Қазақстанда қант өндірісін дамытуға бағытталған кешенді жоспар бар. Алайда Ресейден келетін арзан қант ішкі нарықты жаулап, отандық зауыттардың бәсекеге қабілеттілігін әлсіретіп отыр. Қаржылық жүктеме, шетелдік демпиң және өңдеу қуатының шектеулілігі – бұл саладағы басты проблемаларға айналған,
Үкімет басшысы Олжас Бектенов депутаттарға берген жауабында биылғы маусымда қант қызылшасының рекордтық өнімін жинағанын мәлімдеді. 2024 жылы қант қызылшасының түсімі екі есе артып, 1,2 млн тоннаға жеткен. Бұл агротехникалық талаптардың дұрыс сақталуы мен мемлекеттік қолдаудың нәтижесі делінген ресми жауапта. Алайда бұл жетістік отандық өңдеу өнеркәсібінің мәселелерін жоя алған жоқ.
Бүгін де Қазақстандағы қант өңдеуші зауыттар толық қуатында жұмыс істей алмайды. Негізгі себеп – ресейлік демпинг. Көрші ел арзан қантты Қазақстан нарығына төмен бағамен ұсынып, жергілікті зауыттардың бәсекеге төтеп беруіне мүмкіндік қалдырмай отыр. Соның салдарынан шаруалар қанша жерден жақсы өнім жинаса да, оны тиімді өңдеуге мүмкіндік таппай келеді.
Қант өнеркәсібін жаңғырту бойынша кешенді жоспар жасалған. Мәселен, Меркі қант зауытының қуаттылығын тәулігіне 3 мыңнан 4 мың тоннаға дейін арттыру жоспарланса, Көксу қант зауытының көлемі 2,2 мыңнан 5 мың тоннаға дейін көбейтілмек. Тараз қант зауытына жаңа технологиялық желі қосу да қарастырылған. Одан бөлек, Жамбыл облысының Шу қаласында жылына 150 мың тонна қант өндіретін жаңа зауыт салу жоспарлануда. Бұл зауытқа Qazsugar CO атты инвестор қызығушылық танытып отыр. Ал Алматы облысында қант өндірісін жандандыру үшін Al Khaleej Sugar компаниясымен келіссөздер жүріп жатыр. Дегенмен, зауыттарды модернизациялау мәселесінде қаржыландырудың кешігуі мен несие жүктемесінің артуы негізгі кедергі ретінде қалып отыр.
Қант қызылшасын өсіру – көп еңбек пен инвестицияны талап етеді. Алайда, шаруалардың көбісі несиелік ауыртпалықтан құтыла алмай жүр. Үкімет техникалық жабдықтарды лизингке алу мүмкіндігін қарастырғанымен, оның шарттары шаруалар үшін тым қатаң. «ҚазАгроҚаржы» қазірдің өзінде ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу үшін маусымдық төлем жүйесін қарастырып, қарызды кейінге шегеру мүмкіндігін ұсынып отыр. Бірақ, бұл шаралар жеткіліксіз. Егер мемлекет ауыл шаруашылығы кооперативтерін кеңінен тартып, қант өнеркәсібіне инвестиция салуды жеңілдетпесе, қазақстандық фермерлер Ресей мен Қырғызстаннан келетін арзан импортпен бәсекелесе алмайды. 2024 жылы Қазақстан қанттың ең көбін Ресейден тасымалдаған.