Қорлар елдің арқасында ақша тауып отыр – елде салықты жеңілдету ұсынысы айтылды

"Учет" компаниялар тобының негізін қалаушы Максим Барышев Қазақстандағы салық салу жүйесі туралы айтты.

Толығырақ

– Өздеріңіз білетіндей, заң шеңберінде жұмыс істейтін кәсіпорындар өз қызметкерлеріне еңбекақы төлеу қорынан салықтар мен әлеуметтік жарналар түрінде қомақты соманы аударуға міндетті. Қазір бұл салықтар мен төлемдердің бірнеше түрі. Олардың негізгі 7-і-жеке табыс салығы, міндетті зейнетақы жарналары, әлеуметтік салық, әлеуметтік аударымдар , міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға аударымдар мен жарналар. Сондай-ақ 2024 жылдан бастап жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары енгізілді, - деді ол.

Ізінше жалақының 40% бюджетке және бюджеттен тыс қорларға аударылып жатыр.

Бюджеттен тыс қорларға жұмыс берушілер 20% төлейді. Олардың ішінде:

• Әлеуметтік аударымдар (3,5%, 2025 жылдан бастап 5% - ға дейін арттыру жоспарланған);
• Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры;
• Медициналық сақтандыруға аударымдар және жеке жарналар (5%);
• Зейнетақы аударымдары (10%) және жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары (1,5%)
• Зейнетақы қоры.

– Былтыр осы 3 бюджеттен тыс қорға аударымдар 4 трлн теңге түскен. Ал бұл ел бюджетінің 20%-ға жуығы. Қазір республикалық бюджет бұл бюджеттен тыс қорларды бақылауды қамтымайды, бұл олардың шығындарын толық парламенттік қадағалаудың болмауына әкеледі. Үкімет Парламентке тек мемлекеттік қаржы туралы аналитикалық жазбалар береді, бірақ олар мақұлдау процесінен өтпейді. Қаражатты толық бақылаусыз пайдалануға мүмкіндік береді. Парламент депутаттары мен Қазақстан халқы бюджет шығыстарын бақылаудың неғұрлым ашық жүйесін енгізуге шақырады, - дейді Барышев.

Сарапшы тағы не дейді

Тек әлеуметтік-медициналық сақтандыру қоры 2022 жылы 10,5 млрд теңге табыс тапқан. Бұл табыс қазақстандықтарды медициналық сақтандыруға жұмсалатын барлық соманың 0,67% құрайды.

– ӘМСҚ-ның 2022 жылғы пайдасы 2,3 млрд теңгені құрады. Менің ойымша, ӘМСҚ коммерциялық ұйым емес, оның қазақстандықтардың ақшасынан пайда табуға құқығы жоқ, - деді Барышев.

Жалақы

– Қазақстандықтардың жалақысынан аударымдардың жартысы бюджеттен тыс қорларға аударылады. Біз сауалнама жүргіздік және жұмысшылардың 80% - дан астамы бюджеттен тыс қорларға салықтар мен жарналар ұсталуы керектігін ескермей, алдын ала келісілген жалақыны "қолына" алады деп күтеді. Осылайша, салықтарды, жарналар мен аударымдарды төлеу жүктемесі жұмыс берушінің мойнына жүктеледі, - дейді ол.

Не ұсынылады

Барышев қызметкерлерге салық салу жүйесін жеңілдету қажет деп санайды.

– 20% мөлшерлеме бойынша жалақыдан бірыңғай төлем жүйесін енгізуді ұсынамын. (Бірыңғай төлем ставкасы корпоративтік табыс салығының ставкасынан жоғары болмауы керек). 1999 жылғы мысал бойынша, әртүрлі бюджеттен тыс қорларға төлемдер бірыңғай әлеуметтік салыққа біріктірілген кездегі тәжірибе. Жалақыдан бірыңғай төлем ұқсас схема бойынша жасалуы керек. Жұмыс берушілер бірыңғай төлемді бюджетке төлейтін болады. Бұдан әрі бюджет тиісті қорлар (егер олар сақталса) арасында бірыңғай төлемді бөлуді ашық жүзеге асырады, - деді Барышев.