Сарапшылардың көбі Қазақстанға "атом электр станциясы ауадай қажет әрі энергия тапшылығы мәселелерін тек атом станциясы ғана шешеді" деп айтудан тынбай келеді. Сөздерін нықтай түсу үшін елдегі кейбір электр станциялары өткен ғасырдан бері істеп тұрғанын әрі олардың шама-шарқы таусылуға жақын екенін айтысады. Атом станциясы құрылысын Энергетика министрлігі де қолдайды.
Осы мәселе бойынша халық өз пікірін білдіретін референдум қарсаңында ведомство өз нұсқасын қорғауға барынша тырысып жатыр. Стейкхолдерлер, яғни мүдделі тұлғалар жиналған форумдардың біріне Ulysmedia.kz тілшісі де барып қайтқан. Шенеуніктер өңірлерге тек жергілікті белсенділер шақырғанда да түсініктеме беруге дайын екенін айтады.
Жарық тоқсаныншы жылдардағыдай сағаттап қана беріледі
KEGOC компаниясының дамыту жөніндегі басқарушы директоры Алмаз Саухимов көңіл көншітпейтін санды айтады. Сөзінше, электр станцияларында жөндеу ұзақтығы 40% ұлғайған. Бірақ бұл мәселені шешетін емес. Тіпті артып барады. Былтыр ғана 234 штаттан тыс жағдай тіркелген.
– Энергия өндіретін жабдық 50 жылдан астам уақыт бойы пайдаланылып келеді, сондықтан қалпына келтіру жұмыстары техникалық дамуға үлгермейді. Тұтыну өсімі жыл сайын 3-4% артады, болашақта 30-дан 35% дейін көтеріледі. Осыған байланысты атом станциясының құрылысы қажет деп есептейміз, - дейді Саухимов.
Инженер-энергетиктер одағының бас директоры Марат Дуәкіров эмоциясын жасырмай, елдің энергия қуаттылыққа мұқтаж екенін жеткізеді.
– Былтырғы жылды алып қарасақ, біз 112 млрд киловатт-сағат өндіріппіз. Ал 115 млрд-ты тұтындық. Біз электр энергиясы ғана емес, қуаттылық жағы да үлкен тапшылықта. Оңтүстік өңірді алайық, бұл Қазақстан халқының 50%. Алматы жақ, Балқаш көлінен төмен өңірлер 55% деңгейінде электр қуаты тапшылығында. Оның салдарын алдағы екі-үш жылда сезінеміз. Жарық өшіріледі, шектеледі, - деп ескертті Дуәкіров.
Баламалы қуат көздері мәселені шеше
Ол жаңартылатын энергия көздері туындаған мәселені шешетініне күмәнданады.
– Біз Париж келісіміне қол қойдық, оған сәйкес 2050 жылға қарай парникті шығарындыларды 50% азайтып, 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына жету керек. Оған қалай жетеміз? Жаңартылатын көздер арқылы ма? Қазақстандықтардың санасын баламалы қуат көздерін табу керек деп улап қойды. Бірақ бұл жалған жолмен жүруге болмайды, – дейді энергетик.
Оның нұсқасы бойынша баламалы қуат көздерін АЭС-пен салыстыруға болмайды.
– Баламалы қуат көздері – бала іспеттес, оны бүгін де құрылысқа қарсы аргумент ретінде ұялмай пайдаланады. Оларды мүлде бір-бірімен салыстыруға келмейді, - дейді ол.
Электр энергиясын өндіру бірнеше принциптерге сәйкес келуі керек:
Алайда баламалы қуат көздері осы принциптердің ешқайсысы сәйкес келмейді, дейді Марат Дуәкіров. Мысалы, былтыр жаңартылатын энергияның орташа бағасы кВт/сағатына 32 теңгені, ал дәстүрлі электр станциялары – кВт/сағатына орта есеппен 14 теңгені құраған. Сонымен қатар, жаңартылған энергия көздерінде электр энергиясын сақтайтын қондырғылар жоқ.
– Егер бүгін Қазақстанда орнатылған барлық ЖЭК пропеллерлері мен күн коллекторларын жинасақ – Астана аумағы аз болады. Сіз елестете аласыз ба? Бұл металға өткізіп жіберетін темір емес қой. Кәдеге жарату шығындары қайда, неге ешкім қарастырмайды? Олардың қызмет ету мерзімі –15 жыл. Егер Қазақстанда ЖЭК құрылысына жұмсалған барлық ақша жиналса, ЖЭК құны атом электр станциясының құрылысына қарағанда үш есе қымбат болады, – деп түсіндірді Дуәкіров.
Энергетика министрлігі атом энергетикасы және өнеркәсіп департаментінің директоры Ғұмар Серғазин бұл пікірді қолдамайды, бірақ кулуарларда ЖЭК-тің жалпы құны атом электр станциясының құрылысымен бірдей екенін растады.
– Соңғысының өте маңызды артықшылығы бар – ұзартса, қызмет ету мерзімі 100 жылға жетуі мүмкін, ал ЖЭК қызмет ету мерзімі бірнеше есе аз - ең көбі 20 жыл, - деді Серғазин.
Атом станциясы бәйгесінде көршілер алда келеді
"Қазақстан атом электр станциялары" ЖШС бас директоры Тимур Жантикин атом энергетикасынсыз базалық генерация мәселесі туындайды деп есептейді. Ол онсыз елдің тұрақты дамуы туралы айтудың пайдасыз екеніне күмәнсіз сенеді.
– Егер бұрын көршілеріміз артта қалса немесе бізден кейін келе жатқанын байқасақ, бүгін де олар Қазақстаннан озып кетті. Жақында ғана Өзбекстан Ресеймен атом станциясын салу жөнінде келісімге қол қойды. Бұл бағыттағы меморандумға Қырғызстан мен Тәжікстан қол қойды. Құрылысты Өзбекстанмен бөліп, атом электр станциясын екі елге салу мүмкін емес: көрші еліміз алдымен, оны өзі үшін салып жатыр, - дейді ол.
Ресей несімен қызықтырады
Энергетика министрлігі атом энергетикасы және өнеркәсіп департаментінің директоры Ғұмар Серғазиннің айтуынша, қазір бір реакторға кемінде 2200 мегаватт қуаты бар атом электр станциясының құрылысын қарастыру керек. Шорт-парақта Корея, Франция, Ресей және Қытайдан мердігерлер бар.
Тимур Жантикин ресейлік мердігерлердің кейбір артықшылықтары бар екенін атап өтеді. Сөзінше, олар бізге атом электр станциясын сала ма, жоқ па, әлі белгісіз.
– Ресейлік мердігерлердің өз артықшылықтары бар. Бұл таныс технология, сонымен қатар олар қосымша пакетті жақсы береді: кадрларды даярлау, қызмет көрсету бар, отын бере алатын деңгейге дейін. Бірақ отын біздікі болуы керек, өйткені біз Қазақстанда уранды көп өндіреміз, егер біз әлі де бір жерден отын сатып ала бастасақ жақсы болмас еді. Бір рет қол қойып, содан кейін жүз жыл бойы тәуелді болып қалу ықтималдығы да бар, – деп түсіндірді Жантикин.
Бұл ретте француз және қытай компаниялары "Қазатомөнеркәсіп" өндіретін отынды да пайдалана алады.
Атом электр станциясы бізге 10-нан 15 миллиард долларға дейін шығын әкеледі. Бірақ техникалық қызмет көрсету, операциялық шығындар көмір станциясынан да төмен.
Қазақстандықтар үшін атом энергиясы қанша тұрады
Тимур Жантикин қазақстандықтар үшін атом электр энергиясы қанша тұратыны туралы сұраққа былай жауап берді:
– Біз электр энергиясын өндірудің қазіргі құнын ғана есептейміз. Бұл көрсеткіш бойынша біз кВт / сағ үшін алты және одан жоғары цент аламыз. Әлемдегі нақты бағаларды қарастыратын болсақ, АҚШ-та бір кВт / сағ үш цент, Пәкістанда жаңа реакторда алты цент және ескіде екі центтен тұрады, – дейді ол.
- Тәжірибе көрсетіп отырғандай, атом электр станциясының электр энергиясының тарифі әлдеқайда арзан. Әрине, егер біз гранттық қаржыландыруды алсақ, оны алғашқы жылдары тариф арқылы қайтарып алуымыз керек. Бірақ бірыңғай сатып алушы моделі аясында бұл мүмкін емес. Біз бұдан былай ең жоғары сағаттарда электр энергиясының тапшылығын сезінбейміз. Қазақстан Ресейден жеткізілімге тәуелді болмай қалады, - деді Серғазин.
«Ал егер гүрс етіп жарылса не болады?»
Тимур Жантикин өз кезегінде атом электр станциясының қауіпсіздігін атап өтті.
– Біздің станцияларда қазандықтар жарылып жатыр, ал егер сіздің атом электр станция жарылса не болады? Біз эшелондалған қорғаныс принципі қолданылатын заманға сай реакторларға қарап отырмыз. Онда керамикалық отын, болат түтіктер, күшейтілген корпус пен темірбетон контейнер күмбезімен жабылған. Ол ұшақтың сырттан құлауына және жарылысқа дейін төтеп бере алады. Оның негізгі мақсаты – өнімді ең қиын апаттарда да ұстап қалу, - деп түсіндірді энергетик.
Қазір оның айтуынша, апат ықтималдығы 10 миллион жылға бір жағдайдан тіркеледі. Реактор 100 жылға дейін жұмыс істейтіндіктен, жарылыс ықтималдығы аз.
Атом электр станциясы суға үлкен шығын келтіре ме
Атом электр станциясын Балқашта салу жоспарланып отыр. Кейбіреулер су дағдарысы туындай ма деп алаңдайды, бұл атом электр станциясындағы жағдайды нашарлатуы мүмкін.
– Барлығы біз Балқашты құртып аламыз деп дабыл қағады. Бірақ қуаты 1200 МВт болатын екі реактор үшін жылына небәрі 63 млн текше метр қажет – бұл Балқаштың булануының 0,03% - ы. Сондай-ақ "құрғақ салқындату мұнарасы" технологиясы бар. Ол Өзбекстанда қаралды. Олар су біздікінен аз жерде атом электр станциясын салады. "Құрғақ салқындату мұнарасы" технологиясы бойынша сіздің көлігіңіздегі су ешқайда кетпейді, ол шеңбер бойымен қозғалады, ол ауамен салқындатады, – деді Жантикин.
Көбірек білгіңіз келсе – бастамашыл болыңыз
АЭС салу туралы шешім референдум нәтижесі бойынша қабылданады. Қазір мүдделі тұлғалар ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізіп жатыр.
– Әзірге мерзім жоқ. Мемлекет басшысы атап өткендей, қоғамдық талқылаулар өткізілетін референдум өтеді. Дәл қазір біз бұл жұмысты жүргізіп жатырмыз. Алты өңірде: Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Шығыс Қазақстан облыстарында, сондай-ақ Түркістан мен Шымкентте қоғамдық талқылаулар өткіздік,-деп атап өтті Серғазин.
Оның айтуынша, Энергетика министрлігінің қызметкерлері кез-келген жерге баруға дайын, алайда олардың атом электр станциясын салу туралы дәлелдерін тыңдау үшін қоғам белсенділері шенеуніктерді шақыруы керек.
АЭС-ті қай мемлекет салады
Қазақстанда атом электр станциясын салу мәселесі әлі де күн тәртібінен түскен жоқ, жуық арада түсе де қоймайтыны анық. Әуелі АЭС құрылысы жайлы сөз болғанда жұртшылықтан қолдаудан гөрі қарсылық көп болған. Үлкен ауылындағы бір тыңдаудан кейін билік те референдум өткізбей, шешім қабылдау қиын екенін түсінсе керек. Тоқаев "референдум өтеді" дегелі алты ай өтіп кетті. Оның өтер күні әлі белгіленген жоқ.
Ulysmedia.kz тілшісі осы тақырыпта Қазақстан атом электр станциялары компаниясының басшысы Тимур Жантикинді сөзге тартып көрген еді.
Оның алдында Алматы облысы Жамбыл ауданы Үлкен ауылында атом электр станциясын салу жөнінде жария тыңдау өткен. Үлкен ауылындағы көптен күткен үлкен жиынға жобаға қатысты компания өкілдері, Энергетика министрлігі мен Алматы облысы әкімдігінің қызметкерлері, жан-жақтан белсенділер, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері келген. Жиналғандар екіге бөлініп, жанжалдасып қала жаздаған.
