Қазақстан тарихындағы «кванттық серпіліс» күні 2 қазан болды. Дәл осы күні Digital Bridge халықаралық форумында «Самұрық-Қазына» қорының басқарма төрағасы Нұрлан Жақыпов жасанды интеллект негізіндегі директорлар кеңесінің мүшесін таныстырып, SKAI – «корпоративтік басқарудың ашықтығы мен сапасын арттырудың жаңа құралы» деп мәлімдеді. Алайда Digital Bridge шарасы аяқталған соң, күнделікті жұмыс басталғанда SKAI алғашқы отырыстың өзінде-ақ «сөйлей алмай», ең қарапайым сөздерді айтуда қиналды. Ол неге қазақ тілін білмейді және толыққанды қоғам мүшесіне айналу үшін, яғни тек директорлар кеңесінің «номиналды мүшесі» емес, нағыз маман болу үшін қанша қаржы қажет? Ulysmedia.kz анықтауға тырысты.
Кванттық серпіліс және «алаяқтың акценті»
Нейрожелі қазақстандық Alem LLM тілдік моделі негізінде жасалған және «Қазақтелеком» компаниясының Al Farabium суперкомпьютерінде жұмыс істейді. Ресми мәліметке сәйкес, SKAI – дауыс құқығына ие аймақтағы алғашқы цифрлық тәуелсіз директорлар кеңесінің мүшесі. Жүйе 2008 жылдан бері қабылданған шешімдер мен ішкі және сыртқы нормативтік құжаттарды талдайды.
Қордың хабарлауынша, SKAI жабық контурда жұмыс істейді, яғни ақпарат ел аумағынан шықпайды, ал жоғары есептеу қуаты талдаудың сенімділігін қамтамасыз етеді. Алайда SKAI құжаттарда не тапқаны туралы нақты ақпарат жоқ. Оның есесіне, цифрлық директор тіпті «теңге» сөзін дұрыс айта алмады. Интернет қолданушылары оның акцентін қазақстандықтарға қоңырау шалатын алаяқтардың даусына ұқсатты.
Бұл «көрсетіліммен таныстырылған» роботтың басқа да елеулі кемшіліктері жоқ па деген сұрақ туындайды.
Жақында SKAI-ды жасанды интеллект және цифрлық даму вице-министрі Дмитрий Мун қорғап шықты.
– Қазір оның дыбыстауда аздаған кемшіліктері бар. Бір мысал келтірейін: бір компания қазақ және орыс тілдерінде сөйлейтін дауыс көмекшілерін жасаған еді. Сол үшін 500-ден астам адам түрлі диалектілерде 100 сағаттан астам мәтін оқып шыққан. SKAI – алғашқы қадам ғана, ол жетілдіріледі. Біз қазір Ғылым және жоғары білім министрлігімен және цифрлық даму министрлігімен бірге қазақ тілінің түрлі диалектілерін ескеретін сапалы дыбыстық көмекші жасау жұмыстарын жүргізіп жатырмыз, – деді вице-министр сенат кулуарында.
Жаңа шындық: біреу сөйлей алмайды, ал біреу есеп бергісі келмейді
Алайда Дмитрий Мун SKAI-дың жасалу құнына қатысты сұрақтан бас тартып, «Самұрық-Қазынаның» жеке компания екеніндей әсер қалдырды.
– Біз «Самұрық-Қазына» мен оның еншілес және портфельдік ұйымдарының бюджетіне бақылау жүргізбейміз. Бұл сұрақты қордың өзіне қойған дұрыс шығар, – деді вице-министр жоба құны туралы сұраққа жауап ретінде.
«Сәлем, Алиса?»
SKAI «теңге» сөзін дұрыс айта алмаған соң, депутаттар мен қоғам өкілдері оның негізінде ресейлік «Алиса» болуы мүмкін деген күдік білдірді. Бұл ІІ-ассистентке түбегейлі қарсылық болмаса да, оның қайдан жасалғанын нақты білгісі келетіндер көп. Дмитрий Мун SKAI-дың ресейлік екенін растаған жоқ, бірақ мұндай нұсқаларды да жоққа шығармады.
– Біз ашық кодты ең үздік технологияларды қайта пайдалану жолымен жүріп келеміз. Бұл open source деп аталады. Бұл жаңа үрдіс емес. Соңғы 10 жыл бойы өз кодымызды жазып, сонымен қатар, ашық дереккөздердегі дайын шешімдерді қолданамыз. Бұл тәсіл ақпараттық қауіпсіздікті сақтауға және әлемдік үздік тәжірибелерді пайдалануға мүмкіндік береді, – деп түсіндірді вице-министр.
SKAI қандай тілдік модельге негізделген деген нақты сұраққа ол:
– Білмеймін, бұл сұрақты «Самұрық-Қазына» мен әзірлеушілерге қою керек, – деп қысқа жауап берді.
Түсініктеме жоқ
Көпшілікті мазалайтын тағы бір сұрақ бар: SKAI қайдан пайда болды және оны соншалықты асығыс неге таныстырды? Оның қолына елдің бүкіл ұлттық байлығына қатысты деректер түсіп отыр.
Бұл қаншалықты қауіпсіз?
Вице-министр бұл сұраққа жауап бере алмады, тек «Самұрық-Қазына» қорына ресми сауал жолдауға кеңес берді. Расында да, жобаны жария түрде таныстырғандар жауап беруі тиіс еді. Бірақ қор да бұл жөнінде егжей-тегжейлі ақпарат бермей отыр.
Жұмбақ бағыттағы миллиардтаған теңге
SKAI жобасының нақты құны туралы ашық дереккөздерде ақпарат жоқ. Сарапшылардың бағалауы мен ұқсас жасанды интеллект жобаларының тәжірибесіне сүйенсек, оның құны жүздеген мыңнан ондаған миллион АҚШ долларына дейін жетуі мүмкін. Бұл бірнеше ондаған миллионнан миллиардтаған теңгеге дейінгі сома.
«Самұрық-Қазына» қорының ресми сайтында SKAI-ға салынған инвестиция қордың цифрландыру және басқаруды трансформациялау жөніндегі ұзақмерзімді стратегиясының бір бөлігі екені жазылған.
Айта кетейік, SKAI тағайындалмай тұрып, қор директорлар кеңесінің құрамынан президенттің бұрынғы көмекшісі Қанат Шарлапаев шыққан еді. Мүмкін, уақыт өте келе, жүйе жетілдірілген соң және ұзақ оқыту кезеңінен кейін цифрлық директорлар «Самұрық-Қазына» басқармасының басқа мүшелерін де алмастырар.
Ал әзірге қазақстандықтардың ұлттық компаниялар басшылығына қоятын сұрақтары аз емес: квазимемлекеттік сектор топ-менеджерлерінің сыйақысы мен бонустары қаншалықты көлемде екені белгісіз. Көп жағдайда мұндай ақпарат «коммерциялық құпия» деген желеумен жасырылып келеді.
Алайда желіге шығып кеткен кейбір деректерге қарағанда, ұлттық компаниялардың басшылығы сыйақы мөлшерінен қысылмайды. Мысалы, 2023 жылы «Самұрық-Қазына Бизнес Сервис» компаниясының басшылығы кәсіпорынның пайдасынан екі есе көп сыйақы алған: басшыға – 74,9 млн теңге, ал қалған басшылыққа – 274 млн теңге.
