Қазақстан Халық партиясының төрағасы саналатын Ертісбаевтың туған жері Қарағандыда жер мен құрылысқа қатысты дау шығып, бұл жағдай оны қатты толқытқаны сонша – тіпті жергілікті халық наразылығын өзі бастап жіберуге дайын сияқты көрінді.
Бірақ Ертісбаев бұл жерде бір жайтты ескермей отыр: Қарағандыда халыққа ортақ жерлердің заңсыз жекеменшікке өтіп кету тәжірибесі дәл сол Назарбаевтың билігі кезінде басталған, ал Ертісбаев сол кезде жоғары лауазымдарда болған. Сол уақытта қарағандылықтар талай рет Ертісбаевқа хат жазып, осы заңсыздықты тоқтатуды сұраған. Бірақ ол кезде Ертісбаев халықтың бұл үндеуіне құлақ аспаған, ешқандай реакция білдірмеген.
Ал енді не себепті Ертісбаев дәл қазір, осы жер телімін қорғауға белсеніп кірісіп кетті? Ол жердің Орталық саябаққа жатпайтынына 25 жылдан астам уақыт болғаны белгілі. Бұл сұраққа жауапты Ulysmedia.kz тілшісі іздеп көрді.
САЯСАТКЕР НЕНІ УАЙЫМДАП ЖҮР
«Қазақстан Халық партиясы» сайлау болмаған кезде немен айналысады?» деген сұраққа еліміздегі он адамның бесеуі нақты жауап бере алмайтыны анық. Бұл – партияның төрағасы, кезінде ақпарат министрі, ішкі саясат мәселелері бойынша тұңғыш президенттің кеңесшісі болған, тіпті шешендігі үшін «Назарбаевтың бұлбұлы» атанған Ермұхамет Ертісбаев үшін жай ғана олқылық емес, бұл – кәсіби шеберлігін жоғалтқанын көрсететіндей көрініс.
Мұның бәрі Ертісбаевтың YouTube-тағы «Ertysbaev Life» арнасында 93 мың жазылушы, 2,5 мыңнан астам бейнежазба болса да, партияның нақты саяси бағыты көрінбейтінін аңғартып отыр. Елдегі ең өзекті тақырыптарға байланысты пікір білдіру арқылы танымал болуға тырысқанымен, бұл әрекеттер нәтиже бере бермейді. Мысалы, Бишімбаев ісіне қатысты жасаған мәлімдемесі жұрттың ашуын туғызып, көптеген теріс пікір мен дизлайк жинады. Себебі Ертісбаев бұл тақырыпта балама көзқарас танытқан болатын.
Бірақ, күтпеген жерден Ертісбаевтың бағы жанғандай болды. «Қарағандыдағы Орталық саябақты шенеуніктер жоймақшы. Халық партиясы құрылысқа қарсы!» деген даулы атаумен жарияланған бейнежазба бірнеше күн бұрын жарияланып, премьера алдында-ақ 10 мыңнан астам қаралым жинап үлгерді. Саясаткер үшін бұл – көптен күткен ақпараттық «бум» іспетті.
– Менің атыма Қарағандыдағы Орталық саябақтың төңірегіндегі жағдайға араласуды сұраған Қазақстан сәулетшілер одағының Қарағанды облыстық ұйымынан ресми хат келді. Бұл саябақ – мен үшін, туған жерім Қарағандымен етене байланысы бар адам ретінде, ең жылы, жеке естеліктерге толы орын, – деп, Ермұхамет Ертісбаев бұл мәселеге неге ерекше мән беріп отырғанын эмоциялық түрде жеткізді.
– Сәулетшілер – біздің қаламыздың келбетін жылдар бойы қалыптастырып келген жандар. Олар маңызды мәселе көтеріп отыр, мен оларды жақсы түсінемін. Себебі бұл жерде әңгіме жай ғана саябақ туралы емес, қаланың жүрегіндей жасыл кеңістікті, оның рухы мен символын жадымыздан өшіру әрекеті туралы болып отыр. Бұл – ата-бабамыз тұрғызып, бізге мұра етіп қалдырған құндылық, – деді Ертісбаев.
ҚОС СТАНДАРТ ПА?
Осы тұста архитектура саласы атынан сөйлеп отырған сәулетшілер одағының мүшесі Қайрат Жиенбаевтың үндеуі жарияланды. Ұзақ түсініктемеден кейін, не себепті облыстық сәулетшілер ұйымы нақты Қазақстан Халық партиясына жүгінуді жөн көргенін баяндап, Қайрат Жазкенұлы ашық мәлімдеме жасады:
- Қарағандыдағы Орталық саябақта жүріп жатқан құрылыс — заңсыз. Иә, 2023 жылы әкімдік егжей-тегжейлі жоспарлау жобасын өзгерткен дейді. Бірақ бұл да заңсыз, себебі ол бас жоспарға қарсы келіп отыр. Бас жоспар бойынша бұл жерде тұрғын үй салынуы тиіс деген белгі ешқашан болмаған, деп отыр.
Шынында да, қаланың қай жерінде не салуға болатынын сәулетшілерден артық білетін ешкім жоқ. Алайда, мәселе мынада: Қайрат Жиенбаев – Қазақстанның еңбек сіңірген сәулетшісі, әрі 90-жылдардың соңы мен 2000-жылдардың басындағы "жер және құрылыс дауына" тап келген кезеңде Қарағанды қаласының бас сәулетшісі болған. Сол тұста көптеген жер телімдерінің жекеменшікке берілуін растайтын құжаттардың бірқатарына оның қолы қойылған.
Мәселен, 2007 жылғы 16 шілдеде жер телімдерін беру жөніндегі комиссия қабылдаған қорытындыда Қайрат Жиенбаевтың қолы тұр. Ол құжат бойынша "Импэкс" ЖШС-не Қазыбек би атындағы аудан, Орталық мәдениет және демалыс саябағы аумағында орналасқан "Қиял әлемі" ойын-сауық орталығының аумағын кеңейту үшін жер телімі жекеменшікке берілген.
Бүгінде “заңсыз құрылысқа қарсы шыққан тұлғаның кезінде дәл сол процестерге қатысқанын ескере отырып, қоғам тарапынан қос стандарт қолданылып отыр ма?” деген логикалық сұрақ туындайды.
Сол кезде Қайрат Жиенбаевты саябақ жерлерінің жекеменшікке заңсыз берілуі онша алаңдатпаған сыңайлы. Айтпақшы, ол Қарағандының бас сәулетшісі қызметінен жағымсыз себеппен — прокуратура тексерісінен кейін, парақорлық сипатындағы әрекеттері үшін қызметінен босатылған. Тексеру қорытындысында қадағалаушы орган оған тәртіптік жаза қолдануды талап еткен.
Себебі Қайрат Жазкенұлы Складская көшесінде өндірістік нысан салуға арналған жер телімі бойынша бір кәсіпорынға құжаттарға қол қойған, бірақ ол жер бұрын басқа кәсіпкерге беріліп қойған екен.
Осы жағдайдан кейін жергілікті басылымға берген сұхбатында Жиенбаев былай деп ақталған:
- Мен бұл туралы білмедім, себебі қазір ешқандай комиссияның мүшесі емеспін. Қолыма құжаттардың бір қаптамасын әкеліп берді. Мен асығыс болдым, әр қағаздың мазмұнына үңілуге уақыт болмады. Тек “бәрі дұрыс па” деп сұрадым. Маған "иә, бәрі дұрыс" деді. Сосын қол қойдым.
ЖЕР ДАУЫ ЖӘНЕ ЗАҢСЫЗДЫҚ
90-жылдар мен 2000-жылдардың басында Қарағанды шенеуніктері арасында кең тараған бір тәжірибе – құжаттарды мән бермей, көзбен көрмей-ақ қол қою – ақыры жергілікті тұрғындардың заңдылықты жергілікті деңгейде іздеудің мәні жоқ екенін түсінуіне алып келді. Сөйтіп, олар дабыл қағып, орталық билікке жаппай шағымдануға мәжбүр болды.
Ол кезеңде жалпы халық игілігіне тиесілі жерлердің заңсыз сатылуына қарсы қоғамдық қозғалысты Қарағанды облыстық мәслихатының бірнеше шақырылымының бұрынғы депутаты, кейіннен қоғам қайраткері атанған, қазір өмірден өткен Дмитрий Макарович Бойко басқарған болатын.
Қарағандыдағы «жерге қатысты заңсыздықты» тоқтатуды талап еткен Дмитрий Макарович Бойко құрастырған арыз-шағымдар облыстық прокуратурадан бастап президент әкімшілігіне дейінгі барлық деңгейдегі уәкілетті органдарға тұрақты түрде жіберіліп тұрған.
Бір сұхбатында ол Қарағандының орталығында 400-ден астам жер телімінің заңсыз сатылғанын, ал ондаған учаскенің мүлде рұқсатсыз басып алынғанын айтқан. Қалада тротуар мен көпқабатты үйлердің терезелерінің түбіне сауда үйлері салынып, Орталық саябақтың ішінде 100-ге жуық элиталы зәулім үйлер пайда болғанын, олардың құрылысы үшін жүздеген жылдар бойы өскен ағаштар оталғанын айтқан. Сол кезеңде Ботаникалық бақты да жою процесі басталған.
Бойконың қолында парктен бөлінген жерге салынған зәулім коттедждердің иелерінің тізімі болған. Ол тізімде прокуратура, полиция басшылығы, түрлі деңгейдегі әкімдік өкілдері сияқты белгілі адамдардың аты-жөндері тұрған.
Алайда сол уақытта 2000–2002 жылдары президент әкімшілігінің қоғамдық-саяси бөлімін басқарған, кейін ішкі саясат бойынша кеңесші әрі ақпарат министрі болған Ермұхамет Ертісбаевты қарағандылық жерлестерінің бұл шағымдары аса алаңдатпаған сияқты.
Бойко ол кезде бұқаралық ақпарат құралдарына бірнеше рет сұхбат беріп, «жергілікті билікке тұрғындардың сөзі әсер етпейді, ал республикалық деңгейдегі басшыларға үн қату мүмкін емес» деген өкінішін ашық білдірген еді.
– Бұл жерде бір емес, Жер кодексінің кемінде төрт бабы — 26, 33, 108 және 109-баптар, сондай-ақ бірқатар нормативтік құжаттар бұзылып отыр, – деген еді заңнаманы жақсы білетін Бойко.
– Қоғамдық пайдаланудағы жерлерге алаңдар, тротуарлар, саябақтар, скверлер, көшелер мен орман алқаптары жатады. 2007 жылы қалалық әкімдік жеке меншікке беруге болмайтын жер телімдерінің нақты тізімін бекіткен, оған аулалар мен үйдің ішкі аумақтары да кірген. Бірақ осыған қарамастан, кейінгі жылдары тұрғын үйлерге неше түрлі қосалқы құрылыстар жапсырылып, хрущевкалардың айналасындағы кішкентай жерлерге жаңа ғимараттар салынып кетті. Яғни шенеуніктер заң талаптарын да, өздері бұрын қабылдаған шешімдерді де белінен басып отыр.
ӨТКЕНГЕ ҚАРАМАЙТЫН КҮРЕС
Осы себепті бүгінгі күні саясаткер Ермұхамет Ертісбаев пен сәулетші Қайрат Жиенбаевтың қызу үндеулері мен белсенділігі көпшіліктің көзіне қызық көрініс ретінде қабылдануда. Себебі шамамен ширек ғасыр бұрын дәл осы екеудің өздері бұл мәселенің бастау алуына тікелей не жанама түрде қатысы болған. Ал бүгінде олар сол проблемамен күресіп жатқан белсенділердің кебінін киіп отыр.
Қарағандыдағы Орталық саябақтың дәл ортасында, кезінде шахтерлер мен олардың отбасылары 90 жыл бұрын ағаш отырғызған жерге құрылыс компаниясы элиталық тұрғын үй кешенін салғалы жатыр, – дейді Ермұхамет Ертісбаев.
Саясаткердің айтуынша, жасыл аймақ сүріледі, салдарынан бар болғаны 150 гектар аумағы бар саябақтың 15,5 гектары жойылады.
Алайда Ертісбаев 90-жылдардың соңы мен 2000-жылдардың басында Қарағандыдағы Орталық саябақ қанша гектар жерінен айырылғанын бұл жолы сөз етпеді. Ол бұл мәліметтерді «Қарағандының тумасы» ретінде білсе де, қазір өткенді қазбалау өз мүддесіне сай келмейтіні анық.
Айта кетейік, қазіргі «халық мүддесін қорғау» тақырыбына себеп болып отырған жер телімі соңғы 15 жылдан бері бос жатқан. Бұл жағдай «Айя Қиял әлемі» аттракциондар саябағы жабылған кезден басталған.
Мұнда орынды сұрақ туады: осы 15 жыл ішінде бұл жер жеке меншік болып, қараусыз қалған кезде, бүгінде құрылысты тоқтатуды талап етіп жүрген тұлғалардың бірде бірі оны қаланың меншігіне қайтаруға ниет білдірмеген. Ал жердің қазіргі иесі оны басқа жеке кәсіпкерге сатқан сәтте, бәрі дүр ете қалды — оның ішінде бұл жердің жекеге өтуіне өзі тікелей қатысы бар немесе үнсіз келісім бергендер де наразылардың алдыңғы шебінен табылды.
Бұл арада бұрынғы ойын-сауық орталығының аумағын сатып алған жаңа иесі тұрғын үй кешенінің құрылысы парк экожүйесіне еш зиян келтірмейді деп сендіріп отыр.
– Көл біздің жер телімінен 200 метр қашықта орналасқан, сондықтан оған ешқандай қауіп төнбейді. Біз жер асты паркинг қазбаймыз, тұрақ екі қабатты жер үстінде болады, – деді құрылыс компаниясының өкілі тұрғындармен кездесуде.
Компания өкілінің айтуынша, мамандардың ұсыныстары негізінде цирк пен Ленин атындағы кинотеатр маңында 278 сау ағашты көшіру жұмысы аяқталған. Сонымен қатар, құн өтемақысы ретінде тағы 4700 түп ағаш отырғызылады.
– Жалпы аумағы 5 гектар болатын жер телімінен біз 2 гектарын қалаға тегін қайтардық, оның нарықтағы бағасы – шамамен 1,5 миллиард теңге. Бұл аймақта компанияның өз қаражаты есебінен абаттандыру жұмыстары жүргізіледі: заманауи және экологиялық шағын архитектуралық формалар орнатылады, сондай-ақ саябақтағы воркаут-аймақтар жаңартылады. Тұрғын үй кешені аумағының шамамен 1 гектары көгалдандырылады, – деп уәде берді құрылыс компаниясы.