Сәрсенбі күні мәжіліс депутаттары дәстүрлі емес сексуалдық ориентацияны насихаттауға тыйым салатын түзетулерді бірауыздан мақұлдады. Кәмелетке толмағандарға мұндай контент таратқандарға 40 АЕК-ке дейін айыппұл немесе 10 тәулікке дейін қамау жазасы қарастырылған. Адам құқықтарын қорғаушылар мұны кемсітуді заңдастырудың басы осы заң деп отыр, ал мәдениет және ақпарат вице-министрі Евгений Кочетов жасөспірімнің сексуалдық бағдарын фильм қалай өзгерте алатынын түсінікті түрде түсіндіре алмады, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
Адамдарды «жоққа шығару» емес, тек олар туралы айтуды шектеу
Түзетулерді енгізуді 18 депутаттан тұратын топ ұсынған. Олар бұл ұсынысты архив ісіне және құқыққа қайшы контенттің таралуын шектеуге қатысты заң жобасына енгізді. 12 қарашадағы жалпы отырыста депутат Елнұр Бейсенбаев заң жобасы балаларды интернеттегі зиянды контенттен қорғауға бағытталғанын айтты.
– Цифрлық кеңістіктегі балалар мен жасөспірімдерді зиянды контенттен қорғау мәселесіне қоғамның алаңдауы күшейгендіктен, заң жобасына педофилия мен дәстүрлі емес бағдарды насихаттауға тыйым салатын түзетулер енгізілді, – деді ол.
Оның айтуынша, балалар интернетте отбасы, адамгершілік және болашақ туралы түсінігіне теріс әсер етуі мүмкін ақпаратқа күн сайын тап болады. Депутаттың пікірінше, әңгіме ЛГБТ қауымдастығына жататын адамдарға тыйым салу туралы емес.
– Ешкім олардың жеке құқықтарын шектемейді. Қабылданып жатқан нормалар мұндай ақпаратты жария таратудың шегін белгілейді. Бұл халықаралық тәжірибеге сай, – деді Бейсенбаев.
Депутат Никита Шаталов түзетулерді қабылдамауды талап еткен жеті халықаралық құқық қорғау ұйымын сынға алды. Оның айтуынша, шетелдік ұйымдар Қазақстан депутаттарына қандай нормалар қабылдау керегін бұйыра алмайды.
– Біреудің ақпараттық қысым арқылы өз көзқарасын бізге таңуы ақылға сыймайтын нәрсе. Халықаралық міндеттемелерді бұзу туралы айтып отырған ұйымдардың өзі бізге қысым жасау арқылы халықаралық тәжірибені бұзып отыр, – деді Шаталов.
Ол Бала құқықтары туралы БҰҰ конвенциясының 17-бабын мысалға келтірді, онда мемлекеттер балаларды әл-ауқатына зиян келтіретін ақпараттан қорғауға міндетті екені жазылған. Депутаттың айтуынша, Қазақстан парламенті «халықаралық міндеттемелерге сай әрекет етіп отыр».
Айыппұл бар, анықтама жоқ
Мәдениет және ақпарат вице-министрі Евгений Кочетов Мәжіліс кулуарында жазаның нақты түрлерін түсіндірді. Заңды алғаш рет бұзғандарға 20 АЕК, қайталап бұзғандарға 40 АЕК немесе 10 тәулікке дейін қамауға алу жазасы қарастырылған.
– Егер фильмдер немесе материалдар 18+ болса және тек ересектерге көрсетілсе, шектеу болмайды. Бірақ кәмелетке толмағандарға насихат етілген контент болса, ол контент бұғатталады, – деді Кочетов.
Алайда «Егер мен ЛГБТ кейіпкерлері бар көріністі көрсем, гей болып кетем бе?» деген сұраққа ол нақты жауап бере алмады.
– Егер сіз жай ересек адам болсаңыз, зерттеулерге сәйкес, сіздің психикаңыз орнықты, мұндай нәрселерге бейім емессіз. Әңгіме балалар туралы, – деді ол.
Кочетов заңның қажеттілігін «жасөспірімдердің психикасы икемді, әсерге тез берілгіш» деп түсіндірді. Бірақ ересектердің өздері «әсерге берілмейтінін» айтып тұрып, неге тыйым қажет екенін түсіндіре алмады.
Қорқыныш пен кемсіту
Human Rights Consulting Group директоры, REQUEST бастамасының теңқұрушысы Арсен Әубәкіров бұл шешімді «алаңдатарлық әрі қауіпті қадам» деп атады.
– «ЛГБТ насихаты» деп аталатын түсінік пен әкімшілік жауапкершілікті енгізу кемсіту, заң алдында теңдік қағидасының бұзылуы және қоғамда цензура орнату, – деді Әубәкіров.
Оның айтуынша, заң түсініксіздік тудырып, кез келген әрекетті күмәнді ете алады.
– Бұл құқықтық емес, саяси қадам. Ол қорқыныш пен белгісіздік атмосферасын қалыптастырады. Кез келген қоғамдық әрекет, кез келген пікір, кез келген өзін білдіру — «насихат» деп қалаған сәтте белгіленуі мүмкін. Бұл өз кезегінде жеккөрушілікті заңдастырады және ынталандырады, – деді ол.
Әубәкіров түзетулер Қазақстан Конституциясының 39-бабы 3-тармағына қайшы келетінін айтты: «Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын саяси себептермен қандай да бір түрде шектеуге жол берілмейді». Оның әріптесі, құқық қорғаушы Татьяна Чернобиль де ЛГБТ адамдарын қорғайтын арнайы заң жоқ екенін атап өтті. Елде антидискриминациялық заңнама жоқ. Конституциядағы кемсітушілікке тыйым салу нормасы ЛГБТ адамдарын іс жүзінде де, сөз жүзінде де қорғамайды. Қылмыстық кодекстің 145-бабы декларативті ғана.
Мәжіліс заңды қабылдады. Енді не болмақ?
Депутаттар түзетулерді бірауыздан қолдады. Енді заң жобасы сенаттан өтіп, президент қол қоюы тиіс. Егер ол күшіне енсе, Қазақстан «ЛГБТ насихатына» заңмен тыйым салатын елдер қатарына қосылады. Бірақ «насихат» ұғымының қалай анықталатыны белгісіз күйінде қалды: әлеуметтік желідегі кемпірқосақ туына тыйым салына ма, фильмдегі біржынысты жұпты атау тыйымға жата ма, әлде теңдік туралы пікір білдіру ме? Бұл сұрақтарға депутаттар нақты жауап бере алмады.
Ал құқық қорғаушы Арсен Әубәкіров Конституциялық сотқа жүгінетінін мәлімдеді.