Мәжіліс депутаты Екатерина Смышляева елге смартфондарды әкелуде лимит енгізуді ұсынды. Оның айтуынша, жеке азаматтар қооданыс үшін жылына екі құрылғыдан артық әкелмеуі тиіс. Егер одан асып кетсе, олар декларациялануы керек, ал есепке алынбаған құрылғылар байланыс операторының желісінде бұғатталуы тиіс, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
АҚПАРАТ ҚАЙДАН ШЫҚТЫ
Смартфоныңыздағы маңызды функцияны тексермесеңіз 2025 жылғы наурыздан бастап телефоныңыз істемей қалуы мүмкін екені кеше хабарланған еді. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі жаңа ереже бекіткен. 2025 жылдың 24 наурызынан бастап күшіне енетін өзгерістерге сәйкес, елде смартфондардың “қара тізімі” пайда болады.
Идентификациялық кодтар базасының операторы (БДИК) құрылғылардың ұялы байланыс желілерінде заңды түрде қолданылуын тексереді. Егер құрылғы ресми дүкеннен сатып алынып, барлық салықтар мен кедендік төлемдер төленген болса, ол “ақ тізімге” енеді. Егер құрылғының шығу тегі күмән тудырса (мысалы, IMEI-код қайталанса), оны “сұр тізімге” енгізеді. Пайдаланушыға 30 күн ішінде мәселені шешуге уақыт беріледі. “Ақ тізімге” қосылу үшін заңды сатып алынғанын растайтын құжаттар ұсынылуы керек.
ДЕПУТАТ НЕ ДЕЙДІ
Бүгін мәжіліс депутаты Екатерина Смышляева осы тақырыпта депутаттық сауал қойды. Айтуынша, 2024 жылы біздің елге заңсыз немесе "сұр" схемалар бойынша әкелінген мобильді құрылғылардың үлесі бүкіл нарықтың 64 пайызын құраға. Осылайша, тек қосылған құн салығы бойынша мемлекет шамамен 100 миллиард теңгеден қағылған.
Құрылғылар елге кедендік рәсімдеусіз әкелінеді немесе түпнұсқалардың орнына арзан контрафактілерді сатады. Гаджеттер ресми түрде әкелінуі мүмкін, бірақ құжаттарда олар бағаны төмендетеді, қымбат флагмандық смартфондар бюджеттік модельдер ретінде ресімделеді. Алаяқтар ресми құрылғының бірегей нөмірін көшіріп, оны заңды етіп көрсету үшін контрабандалық телефонға тағайындайды. Бір кодта 5-6 заңсыз құрылғы болуы мүмкін. Кейде кодтар жылдар бойы жергілікті құрылғыларды бастан кешіреді. Жаңа телефонды код бойынша тексергенде, ол 10 жыл бұрын жасалған деген әңгімелер жиі естіледі. Шекарадан өткізер кезде басқа біреудің немесе жалған төлқұжаттарды салық төлемей-ақ көбірек телефон әкелу үшін пайдаланады, - деді депутат.
Смышляеваның айтуынша, әуелі компаниялар алдымен салық төлейтін, бірақ содан кейін тауарды шетелге шығарып, төленген ақшаны қайтаратын жағдайлар жиілеп кеткен. Алайда іс жүзінде гаджеттер елде қалады немесе заңсыз сатылып кетеді.
Қаңтар айында цифрлық даму министрлігі осы саланы ретке келтіру үшін алғашқы қадамдарды жасады. Пайдаланушының ЖСН/БСН-мен байланыстыра отырып, IMEI бойынша абоненттік құрылғыларды тіркеуді, тіркелмеген құрылғыларды бұғаттап, бастапқы қосылған кезде тіркеу мерзімдерін регламенттейтін бұйрыққа қол қойылды. Алайда салалық тапсырыс деңгейіндегі реттеу – бұл шараның жартысы ғана. Кедендік тіркеуге қатаң заңнамалық сілтеме жасамай, бұл механизм тек соңғы тұтынушының өмірін қиындатады, ал заңсыз импорттаушылар әлі де жазасыз қалады. Атап айтқанда, бұйрықпен IMEI-ді кедендік деректермен салыстыру мәселесі реттелмейді. Заңды құрылғылардың заңсыз құрылғылардан айырмашылығын анықтау тәртібі жоқ, сондай-ақ қайталама нарық пен қайта экспорттау схемалары ескерілмеген, - деп толықтырды мәжілісмен.
Депутат импорттың және салық төлеудің заңдылығын тексеру үшін IMEI-ді кедендік деректермен біріктіруді, сондай-ақ IMEI-ді зияткерлік меншік объектілерінің кедендік тізілімімен автоматты түрде салыстыруды ұсынды.
Кедендік рәсімдерден ресми түрде өткен, импортталған құрылғылардың ақ тізімін жасап, оны сатып алу кезінде құрылғыны тексеру үшін әрбір тұтынушыға қолжетімді ету қажет. Лимиттерді енгізіңіз. Мысалы, жылына екі құрылғы ғана. Жеке пайдалануға арналған құрылғыларды әкелудің белгіленген нормаларынан асқан кезде міндетті декларациялау керек. Құрылғылардың автоматты түрде тексерісін қамтамасыз еткеннен кейін ғана байланыс операторының желісіндегі заңсыз телефондардың бұғатталуын қамтамасыз еткен абзал. Бұл ретте ережелер шыққанға дейін елге әкелінген құрылғылар қызмет ету мерзімі аяқталғанға дейін заңдастырылып, табиғи түрде айналымнан шығарылуы тиіс. Өйткені, азаматтар оларды түпнұсқалығын тексере алмай сатып алды, – дейді депутат.
Екатерина Смышляева ұсынылған шаралар заңсыз әкелуді азайтып, тұтынушыны қорғаййтынын және импорттаушыларға әділ салық салуды қалпына келтіретінін айтады.