АҚШ-тың бизнес-миссиясы Қазақстанға жасаған үш күндік сапарын аяқтап, сындарлы минералдарға, цифрлық технологияларға, энергетика мен логистикаға инвестиция салуға дайын екенін мәлімдеді. АҚШ Сауда палатасының бастамасымен келген 25 корпорация өкілдерінен құралған делегация жаңа жобаларды және өндірістерді жергіліктендіруді талқылады. Алайда миллиардтаған инвестицияға уәде берілгенімен, бұрыннан келе жатқан мәселелер – кедендік баж салығы, ережелердің ашықтығы және шикізатқа тәуелділік қаупі сақталып отыр.
Делегацияны АҚШ сауда палатасының аға вице-президенті Хуршид Чокси бастап келді. Ол Қазақстанмен стратегиялық серіктестікті нығайтуға шақырды. Бірақ америкалық компаниялар инвестицияға дайындалып жатқанда, сыртқы саясат күн тәртібі еске салады: ынтымақтастыққа апарар жол тек бай табиғи ресурстар арқылы ғана емес, сонымен қатар кедендік тарифтер түріндегі кедергілер арқылы да өтеді.
50-дің 19-ы
Астанада америкалықтар СІМ инвестициялар комитетінің төрағасы Ғабидолла Оспанқұловпен кездесті. Кездесуде екіжақты байланыстарды кеңейту, инвестициялық жобаларды іске асыру және америкалық бизнестің қатысуымен жаңа кооперациялық тізбектерді қалыптастыру мәселелері талқыланды. Өз сөзінде Оспанқұлов АҚШ-тың Қазақстан үшін инвестиция саласында негізгі серіктес болып қала беретінін атап өтті: елде 600-ден астам америкалық компания табысты жұмыс істеп жатыр, ал жинақталған инвестициялар көлемі 60 млрд АҚШ долларынан асады, бұл басым салалардағы жаңа бірлескен жобаларды іске қосуға берік негіз қалайды.
- Біз америкалық инвесторлармен энергетика және қайта өңдеу, сындарлы минералдар, АӨК, цифрлық экономика және логистика салаларындағы ынтымақтастықты кеңейтуге мүдделіміз, - деді ол.
Алматыда өткен баспасөз конференциясында Хуршид Чокси журналистерге 2022 жылы АҚШ ішкі істер министрлігі бекіткен 50 сындарлы минералдың ішінен Қазақстанда 19-ы бар екенін, сонымен қатар 5 мыңға жуық зерттелмеген кен орны бар екенін айтты.
- Шикізатты өңдеуге инвестиция салу туралы шешім, мейлі ол Қазақстанда болсын немесе басқа елдерде болсын, компаниялардың экономикалық тиімділікке негізделген таңдауы болады. Бұл рұқсаттар мен лицензиялардың қаншалықты оңай берілетініне, бизнес жүргізудің қаншалықты қарапайым болатынына, заңнаманың және салық салудың қаншалықты болжамды болатынына байланысты, - деді ол.
Жаңа серіктестік дәуірі ме?
Кейінгі жылдары Қазақстан мен АҚШ ынтымақтастығы өзгерді: егер бұрын негізгі элемент мұнай-газ секторы болса, бүгінде басымдық сындарлы минералдар, логистика және тікелей инвестицияларға ауысып отыр. Ulysmedia.kz-ке берген сұқбатында Екінші металлургия өнеркәсіпшілерінің республикалық одағының төрағасы Владимир Дворецкий америкалық бизнес үшін, бәсекелестікке негізделген ортада, басты шарт – инвестициялар туралы заңның жұмыс істеуі және сот жүйесінің айқын әрі тиімді болуы екенін айтты.
- Бізде инвестициялар туралы заң бар. Қарым-қатынастар заңды негізде құрылуы тиіс. Ешқандай бейресми тәсіл болмауы керек. Егер оларда нақты қызығушылық болса, онда жалпыға бірдей, бәсекеге негізделген шарттарда кіруі тиіс. Технологиясы мен ілгері дамуының арқасында олар бұл бәсекеде жеңе алады, - деді Дворецкий.
Оның пікірінше, барлық осы жобаларға төнетін басты қауіп – елде әлі де бар жемқорлық.
- Жемқорлықты түбегейлі жою керек. Жаңа жобаларда ол мүлдем болмауға тиіс. «Откат», үлес дегеннің бәрі алынып тасталуы қажет. Америкалықтардың сирек кездесетін элементтерге қызығушылық танытқаны жақсы, өйткені бұл – шынымен де бізде бар әрі алмастырылмайтын шикізат. Сондықтан мұнда біз бірлескен мықты бизнес құрып, пайда таба аламыз, - деп қосты ол.
Алайда Қазақстанда әзірге сирек кездесетін металдарға қатысты нақты жобалар жоқ, - деп мәлімдеді құрылыс және өнеркәсіп министрлігінің баспасөз қызметі Ulysmedia.kz-ке және елдің бұл салада көшбасшы бола ма, әлде шикізаттық қосымша рөлінде қала ма – айтуға әлі ерте екенін жеткізді.
Сонымен қатар ведомство 2025 жылдың бірінші тоқсанында 38 жаңа пайдалы қазбалар кен орны анықталғанын хабарлады. Оның ішінде алтын қоры және құрамында сирек кездесетін элементтер – неодим, церий, лантан және иттрий бар 2,6 млн тоннадан астам руда бар. Бұл рудалардағы сирек кездесетін металдардың орташа үлесі – тоннасына шамамен 700 грамм.
Бұған дейін Ulysmedia.kz «Тау-Кен Самрук» ұлттық компаниясы америкалық Cove Capital инвестициялық компаниясымен бірге Ақбұлақ учаскесінде сирек кездесетін металдарға геологиялық барлау жүргізетінін жазған болатын. Далалық зерттеулер осы маусымда басталады деп жоспарланған.
Бүгінде Қазақстанда бериллий, тантал, ниобий, скандий, титан, рений және осмий өндіріледі, сонымен қатар, висмут, сурьма, селен және теллур қосымша алынады. Сондай-ақ галлий мен индийді өндіру технологиялары бар.
Әлеуметтік әсер және жасырын тәуекелдер
Америкалық делегация құрамында Apple, Boeing, Chevron және басқа да белгілі корпорациялардың өкілдері болды. Олармен локализацияға қатысты нақты жобалар талқыланды: Қостанайда John Deere ауыл шаруашылығы техникасын шығару мен PepsiCo жобасына дейін. Бұл жаңа жұмыс орындарын құруды және өңірлерде жоғары технологиялық өндірісті дамытуды білдіреді, ал ол азаматтардың экономикалық әл-ауқатына тікелей әсер етеді.
Алайда оптимистік мәлімдемелер аясында кедергілер де сақталып отыр. Бұған дейін АҚШ Қазақстан тауарларына енгізген баж салығы Дональд Трамптың айтуынша, сауда теңгерімсіздігін жоюға бағытталған еді. Бұл шара Джексон–Вэник түзетуі секілді Қазақстан үшін сыртқы саяси сын-қатерге айналып отыр.
Келер келіссөздер барысында, соның ішінде 2025 жылғы қыркүйекте президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Нью-Йоркке сапары кезінде, бұл баж салығын алып тастау мәселесі көтеріледі деп күтілуде.
Автор: Светлана Глушкова