгони кен орнын сату мәмілесінің нақты сомасы 295 миллион емес, 145 миллион доллар болғанын анықтады. Джексонның айтуынша, активті алдымен Маврикидегі офшорлық фирма сатып алып, кейін оны ENRC-ға асыра бағамен сатқан, бұл ақшаны жылыстату схемасын көрсетеді.
Бұл жаңа деректер Оңтүстік Африканың арнайы қызметтерін корпорацияның қызметін тексеруді бастауға итермелеуі мүмкін. Бұған қоса, ENRC-ның Роберт Мугабе режиміне қатысты санкцияларды бұзу және басқа сыбайлас жемқорлық схемаларына қатысы бар деген күдік те жоқ емес.
