Соңғы кезде теңге айтарлықтай әлсіреп, тіпті кейбір валюта айырбастау орындарында шетел ақшасы таусылып жатыр. Осы орайда Ulysmedia.kz ұлттық валюта құнының төмендеуіне байланысты сарапшылар пікіріне үңіліп көрді.
АҚШ МҰНАЙЫ ҰЛТТЫҚ АҚША БАҒАМЫН АЙҚЫНДАЙДЫ
Мәселен Қазақстанның Ұлттық банкі теңге бағамы сыртқы жағымсыз әсерлерге сай өзгергенін айтады.
«Теңге бағамының қарқыны сыртқы және ішкі нарықтардағы қазіргі үрдістерді көрсетеді. Ең алдымен, бұл – қазанның соңында басталған мұнай бағасының құлдырауы. Белгіленген мұнай бағасының құны бірнеше себептерге байланысты төмендегенін атап өткен жөн, олардың негізгі себептері: энергия тасымалдаушылары нарығындағы артық ұсыныстың болжамдары және АҚШ президенті Байден әкімшілігінің стратегиялық мұнай қорларын сату ниеті», – дейді Ұлттық банк төрағасының орынбасары Әлия Молдабекова,
Оның сөзінше, кейін жағдай тек нашарлай түсті: стратегиялық мұнай қорларын үйлестіре пайдалану қаупі күшейді. Кеше АҚШ президенті Энергетика министрлігіне отын бағасын төмендету үшін стратегиялық мұнай резервінен 50 млн баррель мұнай шығаруға дайындалу туралы тапсырма берді, оның 32 млн баррелі болашақта толықтырылатын болады. Ақ үй АҚШ-пен бірге Ұлыбритания, Қытай, Үндістан, Оңтүстік Корея және Жапония сияқты басқа да бірқатар елдердің осындай қадамға баратынын атап өтті. Еуропа мен АҚШ-ты қамтыған COVID-19-дың жаңадан өршуі байқалады. Бүкіл әлем Еуропа елдерінің қатаң шектеу шараларын енгізуге мәжбүр болғанын бақылауда. Осының аясында Brent сұрыпты мұнайдың құны бір баррель үшін ең төменгі мән – 77,58 АҚШ долларына жетті. Кеше айтарлықтай түзетуден кейін бір баррель үшін 86,4 доллар белгісіне жеткеннен кейін мұнай бағасы 26 қазанда 8,2%-ға дейін құлдырады. АҚШ долларының дамыған, сол сияқты дамушы елдердің валюталарына қарсы жаһандық нығаюы жалғасуда. Сарапшылардың пікірінше, АҚШ ФРЖ басшысы Дж. Пауэлдің екінші мерзімге сайлануы монетарлық саясатты қалыпқа келтіру және одан әрі күшейту үрдісін қолдайды, бұл Америка валютасының күшеюіне алып келеді.
«Жоғарыда аталған факторлар, теңгені қоса алғанда, дамушы елдер валюталарының әлсіреуіне алып келді. Өткен аптаның жұма күні түрік лирасы 15,5%-ға, Мексика песосы 2,2%-ға, Оңтүстік Африка ранды 1,4%-ға әлсіреді. Украина төңірегіндегі геосаяси белгісіздік, Беларусь көші-қон дағдарысы, сондай-ақ Қарабақ қақтығысының ушығуы аясында Ресей рублі 1,5%-дан астам жоғалтып, бір АҚШ доллары үшін 75 рубльге дейін әлсіреді. Жалпы алғанда, қарашаның басынан бастап дамушы елдер валюталарының индексі 3,8%-ға төмендеді, ал АҚШ долларының DXY индексі дамыған елдердің валюталарына қарсы 2,5%-ға нығайды. Теңге өткен аптаның жұма күнінен бастап 0,4%-ға, қарашаның басынан бастап 1,2%-ға әлсіреді», – дейді Әлия Молдабекова.
САЛЫҚТЫҚ КЕЗЕҢ ТЕҢГЕГЕ ҚОЛДАУ КӨРСЕТПЕДІ
Ол ішкі нарықтағы салық кезеңінің теңгеге неліктен қолдау көрсетпеуін де түсіндірді.
«Іргелі сыртқы факторлар серпінінің нашарлауы заңды тұлғалар тарапынан, сол сияқты халық тарапынан да шетел валютасына сұраныстың артуына алып келді. Сондай-ақ күнтізбелік жылдың соңы бюджеттерді пайдалануға және шарттарды орындауға байланысты дәстүрлі түрде валютаға сұраныстың ұлғаюымен сипатталады.
Экономикалық белсенділіктің қалпына келуі аясында импортың өсуі жалғасуда. Осы жылғы 9 айдың нәтижесі бойынша, Ресейден әкелінетін импорт 2020 жылдың 9 айымен салыстырғанда 24,7%-ға ұлғайып, 12,1 млрд АҚШ долларына жетті. Биылғы үшінші тоқсанның ғана нәтижелері бойынша, Ресейден әкелінетін импорт 2020 жылғы үшінші тоқсанмен салыстырғанда 29,2%-ға ұлғайып, 4,5 млрд АҚШ долларына жетті. Жалпы импорттағы РФ-ның үлесін ескерсек, Ресей рублінің әлсіреуі теңгеге теріс әсер етті. Дамушы елдердің басқа валюталарымен салыстырғанда, геосаяси фонның нашарлауы да рубльдің барынша елеулі әлсіреуіне және рубль-теңге паритеті 6,0-ден 5,8-ге дейін ауысуына алып келді. Бұл соңғы күндері теңгеге қосымша қысым жасады», – деген Ұлттық банк басшылығының өкілі салық кезеңі нарықтың қалыпты күтулеріне қарамастан, ұлттық валюта бағамына айтарлықтай қолдау көрсете алмағанын жасырмады.
Сарапшы айырбастау орындарында қолма-қол шетел валютасының жетіспеуіне белгілі бір дәрежеде халықтың валюта сатып алу белсенділігін күшейткен бір доллар үшін 430 теңге белгісіне дейін жетуін және соңғы күндері теңге әлсіреуі әсер еткенін атайды.
Дегенмен, ҰБ жетекшісінің орынбасары, ОПЕК+ белгіленген мұнай бағасының қысымына және елдердің стратегиялық қорларды әлеуетті пайдалануына жауап ретінде мұнай өндіру көлемін ұлғайту жоспарын қайта қарауға дайын екенін мәлімдегені мұнай нарығын ұстап тұрып, тиісінше теңгеге де қолдау көрсететініне үмітті.
СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕ БАҚЫЛАУДЫ КҮШЕЙТКЕН ЖӨН
Экономист Петр Своик теңге бірінші кезекте рубль бағамына тәуелді дегенді келтіреді.
«Теңге әрқашан рубль үшін дәстүрлі түрде барлық «төңкерістерді» қайталап келеді. Тарихи тұрғыдан теңге әрқашан рубльге жетуге ұмтылуда. Егер рубль құнсызданған болса, теңге құны 1-ден 5-ке дейінгі диапазонда сақталды», - дейді сарапшы.
Алайда, сарапшы, осы жылдың үшінші тоқсанының қорытындысы бойынша Ресей өзінің төлем балансының жай-күйі бойынша рекорд жасауда екеніне назар аударады.
«Мысалы, үшінші тоқсандағы жағдай бойынша олар 41 млрд (доллар – шамамен. авт.) ағымдағы шоттың профициті екенін айтты. Бұл өте көп. Ал біз сол үшінші тоқсанда минус үш миллиард (доллар – ред. еск.) тапшылық туралы есеп бердік. Біз үшін бұл өте маңызды», – деген ол бұлай жалғаса берсе теңге өз алдына бөлек әлсірейтінін, Ұлттық қордан қыруар қаржы шығындалып жатқанын ескертеді.
Петр Своик Ұлттық қорды толтырудан гөрі одан көп алынып жатқанынан тыс, Қазақстанның сыртқы берешегінің аз еместігі және отандық экономикада шетелдік инвесторлар үлесінің жоғары болуы ахуалды ушықтырып отырғанын, мемлекеттің араласуынсыз жүзеге асырылудағы сыртқы экономикалық қызметті бақылауға алу керектігін меңзейді.