Қазақстанда оқушы қыздарға мектепте хиджаб немесе орамал тағып баруға бола ма деген мәселеге нүкте қойылар емес. Қазір де ақпарат кеңістігінде Жоғарғы соттың мектепке орамал таққаны үшін бара алмаған оқушы қыздың ісі тағы үлкен талқыға айналды. Зайырлы мемлекетте бұл пікірталастардың себебі неден шығып отыр? Діни киімге рұқсат берудің салдары болуы мүмкін бе? Ulysmedia.kz осы сұраққа жауап іздеп көрді.
СОТ НЕ ДЕП ТҮСІНДІРДІ
Жоғарғы соттың оқушы қыздың құқығын қорғаған шешімі бұқаралық ақпарат құралдарын жалт қаратты. БАҚ-тың бәрі "Қазақстан мектептерінде орамал тағуды жақтаушылар бітпес дауда жеңіске жетті", "орамалмен мектепке баруға болады" деп жарыса жазды.
Келесі күні Жоғарғы сот орнынан "шоршып түскендей" екінші ақпаратты таратты. Ресми мәлімдемеде құзырлы орган әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы білім беру мекемесінде орамал тағудың заңдылығы туралы мәселені талқыламағаны көрсетілген.
– Кассация сатысы мектептің оқушыны сабаққа жібермеуін заңсыз деп таныды, өйткені білім алу құқығы Қазақстан азаматтарының негізгі конституциялық құқықтарының бірі, – деп түсіндірді сот.
АҚ ОРАМАЛ ТАРИХЫ
Бесінші сыныптағы оқушының анасы Дина Омарова Ақсай қаласының үшінші мектебі және оның директоры Ғұмар Әжіғалиевпен соттасқан. Оның қызы Сафия Исатай 2023 жылдың 1 қыркүйегі мен 8 қарашасы аралығында "сеніміне сай" орамал тағып жүргендіктен мектепке кіргізілмеген. Ата-ана бірнеше рет мектеп әкімшілігіне баланың білім алу құқығындағы шектеулерді жою туралы өтініш түсірген, бірақ нәтиже болмаған.
Бірінші сатыдағы сот әйелдің талабын қанағаттандырмаған. Апелляция шағымында ол қызының орамалы діни атрибут емес, ұлттық киім – кимешек екенін түсіндірген. Бірақ сот алқасы ақ орамалдың діни маңызы бар екенін және оны кию міндетті мектеп формасы ережелерін бұзады деп тапқан. Ақыры, сабаққа қатысудан бас тарту заңды деп танылған.
Бір қызығы, бірінші сатыдағы сот алдымен орамалдың белгілі бір дінге жататынын сараптама арқылы көрсете алмапты. Тараптар мектептегі орамал бас киім екеніне тоқталған.
Міне, дәл осыған келгенде діни киімнің элементтері немесе оның атрибуттары деп санауға болатын және болмайтыны қайсы деген тұйыққа тірелеміз. Мысалы, денесіне крест тағып келген православ оқушысы немесе басында тақиясы бар иудей бала - осы қатарға жата ма?
Орамалға рұқсат етілді дейік. Бірақ ол киім орынсыз саналатын дене шынықтыру сабақтарында немесе дін қатты қабылдана бермейтін ән сабақтарында сабақ қалай өтуі тиіс?
Ал баланың оранғанын құп көрмейтін басқа балалар немесе олардың ата-аналарының пікірін қайда қоямыз? "Оранған қыздың киімі дұрыс", "оранбағаны дұрыс емес" деп қарайтын діни киімді жақтаушылардың пікірі ше?
«БІЗ» және «ОЛАР»
Бұл тұрғыда әлеуметтік фрагментация мен қақтығыстарға себеп болар "біз" және "олар" деген айқын қарама-қайшылық бар. Билік мемлекеттің зайырлы сипатын қорғау қажеттілігі туралы айтады, ал мұсылман қауым тыйым олардың құқықтары мен бостандықтарын бұзады деп санайды.
Аталып отырған мәселе саяси процестерге де әсер етуі мүмкін. Кейбір мемлекеттерде дін саясат пен заңдарды қалыптастырудың қозғаушы күшіне айналған. Бұл көбінесе радикалды көзқарастардың күшеюіне және демократиялық құндылықтар мен әділеттілікке нұқсан келтіретін күреске апарып соғады. Діни сенім азаматтық құқықтар мен бостандықтарға қайшы келгенде, елеулі этикалық дилеммалар туындайды.
"ҮШ ТҮСТЕН АСПАСЫН"
"Бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде Жоғарғы сот мектептерде орамал тағуды заңды деп танығаны туралы жалған ақпарат тарап жатыр" деп атап өтті мәлімдемесінде сот.
Үкіметтің бұрыннан келе жатқан ресми ұстанымы да бар: хиджабпен мектепке баруға болмайды, өйткені бұл мектеп формасының нормативтеріне сай келмейді. Әртүрлі конфессиялардың діни киімдерінің элементтерін мектеп формасына енгізуге де жол берілмейді. Үкімет сайтында "жеке элементті дінді насихаттау деп санауға болады, ал Қазақстанда барлық діндер тең және олардың кез келгенінің артықшылықтарына жол берілмейді" деп жазылған.
Бұрын шығарылған нұсқауларға сәйкес, балалар мектеп формасын классикалық стильде, бір түсті гаммада, үш түстен аспайтын талаппен киюі керек.
КӨРШІЛЕРДЕ ҚАЛАЙ
Өзбекстанда бұл тақырып көптен бері талқыланып келген, екі жыл бұрын олар аралық консенсусқа жеткен.
– Көп ата-ананың өтінішін ескере отырып, біздің ұлттық құндылықтарымызға сәйкес, қыздарға қаулыдан бөлек (олар мектеп формасына қойылатын талаптарды, атап айтқанда, мектепте бас киім мен діни рәміздерді киюге тыйым салуды бекітті), біз мектепте ақ немесе ашық түсті ұлттық орамалдар мен бас киімдерге рұқсат беруді көздеп отырмыз, - деді ӨР халыққа білім беру министрлігінің басшысы Шерзод Шерматов. Бұл жағдайда орамал артқы жағынан байлануы керек.
Өзбекстанда міндетті бірыңғай мектеп формасына қойылатын талаптарды ешкім жойған жоқ.
«ОРАМАЛ ТАҚҚАН ОҚУШЫ»
Өзбекстанда министр қыздардың да жағасы ұзартылған көйлек киюіне болатынын айтады әрі бұл ерекшелік екенін және бұл әркім мектепке осы формамен баруы керек дегенді білдірмейтінін, біреуді осылай киінуге мәжбүрлеу мүмкін емес екенін атап өтеді.
Шерзод Шерматов мұғалімдерге ұлттық дәстүрге сай келетін киіммен мектепке барғысы келетін қыздарға кедергі жасамауды сұрады.
– Біз зайырлы мемлекетпіз. Білім мен дін бір-бірінен бөлек. Қабылданған шешім ертең басқа жолмен түсіндірілмеуі керек. Орамал киген қыз басқа қызға қысым жасамауы тиіс, - деп қосты ол.
Бүгінгі таңда Өзбекстандағы мектептерде орамал тағу тақырыбын әр мекеменің әкімшілігі дербес реттейді. Алайда мектепке хиджабпен баруға болмайды.
ТӘЖІКТІҢ ТАҚИЯСЫ: ОҢ МЕН ТЕРІС ЖАҒЫ
Осы жылдың жазында Тәжікстан парламенті "ұлттық мәдениетке қайшы келетін киім" киюге тыйым салды. Заңда бұл киім нақты аталмаған, бірақ сарапшылар бұл ең алдымен әйелдердің діни киімі деп санайды.
Аsiaplustj.info-ның хабарлауынша, бұған дейін елде мектеп оқушылары астанасындағы мектептерде тәжік тақиясын киюге мәжбүр ететіні туралы шу шыққан. Кейбір ата-аналар тақия қажет деп талап етеді, мәдени маңыздылығына мән беріп, ыстықтан қорғайды деп есептейді. Оған қарсылары тақия балаға жайсыз дейді.
Тәжікстанның білім министрлігі бұған дейін оқушылар мен оқушылардың киіміне қойылатын талаптарды жариялаған болатын. Осы нормаларға сәйкес, мектеп оқушыларына хиджаб, тар және жыртылған джинсы, шағын және тар юбка киіп, бір құлаққа бірнеше сырға тағып, макияж жағуға тыйым салынған. Ұлттық орамалдар мен тақияларды киюге рұқсат етіледі, сондай-ақ жарнамалық жазулары бар немесе басқа елдердің мемлекеттік рәміздері бейнеленген татуировкалар мен футболкаларға рұқсат етілмейді.
Тәжікстан мектептерінде тақия кию міндетті емес, бұл тек білім және ғылым министрлігінің ұсынысы.
Айтпақшы, бір ай бұрын Қырғызстанның әлеуметтік желілерінде кейбір мектептердің оқушыларынан орамалдарды мәжбүрлеп шешіп жатқаны жөнінде видеолар тарады. Бірақ елдің білім министрлігі бұл ақпаратты жоққа шығарды.
ҚАЗАҚСТАН ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІНІҢ ҰСТАНЫМЫ
Оқу-ағарту министрлігі мектептер үшін міндетті мектеп формасының талаптарына қатысты мәселе баяғыда шешілгенін және ережелер "білім туралы" Заңға сәйкес әзірленгенін хабарлады.
– Хиджаб – діни киім. Киімнің бұл түрі жоғарыда аталған талаптарға сай келмейді. Сонымен қатар, ата-аналардың алдында бірінші кезекте балалардың сапалы білім алуы, сондай-ақ оларды тұлғалық жағынан дамыту мәселесі туындауы тиіс, - делінген хабарламада.
Хиджаб, ал біздің жағдайда орамал исламмен байланысты және діни бірегейліктің айқын көрінісі ретінде қабылдануы мүмкін, кресттер немесе басқа белгілер тіпті арандату деп қабылдануы ықтимал.
Бір жағынан, діни дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды сақтауға көмектесетін мәдени мұраның маңызды бөлігі.
Көп адам өмірдің мәні мен мақсатын өзінің сенімі арқылы табады, бұл қанағат пен тыныштық әкелуі мүмкін.
Екінші жағынан, ерекше діни көзқарас басқа сенімдегі адамдарға қатысты кемсітушілікке, біржақтылыққа немесе тіпті зорлық-зомбылыққа әкелуі мүмкін.
Діни айырмашылықтар қоғамдағы алауыздықты тереңдетіп, әртүрлі топтар арасындағы қақтығыстарға апарып соғуы ықтимал.
КОНСТИТУЦИЯ НЕ ДЕЙДІ
Шамадан тыс екпінді діни көзқарас басқа көзқарастар мен өмір салтына төзбес жағдай туғызуы мүмкін.
Бұл аспектілер контекстке, елге және мәдениетке байланысты өзгереді және дінді қабылдаудағы жеке айырмашылықтарды, оның адам өміріне әсерін ескеру маңызды.
Қазақстан Конституциясы басталатын бапты еске салайық: "Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітеді, оның ең жоғары құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады". Оған сәйкес кез-келген діни адам, әрине, өз құқықтары мен бостандықтары туралы мәлімдей алады, бірақ біздің елде дін мемлекеттен бөлек тұратынын да ұмытпаңыз.