Энергетика министрлігі Атыраудағы мұнай өңдеу зауытының қазақстандық үлесін ресейлік «Татнефть» компаниясына сатпайтын хабарлады. Еліміздегі жанар-жағармай өндіретін басты кәсіпорын сатылады екен деген әңгіме наурыз айында шыққан, қазақстандықтар бұл жаңалыққа алаңдаушылық білдіріп, қоғам белсенділері дабыл қаққан. Ulysmedia.kz стратегиялық маңызы бар Атырау зауытын жекеменшікке, оның үстіне ресейлік компанияға берудің себебін анықтауға тырысты. Оның үстіне, редакцияда дайындалып жатқан мәмілеге қатысты растаушы құжаттар да болды. АМӨЗ бен «Татнефть» компаниясы арасындағы келіссөздер басталғаны өз алдына, тіпті қазақстандық компания болашақ серіктесіне зауыттың құпия мәліметтерін, оның ішінде бухгалтерлік есеп-қисабы мен кіріс-шығысы туралы мәлімет беруге міндеттелген екен. Індете қазып, мәселенің ақ-қарасын айыру бізге де оңай болған жоқ. Тіпті бізді көзге ілмеулері де мүмкін еді.
Ulysmedia.kz бұл ақпаратты жариялап, «ҚазМұнайГазға» тиісті хат жолдаған. Неліктен осындай шешім қабылданғанын және оның қисыны неде екенін білсек дедік хатта. Зауыттың ресейлік компанияға сатылуына қатысты сұрағымызға компания басшылығы екіұшты жауап беріп, нақты айтуға әзір дайын еместігін жеткізген. Тіпті «иә, сатылады» немесе «жоқ, сатылмайды» дегенді де айтпаған.
ДАЙЫНДЫҚ КЕЗЕҢІ
Наурыз айының басында PACE Analytics аналитикалық компаниясының басшысы Асқар Исмаилов мұнай өңдеу зауыттары сатылады деп мәлімдеме жасап, бұл іске Тимур Құлыбаевпен байланысты құрылымдар мен «Татнефть» немесе «Лукойл» қызығушылық танытуы мүмкін екенін айтты.
Кейін Мәжіліс кулуарында Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі төрағасының орынбасары Рустам Ахметов Атырау (АМӨЗ) және Павлодар (ПМӨЗ) мұнай өңдеу зауыттарының 50% үлесі жекешелендірілетінін айтты.
Алайда ол кезде «ҚазМұнайГаз» да, Энергетика министрлігі де бұл мәлімдемеге ресми пікір білдірмеген еді. Біздің порталдағы мақаламыздан кейін олар үндемей құтыламыз деген саясаттарынан бас тартқан секілді. Бірақ мәміле дайындалып жатыр ма, жоқ па – оны да нақты айтпады.
Алайда «ҚазМұнайГаз» бұл мәселеге ресми түрде болмаса да, өзінің Telegram-арнасында жауап беріп, Павлодар және Атырау мұнай өңдеу зауыттарын жекешелендіру мәселесі шын мәнінде күн тәртібінде тұрғанын растады. Алайда мұндай шешімдерге дайындық көп уақытты талап ететінін және іс жүзінде мұндай процестер бірнеше жылға созылатынын алға тартты.
Осыған орай, Ulysmedia.kz мынадай сұрақтар қойды: біздің квазимемлекеттік құрылымдар стратегиялық маңызды саланы қандай орға құлатпақшы? Олар зауыттарды өздері басқара алмай ма? Энергетика министрі бұл мәміле туралы біле ме?
КӨРСЕТКІШТЕР
«ҚазМұнайГаз» өндірістік көрсеткіштердің оң динамикасын атап өтіп, барлық үш зауыттың да табысты екенін мәлімдеді. Мысалы, 3 МӨЗ бойынша жеңіл мұнай өнімдерінің орташа шығымы 2020 жылы 70% болса, 2024 жылы 74%-ға, ал 2025 жылдың алғашқы тоқсанында 76%-ға жеткен. Мұнайды өңдеу тереңдігі 2020 жылғы 85%-дан 2024 жылы 87%-ға, ал 2025 жылдың алғашқы тоқсанында 88,6%-ға дейін артқан.
– Жалпы, былтыр қазақстандық мұнай өңдеу зауыттарында («СП "CASPI BITUM"» ЖШС-ін қоса алғанда) 17,44 млн тонна мұнай өңделді. Ішкі нарықты қамтамасыз ету үшін жеңіл мұнай өнімдерін өндіру көлемі 2023 жылмен салыстырғанда 370 мың тоннаға артқан.
Ендеше, мәселе неде? Табыс әкеліп отырған «сүтті сиырды» неге көршіге беруіміз керек?
ҚМГ-нің мәлімдеуінше, компания өндірістік тізбекті бірлесіп құру үшін серіктестермен ынтымақтастыққа ашық. Осы орайда алыс-жақын елдердегі түрлі компаниялар қарастырылуда, олардың қатарында «Татнефть» де бар.
«Татнефть» АМӨЗ-мен бұрыннан тығыз жұмыс істейтіні белгілі болды. «ҚазМұнайГаз» және «Татнефть» арасындағы әріптестік аясында зауыттың жекелеген қондырғылары мен технологиялары, сондай-ақ мұнай-химия шикізатына негізделген жоғары бөлініс өндірістерін ұйымдастыру бойынша тұрақты түрде тәжірибе алмасу жүріп жатыр.
АГЕНТТІК СОҚҚЫНЫ ӨЗІНЕ АЛДЫ
Біз, мүмкін, «ҚазМұнайГазды» бекер кінәлап отырған шығармыз? Себебі бұл активтерді жекешелендіруді ұсынған – Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі. Рустам Ахметовтің айтуынша, алдын ала талқылаулар болған және үкімет осы активтердегі мемлекеттік үлестің 50%-ын жекешелендіруге қатысты ұсыныспен келіскен. Оның пайымдауынша, жеке компаниялар зауытты тиімді басқарады. Оған 50 пайызы қытайлық компанияға тиесілі Шымкент мұнай өңдеу зауыты мысал бола алады.
ЭНЕРГЕТИКА МИНИСТРЛІГІ НҮКТЕ ҚОЯДЫ
Біз Энергетика министрі Аккенженовтің бұл мәселеге қатысты салмақты пікір білдіріп, бұл даулы тақырыпты күн тәртібінен алып тастайды деп үміттенген едік. Ақыры нақты әрі толыққанды жауап алдық.
Министрлік былай дейді:
«Қолда бар мәліметке сенсек, «Татнефть» өкілдері Атырау мұнай өңдеу зауытымен өндірістік тәжірибе алмасу мақсатында байланысқа шыққан. Мұнай өңдеу саласындағы және өзге де компаниялар арасындағы тәжірибе алмасу – өндірістік көрсеткіштерді жақсарту үшін стандартты әрі кең таралған процесс».
Сондықтан бұған дейін де айтылғандай, министрлік қазіргі уақытта АМӨЗ үлесін сату мәселесін қарастырып отырған жоқ.
Әрине, мұндағы «қазіргі уақытта» деген сөз сәл күмән тудырады. Бірақ біз болашақта зауытты сату, сенімгерлік басқаруға беру немесе мемлекеттік меншіктен шығару мәселесі туындаса, қазақстандықтар бұл туралы алдын ала хабардар болады және мәміленің барлық мән-жайы түсіндіріледі деп сенеміз.