Кейінгі жылдары Ресей олигархтары Қазақстанның активтерін белсенді түрде сатып ала бастады. Бұл тіпті елдің ресми статистикасында да анық көрініп тұр. Осы ретте Ulysmedia.kz тілшісі ресейлік бизнес Қазақстанның қандай активтерін сатып алғанын шолып шықты.
Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, биыл сәуір айының басында Қазақстанда шетел бизнесінің қатысы бар 44 568 заңды тұлға тіркелген. Оның ішінде ең көбі Ресей бизнесінен (19 735) келгендер. Екінші орында Түркия (3 823) болса, үшінші орында Өзбекстан (3 458) тұр.
Бірлескен кәсіпорындар арасында ресейлік капитал – 3 935, Қытай – 577 және өзбек – 482 көш бастап тұр. Шетелдік капиталы бар Қазақстандағы әрбір үшінші кәсіпорын Ресейдің қатысуымен құрылатыны белгілі болды.
Ресей сауда өкілдігінің мәліметі бойынша, бір жыл ішінде (2022-2023) ресейлік капиталы бар Қазақстандағы компаниялардың саны 70% өскен. Ресей олигархтары мұндай белсенділігінің себебі де түсінікті – олар Украинамен жалғасып жатқан соғыс шеңберінде, қатаң санкцияларды айналып өткісі келеді. Ақша десек те, кейде үлесін беріп, көбінесе бүкіл бизнесін ресейліктерге сатып жіберетін қазақстандықтарды не қызықтыратыны белгісіз.
Сонымен, кейінгі бірнеше жылда ресейлік мүдде пайда болған ең ірі қазақстандық кәсіпорындарды атап өтелік.
Қазфосфат
Бұл ТМД және Еуропа аумағындағы құрамында фосфор бар тыңайтқыштардың түр-түрін өндіретін ірі компания. Кәсіпорын өз өнімдерін Еуропаға, ТМД мен Орталық Азияға экспорттайды.
Оның активтерінің қатарына "Минералды тыңайтқыштар" зауыты, "Қазфосфат" және "Шолақтау" тау-кен өңдеу кешендері, теміржол-көлік кешені, Степногорск химия зауыты, сондай-ақ Қазақстан, Өзбекстан, Түркия мен Литвадағы сауда үйлері кіреді.
Ақшасын орынды жұмсағысы келетіндер үшін өте тартымды бизнес, бірақ өз елінде бұл бірнеше себептерге байланысты мүмкін емес. Мәселен, былтыр жазда "Қазфосфат" құрылтайшысын ауыстырып, ол орынға CAF Holding Ltd жеке компаниясы болды. Ол компания АХҚО резиденті.
Бұл холдингтің құрамында "Қазфосфаттың" ескі иелері – Владимир Ким мен Эдуард Огай Kazakhmys арқылы, сондай-ақ мәжілістің бұрынғы спикері Нұрлан Нығматулиннің екі ұлы Нұржан мен Нұрхан Нұрлановтар қалды.
Ресейлік олигарх Дмитрий Стержев (KP Fertilizers Ltd арқылы) 2020 жылы Ресейдегі ең бай 200 адамның қатарына енген қазақстандық ірі активтің жаңа иесі болды. Ол химия және машина жасау саласындағы бірқатар ірі компаниялардың тең иесі және құрылтайшысы. Айтпақшы, өткен жылдың соңында ол Ұлыбританияның санкциялар тізіміне енгізілген.
Сонымен қатар, тағы үш ресейлік инвестор "Қазфосфатқа" енді. Олар Є Сергей Момцемлидзе, Евгений Шавель және Михаил Генкин. Олар KP Fertilizers Ltd компаниясы арқылы осыған қол жеткізіп отыр. Олардың бәрі азотты және кешенді тыңайтқыштардың ірі өндірушісі - "Орал" тобымен аффилиирленген.
«Буденовское» кен орны
Былтыр мамырда Түркістан облысындағы "Буденовское" бірегей алып уран кен орнының 49 пайызының "Росатомға" сатылып кеткені (үлестің 51% - ы "Қазатомөнеркәсіпке"тиесілі) жұртшылықтың ашуын туғызған. Мәміленің өзі бір жыл бұрын болған, бірақ бұл факт ресейлік инвестордың қаржылық есебін жариялағаннан кейін ғана белгілі болды.
Осылайша, ресейлік олигарх Василий Анисимов пен қазақстандық меншік иесі Александр Клебанов бірлесіп иелік еткен "Степногорск тау-кен химия комбинаты" толығымен ресейлік бақылауға алынды.
Кейінірек баспасөзде "Росатом" басшылығы Қазақстандағы ірі уран активін бақылау Ресейге уран қоры бойынша әлемде 2-орынға шығуға мүмкіндік беретінін мәлімдеді. Қазақстан неден қағылғанын енді түсіндіңіз бе?
Сонымен қатар, былтыр 14 тамызда "Росатом" басшысы Алексей Лихачев Ресей президенті Владимир Путинге қазақстандық кен орнын сатып алуға қолдау көрсеткені үшін жеке алғысын білдірді. Ол сондай-ақ компания "қажетсіз Шу мен сорғысыз әлемдегі ең көрнекті уран кен орындарының біріне иелік еткенін және алдағы жылдар бойы өзінің шикізаттық қажеттіліктерін қамтамасыз ететінін" мақтан ететінін айтты.
Бұл мәміле Қазақстанда өте өткір реакция туғызды. Бірқатар саясаттанушылар мен сарапшылар ел мүддесі қалай оп-оңай беріліп кеткенін әлі күнге дейін түсінбей дал. Мәселен, 2023 жылдың 15 мамырында саясаттанушы Димаш Әлжанов "уран активтерін беру арқылы Қазақстан Кремльге одан да тәуелді жағдайға тап болды. Бұл ресурстар үшін күресте Қазақстан жеңіліп, елде ресми Мәскеуге "жоқ" деп айта алатын саясаткерлер болған жоқ" деп ашық айтты ол.
Ал белгілі сарапшы Андрей Чеботарев "компания ашық болғаннан кейін, есепте ол оны көрсетуге міндетті еді, бірақ ол мұны тек мәтіннің төменгі жағында ескертпе арқылы ғана көрсетеді" деді.
"Буденовское" кен орнында өндіріс 2024 жылы 2,5 мың тоннаны, 2025 жылы 4,5 мың тоннаны құрайды деп болжанып отыр. Ал 2026 жылы жоба толық қуатқа шығуы тиіс және өндірісі шамамен 6 мың тоннаға жетеді. Айта кетейік, ол кен орны уран қоры бойынша әлемдегі ең бай кеннің бірі. Ол 7 учаскеден тұрады.
Жолай тағы үшеуі бар…
Биыл Қазақстанда Көкшетау, Семей және Өскеменде 3 жаңа жылу электр станциясын салу жоспарланып отыр. Тапсырыс қандай да бір себептермен ресейлік "Интер РАО-Экспорт" және "ОРГРЭС"фирмасына берілді. Бұл ретте бұрыннан бар станциялардағы жаңа блоктар салу жайлы айтылып отыр. Мұндай жағдайда ресейліктер осы кәсіпорындардың үлесіне "кіргеннен кейін" салады.
Сонымен қатар, қуаттылығы 240 МВт Көкшетау ЖЭО құрылысы 347 млрд теңгеге, қуаттылығы 360 МВт Семей ЖЭО 420 млрд теңгеге бағаланады, қуаттылығы 360 МВт Өскемен станциясы 490 млрд теңгеге бағаланады.
Ресей инвесторларымен келісімдерге қол қойылды. Осы ірі жобалар туралы келісімге, яғни тиісті меморандумдарға 2023 жылдың қараша айында Ресей президенті Владимир Путиннің сапары кезінде қол қойылды.
Осылайша, ресейлік бизнес жалпы құны шамамен 1,2 трлн теңгені құрайтын мердігерлік жұмыстардың міндетіне алды.
Авторы Аман Төлебаев
