Қазақстандағы үшінші ірі мегаполис ондаған жылдар бойы парадоксалды жағдайда өмір сүрді: халық саны мен экономикалық әлеуеттің қарқынды өсуі созылмалы проблемалармен қатар жүрді. Шымкентте әкімдер бірінен кейін бірі ауысып, арттарында жүзеге аспаған жобалар мен тұрғындардың түсінбеушілігін қалдырған қалаға айналды.
Бірі мұнда Лас-Вегас салып беремін деп уәде етсе, екіншісі әкімдікті сыбайлас жемқорлық жанжалдарына батырып, үшіншісі тосын қылықтарымен аты шықты. Жаңылулар мен үмітсіздіктердің бұл тізбегі ешқашан бітпейтіндей көрінді. Бірақ Ғабит Сыздықбеков келіп, жағдай өзгере бастады. Неге қала басқаша кейіпке енді? Мұны Ulysmedia.kz тілшісі анықтап көрді.
ҚАЛАНЫ ӨЗГЕРТЕТІН ЖОБАЛАР
Жуырда Шымкент әкімі Ғабит Сыздықбеков президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа мегаполистің бірінші жартыжылдықтағы әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы есеп берді. Ресми баяндаманың құрғақ сандарынан әкімдіктің бұрынғы даулы мұрасымен айқын қарама-қайшы жаңа басқару тәсілі байқалды. Сонымен, 2025 жылдың алғашқы алты айында Сыздықбеков командасы қала үшін негізгі бағыттарда нақты нәтижелерге қол жеткізді.
Негізгі капиталға салынған инвестициялардың 31%-ға (360 млрд теңгеге дейін) өсуі қолайлы инвестициялық ахуалдың қалыптасуы және «Жұлдыз» бен «Бозарық» жаңа индустриялық аймақтарының іске қосылуы арқасында мүмкін болды. Бұл жобалар дәстүрлі түрде сауда мен қызмет көрсетуге тәуелді қаланың экономикасын әртараптандыруға бағытталған.
Көлік саласында жылдар бойы қағаз жүзінде қалған жоба – оңтүстік айналма жолының құрылысы аяқталды. Қаланың негізгі магистральдарын жеңілдететін екі жаңа көлік айрығы пайдалануға берілді. Теміржол вокзалы мен жаңа әуежай терминалының реконструкциясы мегаполистің «кіру қақпасын» өзгертіп, қаланың заманауи бейнесін қалыптастыруда.
СӨЗДЕН – ІСКЕ
Әлеуметтік сала 12 жаңа мектеп пен «Оқушылар сарайымен» толықты. Бұл мектеп орындарының тапшылығы сияқты өткір мәселеге жауап. Бұрынғы жылдардағыдай білім беру нысандары тұрғын үй құрылысының қарқынынан артта қалып қоймай, енді бұл үдеріс қатар жүріп жатыр.
Ерекше назар аударарлық жайт – заңсыз шығарылған активтерді коммуналдық меншікке қайтару жұмысы. Мұз сарайы, Орталық су спорты кешені, №2 емхана, «Қиял әлемі» технопаркі – осындай нысандар жылдар бойы жеке қолда болып, енді қала меншігіне қайтарылуда. Мұндай тиянақты әрі жария етілмейтін жұмыс жедел саяси ұпай әкелмесе де, әділеттілікті қалпына келтіру үшін аса маңызды.
Стратегиялық бағыттардың бірі – цифрландыру. «Қазақтелекоммен» қол қойылған Smart City жобасын жүзеге асыру жөніндегі меморандум 13 пилоттық жобаны енгізуді көздейді. Бұрынғыдай жай ғана бақылау камераларын орнату емес, тұтас экожүйе құру жоспарлануда: жолдардың жағдайы мен қоқыс шығаруды бақылауға арналған дрондардың бірыңғай инфрақұрылымы, интеллектуалды көлік жүйесі, «ақылды» есептегіштер, экологиялық мониторинг және тіпті «ЖИ-терапевт» секілді медициналық жасанды интеллект шешімдері.
АТАДАН ҚАЛҒАН МҰРА
Бар болғаны бірнеше жыл бұрын ғана шымкенттік әкімдік тұрғындар үшін мүлде басқа оқиғалармен байланыстырылатын. Ғабидолла Әбдірахымовтың дәуірі халықтың есінде ауқымды уәделерімен және жарқын образымен қалды. Оның «Шымкент Лас-Вегастан да әдемі болуы тиіс» деген атақты сөзі бүкіл БАҚ-та тарап кетті. Ол жұмысқа велосипедпен барып, жаяу жүргіншілер көпірлеріне эскалатор орнату мен күн батареяларын қою жоспары туралы айтатын. Бірақ осы медиялық қасбеттің ар жағында онша көңіл көншітпейтін шындықтар жасырынған еді: орталық көшені «Арбат» жаяу жүргіншілер аймағына айналдыруға бағытталған ауқымды қайта құру сәулеттік апатқа және бюджеттегі миллиардтаған шығынға ұласты. «Экоавтобустарды» қымбат бағаға сатып алу ел аузындағы әңгімеге айналды. Оның кетуі де символикалық сипат алды – сәтсіз қала құрылысы саясаты үшін емес, Лондоннан жолдаған бейнеүндеуі үшін, онда шенеуніктің өмірі мен қарапайым халық шындығы арасындағы алшақтық айқын көрінді. Әкім Instagram парақшасында түсірген видеода қазақстандықтарға сәлем жолдап, The Ritz қонақүйінің жанында тұрып, жұмыс істеу де, өмір сүру де Қазақстанда болуы керек деп толғанды.
Мұрат Әйтеновтің кезеңі одан да драмалы болды. Оның тағайындалуын басқару істері президентке жақындығымен байланыстырды, ал басқарушылық қабілетімен емес. Оның қызметі пандемияның қызған шағында Наурыз мерекесін атап өтуге 595 миллион теңгені ысырап ету жанжалынан басталды. 2022 жылғы қаңтар оқиғалары қала әкімдігінің толық әрекетсіздігін көрсетті – әкім ең шешуші күндері қаладан іс жүзінде ғайып болды. Жер телімдерінің нысаналы мақсатын өзгертуге қатысты жер даулары және командадағы тоталды жемқорлық 2023 жылдың жазында оның бірінші орынбасары Мақсұт Исаховтың тұтқындалуымен шегіне жетті. Ол Шымкент қаласы ҰҚКД бірінші орынбасары Манат Сарбасовқа 200 мың доллар бермек болғанда қолға түсті. Бұл ақшаға Сарбасов жергілікті кәсіпкердің арызы бойынша қозғалған басқа істі жауып тастауы тиіс болған. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің статистикасы Шымкентті елдегі сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтар саны бойынша көшбасшылардың қатарына жатқызды.
Осы жарқын, бірақ қайғылы эпизодтардың арасында басқа да әкімдер көрінбей қалып жатты – олар шын мәнінде елеулі реформаларды не жүзеге асыра алмады, не үлгермеді. Қала кептелістен тұншығып, инфрақұрылым дамымай-ақ бетон көпқабатты үйлер қаптап, бюджет таңдалғандардың баю көзі болып қала берді. Тұрғындардың билікке сенімі іс жүзінде жоғалды.
ПОПУЛИЗМНІҢ ОРНЫНА ДИПЛОМАТИЯ
Осындай жағдайда сыртқы істер министрлігі мен үкімет аппаратында жұмыс тәжірибесі бар кәсіби дипломат Ғабит Сыздықбековтың тағайындалуын көпшілік үмітпен қабылдады. Жаңа әкімнің алғашқы қадамдары-ақ мүлде басқа басқару тәсілін көрсетті. Ол алдындағыдай даңғаза мәлімдемелер жасамады, орындалмайтын уәделер бермеді. Оның орнына қаланың жүйелік мәселелерін шешуге бағытталған әдістемелі, жоспарлы жұмыс басталды.
Жаңа стильдің айқын көрінісі биылғы сәуірде болған төтенше оқиға кезіндегі әрекет болды: әкімдік кіреберісінде әкімнің орынбасары Руслан Берденовке оқ атылды. Мұндай жағдайда алдыңғы басшылар ашық айыптауларға немесе кінәлілерді іздеуге ұмтылар еді. Ал Сыздықбеков, әдейі арандатып отырғанын біле тұра, дипломатиялық ұстаным танытып, әлдеқайда маңызды істермен айналысып жатқанын анық көрсетті. Кейін сотта қылмыстың қызғаныштан, Берденовтің айыпталушының әйелімен байланысы бар деген қауесеттер тарады. Тіпті айыпталушының әкімнің өтініші бойынша оқ атқаны жөнінде де нұсқа тарады. Бірақ Сыздықбеков арандатушылыққа байыппен қарады – ешқандай даңғаза мәлімдеме жасамады, медиялық айтыстарға араласпады және полицияға бұл даулы істі өз бетінше тергеуге кедергі келтірмеді.
Бұл оқиға тек шымкенттіктер үшін ғана емес, өзгелер үшін де сигнал болды: әкімдік – бұл қалалық билік, ал көпшілік алдындағы айтыс-тартыс алаңы емес.
БОЛАШАҚ СЫНАҚТАРЫ
Алғашқы әсерлі нәтижелерге қарамастан, жаңа әкімге жылдар бойы қордаланған мәселелерді шешуге тура келеді. Көлік коллапсы, қосылған аудандардағы инженерлік желілердің шешілмеген түйткілдері, жаңа мектептер салу қажеттілігі – мұның бәрі жүйелі тәсілді әрі қомақты ресурстарды талап етеді. Алдыңғылардың тәжірибесі бұл мәселелерді тез шешудің мүмкін еместігін көрсетті. Жекелеген проблемаларды «нүктелік» тұрғыдан шешуге тырысу кешенді амал болмаған жағдайда жағдайды одан әрі ушықтыруы ықтимал.
Сыздықбеков, көріп отырғандай, өткен қателіктерден сабақ алған – оның тәсілі стратегиялық жоспарлауға және дәйекті жүзеге асыруға негізделген. Көп жылдан бері жанжалдардың эпицентрінде тұрған Шымкент үшін тыныш, кәсіби жұмысқа көшу фактісінің өзі жаңа команданың басты жетістігіне айналуы мүмкін. Тарих мегаполистердің дамуына нақты нәтиже әкелетін – даңғаза мәлімдемелер емес, дәл осындай үнсіз, жүйелі еңбек екенін көрсетіп отыр.
Жаңа әкім қала тұрғындарының сенімін ақтай ала ма, әлде шаршаған халықты тағы да күйзеліске ұшырата ма – оны уақыт көрсетеді. Бірақ қалаға ақыры тұрақты даму мүмкіндігі туғанының алғашқы белгілері қазірдің өзінде байқала бастады.