Шығыс Қазақстан облысы Маралды ауылындағы алтын жыры әлі басылмай тұр. Екінші жыл қатарынан жергілікті тұрғындар ауыл аумағына алтын қазатын фабрика салынбасын деп, талап қойып келеді. Амалы таусылған халық тіпті президент Қасым-Жомарт Тоқаевтан «олигархтардан қорғауды» сұраған. Ulysmedia.kz тілшісі дау-дамайдың мән-жайына үңіліп, Орталық коммуникациялар алаңында Экология министрлігінен жағдайды түсіндіруді өтінді.
Дау неден басталды?
Шығыс Қазақстанның ең көрікті жерінің бірі – Маралды ауылында өнеркәсіп ауқымындағы алтын кеніштер орналасқан. Елдімекен іргесіндегі тау төбелер құрамында алтыны бар тотыққан кендерге қызыққандар тау-кен кәсіпорнын салғалы отыр.
Өндірістің негізі ретінде натрий цианидін қолдану арқылы ірі шаймалау технологиясы таңдалған (бұлар суда оңай еритін улы түссіз кристалдар). Алайда сондағы әйгілі «Күршімнің сулары» Маралды өзені арқылы Күршімге, одан әрі еліміздің ең үлкен өзені Ертіске құяды. Ауыл тұрғындары алтыны бар ірі өндірістер суды ластайды деп қауіптенеді. Жергілікті тау-кен өндіруші компаниялардың экологтары халықты сендіруге тырысып-ақ жатыр. Ғылыми дәлелдер келтіруге де.
– Цианид Қазақстанда бұрыннан сынақтан өтіп, ресми түрде рұқсат етілген. Щучье іргесіндегі аудан қалашығында Маралдыдағы кәсіпорыннан бес есе үлкен алтын өндіретін кәсіпорын бар. Табиғатқа ешқандай зиян келген жоқ. Қолданғаннан кейін цианид қалдық ретінде жойылмайды. Ол алтын кенін ерітіп, алтынды өзіне сіңіреді», - деп түсіндірді эколог Дәулет Асанов.
Алайда диалог нәтиже бермеді. Жергілікті белсенділер уәдеге сенбейді. Олардың айтуынша, алтын өндірушілер барлық бос аумақты басып алған. Ал «алтын сілкінісі» басталғалы өмір сүру қиындай түскен.
– Бұлар жайылым жерімізді түгел қазып, мал жаятын жер қалдырған жоқ. Егіс алқаптарына да зиянын тигізді, – деп ашуланады Маралды тұрғыны Бақытжан Тоқанов.
Алтын үшін кімдер табиғатты құртуға бейім?
Маралдыда үш компания орналасқан: Maraliha, Maraliha Gold, BCAM Prodachn. Кәсіпорындардың бірі жергілікті халыққа “таудай алтын байлықты” уәде етеді. Алтын айыру фабрикасының жобасында ашылу кезеңінде 220 жұмыс орнын құрып, пайдалану кезеңінде 110 жұмыс орнын құру жөніндегі міндеттемелерді өзіне алады. 2027 жылға дейін кәсіпорын 144 миллион теңге міндетті бюджеттік төлемді төлейміз деп отыр. 2029 жылға дейін Күршім ауданына 438 млн теңге субсидия қарастырылған-мыс.
BCAM Prodachn компаниясы Күршім жері үшін «күресушілердің» бірі. Оның негізін қалаушы WSAM Group Ltd. BCAM Prodachn үкіметтік емес ұйымының тізгінін бұрынғы мемлекеттік қызметкер Қаникамал Самамбаева ұстаған. Өскемен қаласы әкімдігінің бұрынғы қызметкері. Самамбаева 2009 жылдың сәуіріне дейін қалалық құрылыс бөлімін басқарған.
WSAM Group Ltd 2021 жылдың сәуір айының басында тіркелген. Фирманың 41 лицензиясы бар. Қызмет түрі: бағалы металдар мен сирек металдар рудаларын өндіру, басқа да пайдалы қазбаларды өндіруге ықпал ететін қызметтерді көрсету. Компания Астана халықаралық қаржы орталығының аумағында (кореялық инвесторлардың қатысуымен) тіркелген.
Рk.uchet.kz порталының хабарлауынша, «Maraliha Gold» компаниясы әлдеқайда қарапайым. Маралды ауылы Тоқтаров көшесініің бойында орналасқан. Құрылтайшысы – Анвар Вилданович Рахимов. Қызмет түрлері – бағалы металдар мен сирек кендерді өндіру. Алғаш тіркелген күні – 2013 жылдың 21 мамыры, соңғысы – 2019 жылдың ақпаны. 2020 жылы компанияның жарғылық капиталы ашық ақпарат көздеріне сәйкес 28 миллион теңгеден асады. Ауқымды жұмысты бастау үшін бұл жеткіліксіз. Әлеуметтік бағыттағы бизнес екені тағы ойландырады.
Дегенмен, осылардың бәрі Экология министрлігінің өкілдеріне жақсы таныс. Өткенде еліміздің бас экологы Маралдыға барып қайтқан болатын. Содан кейін қоғамдық тыңдаулар 4 сағатқа созылған. Ауыл тұрғындары, шенеуніктер, кәсіпкерлер арасындағы айтыстарда ымыра табылмады. Күршімдіктер тік тұрып, алтын өндіретін фабриканың құрылысын тоқтатуды талап етті.
Іске әлі нүкте қойылмай келеді
Жақында жаңа «экологиялық десант» Маралдыға барады. Облыстық экология департаменті қазақстандық экологиялық аудиторлар палатасы мен облыс әкімдігінің қатысуымен тәуелсіз сараптама комиссиясын құру туралы бастама көтерген. Кеңейтілген комиссияның аясында сарапшылар фактілерді екі рет тексермек. Өнеркәсіптік алтын өндірудің қоршаған ортаға тигізетін әсерін зерттейді. Бұл туралы кеше Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Экология және табиғи ресурстар министрлігі Экологиялық реттеу және бақылау комитетінің төрағасы Айдар Әбдуәлиев айтты. Сондай-ақ ол өндіріс процесін ұйымдастырудың барлық қыр-сырынан хабардар екенін атап өтеді.
Алдыңғы қоғамдық тыңдауларда Маралды ауылының тұрғындары цианид ерітінділерін пайдалану табиғи ортаның ластануына және денсаулыққа кері әсерін тигізетініне алаңдаушылық білдірген. Бұл ретте компания жобада үйінді шаймалау үшін арнайы алаң қарастырылғанын алға тартады. Мысалы, жоба бойынша «жергілікті топырақтан бөгетпен толтырылған, ені 4 метр, биіктігі 3 метр болатын учаске бар, сонымен қатар нығыздалған қалыңдығы 60 сантиметрлік саз қабаты төселді, содан кейін Артынан геомембрана пайда болады» деп түсіндірді Абдуалиев бұл мәселеден хабардар екенін жасырмай.
Сондай-ақ Әбдуалиевтің сөзінен фабриканың Маралды ауылынан үш шақырымдай жерде, су қорғау аймақтарынан тыс жерде, 38 гектар аумақта орналасатыны белгілі болды. Ең жақын ағынға дейінгі қашықтық 508 метр, ал учаскенің өзі орман қорынан тыс жерде. Зауыттың қызмет ету мерзімі – 7 жыл. Кәсіпорын шаңды басу үшін периметрі бойынша тығыз өсімдіктерді отырғызуға міндеттелмек.
Әйткенмен, Маралды тұрғындары Шығыс Қазақстанның інжу-маржаны үшін соңына дейін табандылық танытамыз деп отыр.
