Қазақстандықтардың арасында мұнай саласындағы жалақы туралы аңыз тараған: бар болғаны екі апталық вахтада жүздеген мың, тіпті миллиондаған теңге табуға болады. Бірақ қомақты еңбекақыны тек мұнай мұнарасының астында жұмыс істейтіндерге ғана емес, басқаларға да ұсынады. Ulysmedia.kz полипропилен өндіретін Атыраудағы Kazakhstan Petrochemical Industries Inc. зауытының зертхана қызметкерлерін іздеу туралы хабарландыруды көзі шалды. Қызметкерлерге айына 1 миллион теңгеден астам жалақы төлеуге дайын, бірақ бір “нюанс” бар…
Зертханадағы тапжылмас теңсіздік
Жуырда Kazakhstan Petrochemical Industries Inc. тендер жариялады, компания бизнес-процесті ұйымдастыру бойынша қызмет көрсететін адам іздеп жатыр. Яғни, Интеграцияланған газ-химия кешеніндегі зертхананың жұмысын нөлден бастап толық ұйымдастырып беретін мердігер қажет. Осы мақсатқа компания екі жылға шамамен 4 миллиард теңге бөледі.
Жеңімпаз-мердігерге (әзірге анықталған жоқ) халықаралық үлгідегі сапа паспорттарын берумен өнім сапасын толық бақылауды қамтамасыз ету, зертхананы күтіп ұстау, аккредиттелген зертханаларға қойылатын талаптар мен әлемдік деңгейдегі басқару жүйесі қағидаларына сәйкес ішкі процестерді ұйымдастыру сияқты міндеттер жүктеледі.
Тендер құжатында зертхананың штаттық құрылымы да көрсетілген: мердігер 84 қызметкерді — лаборанттарды, жабдықтаушыны және тіпті жүйе әкімшісін де жалдауы тиіс. Зертхана меңгерушісіне 2026 жылы айына 2 миллион теңгеден сәл артық, ал 2027 жылы 100 мың теңгеге көбірек жалақы белгіленген. Алайда жалақы кестесіне қарағанда, қарапайым лаборанттардан үнемдеуге болады: оларға 2 500 теңгеден 3 810 теңгеге дейін төлеу көзделген. Бұл, бәлкім, сағаттық төлем немесе алынған сынамалардың ақысы болуы мүмкін.
Бірақ 4 миллиард теңгенің ішінде жалақы қорына екі жылда небәрі 248 миллион теңге жұмсалады. Бұл жалпы қызметкерлер санына бөлгенде әр адамға айына шамамен 122 мың теңгеден ғана келеді. Экономика саласында жоғары біліміңіз болмаса да түсінуге болады – қатардағы лаборанттарға іс жүзінде жартылай тегін еңбек ету ұсынылған. Үміт, бәлкім, зертхана меңгерушісі көп жалақысын ашық көзбен қараған әріптестерімен бөлісер дегенге тірелетін сияқты. Бірақ тендер құжаттарынан химик не үшін мұншалықты жоғары жалақы алатыны мүлде түсініксіз. Ал 1,2 миллион теңге жалақысы бар жобалық координатор не істейді? Және олар қарапайым лаборанттардан, жалақысы 100 мың есе аз адамдардан несімен артық?
Ұлттық компанияға қалай жұмысқа тұруға болады?
«Самұрық-Қазына» тобына кіретін ұлттық компанияларда жұмысқа орналасудың ресми жалғыз жолы бар — qsamruk.kz порталы арқылы. Айта кету керек, бұл порталдың жасалуына миллиондар жұмсалған, ал оны қолдау мен жаңартып отыруға да қомақты қаржы кетеді. Газ-химия саласының үміті саналатын Kazakhstan Petrochemical Industries Inc. те өз бос орындарын тек осы порталға жариялауы тиіс.
Алайда порталдағы мәліметке қарағанда, зауытта кадр ауысымы байқалмайды, белсенді бос орындар тізімінде тек техникалық қамтамасыз ету қызметі директорының орынбасары лауазымы ғана бар. Міндеттер мен талаптар тізімі стандартты болғанымен, жалақы көрсетілмеген.
Дегенмен KPI зауытына, басқа ұлттық компаниялар сияқты, тек ресми портал арқылы ғана емес, басқа жолмен де жұмысқа кіруге болады екен. Жалақы мен штат санын қысқарту үшін компаниялар аутсорсинг тәсіліне көшкен. Яғни, адамдар шартты түрде «Мүйіз бен тұяқ» секілді фирмаға жұмысқа орналасады, бірақ іс жүзінде стратегиялық кәсіпорында еңбек етеді.
Мұндай жүйеде бәрі ұтылады: «Мүйіз бен тұяқ» қызметкерлерді іздегені үшін пайыз алады, ал стратегиялық зауыт демалыс ақысын есептеу мен еңбек тәртібі үшін бас ауыртпайды. Үшінші тұлға қызметкерінің қателігі үшін де жауап бермейді. Ал жұмысшы үшін бұл формат тиімсіз болуы мүмкін, бірақ оның пікірін ешкім сұрамайды.
Салаға жақын мамандардың айтуынша, мұндай тапсырыстарды “кездейсоқ” компаниялар емес, алдын ала іріктелгендер ғана ұтып алады. Сондықтан осындай жанама басқару тәжірибесі барған сайын кеңінен қолданылып келеді.
KPI неге өз қателігінен сабақ алмайды?
Айтпақшы, барлығын аутсорсингке беру тәжірибесі KPI компаниясына бұрын да ауыр тиген. Мысалы, құрылыс компаниясының сапасыз жұмысы салдарынан зауыт әлі күнге дейін жоспарланған қуатқа шыға алмай отыр.
Бұған жүйкесі тозған топ-менеджерлердің өздері де шыдамайтын көрінеді. 2025 жылдың тамызында полипропилен зауытында екі инженердің төбелесіп қалғаны куәгерлердің көз алдында болған. Жанжалға «ҚазМұнайГаз» тарапынан бас механик Ардақ Қожасов, ал «СИБУР» тарапынан бас метролог Рафаэль Шарифуллин қатысқан.
Зауыт жұмысшыларының айтуынша, даудың себебі – ұзаққа созылған жоспарлы жөндеу және оған деген көзқарастағы айырмашылық. Компрессордың бір күндік тоқтап тұруы зауытқа 1 миллион доллар шығын әкеледі, бірақ төбелес, әрине, жөндеу қарқынын арттырмады.
Ulysmedia.kz бұған дейін де Kazakhstan Petrochemical Industries Inc. компаниясын айналған проблемалар туралы жазған. Алайда олардың бәрі түптеп келгенде сапасыз менеджментке тіреледі.
Зауыт қызметкерлерінің айтуынша, бөлім басшылары жиі ауысады, ал әр жаңа жетекші өз “даму бағдарламасын” енгізеді. Бірақ олардың ешқайсысы нақты нәтиже бермеген. Ал өңірлік басылымдар зауыт жайлы материалдарға пікірлерді жабуға мәжбүр, себебі әр жаңалықтың астында атыраулықтар кәсіпорындағы мәселелерді ашық жазады.
Бірақ зауытта тәртіп орнату үшін тізгінді қолға алу ниеті Kazakhstan Petrochemical Industries Inc. компаниясының бас директоры Дамир Ашимовта байқалмайды. Дегенмен, әділдік үшін айта кетейік: «ҚазМұнайГаз» басқарма төрағасы Асхат Хасенов те одан мұны талап етіп отырған жоқ.
