Жақында Мәдина Әбілқасымова тағы халықтың көзіне түсті. Иә, иә, Форбстың мұқабасындағы баяғы кәстөмді шенеунік. Қазір ол Қазақстанның қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігін басқарады. Бірақ мәжіліс алаңында журналистерге берген сұхбатына қарағанда ол Жаңа Қазақстанға әлі бейімделе алмаған сыңайлы.
Банктер азаматтарға жағына шыға ма? Әлде...
Мәдина Ерасылқызы микроқаржы ұйымдарының екінші деңгейлі банктерге айналуы мүмкін екенін айта келе қазақстандық банктерге қарсы санкциялар салынбайтынына сендіргісі келеді. Агенттік басшысы сонымен бірге өз бөлімшесінің алаяқтардың кесірінен несиелік құлдыққа түскен қазақстандықтарға қалай көмектесетінін де айтты. Алайда ол көрсеткен осы көмектің схемасына қарағанда, бұл бастамасы тек қағаз жүзінде қалуы мүмкін.
«Қаржы қызметтерін пайдаланатын адамдар көтеретін мәселе – ол шығынды өтеу. Бұл маңызды мәселе», - деді агенттік басшысы депутаттармен сөйлескен кезінде.
Біз келесі алгоритмді жасадық. Қазір екінші деңгейлі банктермен меморандум жасалып, егер бұл операция жалған деп танылса, мұндай несиелер бойынша сыйақы төлеу дереу тоқтатылады. Бұл алаяқтық несие екені және пайдаланушының өзі бұл қаражатты алмағаны сотта дәлелденген кезде банк бұл соманы қайтарады. Несие толығымен есептен шығарылады немесе егер бұл пайдаланушының жеке қаражаты болса, онда бұл қаражат оған өтеледі», - дейді ол.
Бұл ретте Мәдина Әбілқасымова қазақстандықтардың несиені «өзі емес алмағанын сотта қалай дәлелдейтінін» түсіндірмеді. Салық органдары кәсіпкерлермен соттасқанда олардан қосымша ҚҚС және КТС өндіріп алатынын, ал соттың құжаттарды, дайын нысандарды, тіпті бейнежазбаны да дәлел ретінде қарамайтынын ескерсек, қарапайым адамдар банктермен қалай тіреседі?
Екінші мәселе: егер алаяқтардан келген шығынды банктер жабуға міндеттелсе, ендеше зардап шеккендерді сол банктер қолдай ма?
Сонымен қатар, алаяқтардың алдауы банктердің өз жүйесінің кемшілігі екенін Әбілқасымова ескерді ме екен?
Бәрін тию керек!
Ал, тұрғындардың қарыз жүктемесіне қатысты нақты жағдайына қарап, агенттік басшысы ұсынған шаралар келеке сияқты көрінеді.
Жақында Парламент Сенатының жалпы отырысында Мәдина Әбілқасымованың өзі көңіл көншіте қоймайтын статистиканы айтты.
«2022 жылы банктердің тұтынушылық несиелер портфелі 25%-ға өсіп, 7,7 трлн теңгені құрады. Оның ішінде проблемалық несиелер 451 млрд теңгені немесе тұтыну несиелерінің жалпы көлемінің 5,9%-ын құрайды. Егер микроқаржы секторы туралы айтар болсақ, онда биыл 1 қаңтардағы жағдай бойынша тұтынушылық микрокредиттер портфелі 1 трлн теңгені құраса, оның ішінде мерзімі өткен шағын несиелер 81,7 млрд теңгені немесе 8,2%-ды құрайды», - деді ол.
Ол «сенаторлар сотына» халықтың қарыз жүктемесін азайту жөнінде ұсыныстарды енгізді. Біріншіден: егер мұндай несиелер қайта құрылымдау рәсімінен өтпесе, бөлшек несиелерді коллекторларға сатуға тыйым салынады. Екіншісі: мерзімі 90 күннен асатын тұтынушыларға несие берілмейді. Ал үшіншіден, шағын несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді 50 АЕК-ке дейін немесе орта есеппен 150 000 теңгеге дейін төмендету керек-мыс.
Банкроттық – бәріне емес
Ал, тұрғындардың қарыз жүктемесіне байланысты қиын жағдай мәжілісмендерді алаңдатып отыр. Бұл мәселені шешуді сұраған депутаттар Ерлан Стамбеков пен Руслан Қожасбаев үкіметке жүгінді.
Олардың пікірінше, қазақстандықтардың мерзімі өтіп кеткен міндеттемелерінің деңгейі мен көлемі шекті шегіне жеткен. «Халық қалаулылары» елімізде «қаржылық аласапырандық пен рэкет құқығы» заңдастырылғанын, өйткені МҚҰ шағын несиелер беру және мерзімін ұзарту кепілдігін пайдалану арқылы миллиондаған табыс табатынын айтты. Ал бұл қарыз алушының несиеге алғанынан бес есеге дейін көп қайтаруына әкеледі.
«Өкінішке қарай, енгізілген банкроттық туралы заң да қиындықтар туғызуда, өйткені банкроттық туралы 46 мыңнан астам адам өтініш білдірсе, тек 5 мың өтініш қабылданып, 32 мыңға келісім алынбаған, бұл айтарлықтай проблема. Несиелік қарыздар мен төлемді төлеу тәуекелдерінің кеңеюі Қазақстанның миллиондаған азаматтарын шынайы экономикалық құлдықта өмір сүруге мәжбүрлейді», - дейді мәжілісмендер.
Олар банкроттық туралы заң миллиондаған азаматтарымыз несиелер мен төлемақылардың кесірінен экономикалық құлға айналған жағдайда оның тиімділігіне күмән тудыратынын айтады. Халық үшін бұдан да үлкен шығынға жол бермеу үшін бұл салада нақты өзгерістер қажет.
Әттең, Қазақстанның қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі төрағасының ұсынып отырған шаралары депутаттар айтқан мәселені толық реттей алмайтынға ұқсайды.
Кедейлік салығы
Мәдина Әбілқасымқызы шулата сөйлей білуде Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігін басқарғалы бері танымал.
2018 жылдың қыркүйегінде қазақстандық БАҚ министр Әбілқасымованың қатты мәлімдемесін мысқылмен қайталай таратты.
«Тәуелсіздік жылдарында жұмыссыздық рекордтық деңгейге жетті» деген Мәдина Ерасылқызының айтуынша, соңғы сегіз жылда жұмыспен қамту 8 миллион 100 адамнан 8 миллион 600 мың адамға дейін өсіп, жұмыссыздық деңгейі небәрі 4,9 пайызды құрағанын айтқаны бар.
Сол жылдың қараша айында министр келер жылдан бастап бірыңғай жиынтық төлемді (БЖЖ) жүйесін енгізу туралы хабарлады. Мәдина Ерасылқызы бұл жеке табыс салығы, бұрыннан болған және солай болып тұрғанын түсіндірді. Төлем қала тұрғындары үшін 1 АЕК, ауыл тұрғындарына 0,5 АЕК құрады. 2019 жылы ең төменгі есеп айырысу көрсеткіші 2 525 теңгеге жетті. Тапқыр әлеуметтік желі қолданушылары бұл жаңалыққа «кедейшілік салығы» деген орынды атау берді.
2019 жылдың қаңтарында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Әбілқасымова көп балалы аналарға берілетін жәрдемақы бір отбасына 15,4-тен 16,1 мың теңгеге дейін көтерілетінін мәлімдеген болатын. Және бұл жаңалықты келесі түсініктемемен сүйемелдеген:
«Биыл... жәрдемақылар өсті. «Күміс алқа», «Алтын алқа» иегерлері көп балалы аналарға өмір бойына ай сайын жәрдемақы беріледі. Басқа елдерде бұл іс жүзінде олай емес. Ресейде аналық капитал бар. Бізде барлық жылдарды есептесек, бірнеше миллион теңге шығады», - деді ол.
Бюрократиялық тілден адам тіліне аударылған ол көп балалы аналарды мемлекет есебінен миллиондаған теңге байыды деп іс жүзінде айыптады. Осыдан кейін бірден Қазақстандағы көп балалы аналар мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевқа Мәдина Әбілқасымованы қызметінен босату туралы өтініш жолдады.
Форбс мұқабасы – таусылған төзім
Бір қызығы, қаншама қателіктер мен күлкілі мәлімдемелерге қарамастан, Мәдина Ерасылқызы халық шыдамының тостағаны таусылғанша өз орнын «табандылықпен» атқарған шенеунік. Ең үлкені 12 жаста, ең кішісі 9 айлық бес апалы-сіңлілі Ситерлер қайтыс болған күннің ертеңіне Forbes журналының мұқабасында Әбілқасымованың фотосуреті пайда болған. Бұл қоғам төзімінің таусылған кезі еді.
Көп балалы ата-аналар Евгений мен Жанымгүл Ситер елорданың шетіндегі уақытша үйде тұрып, балаларын жалғыз қалдыруға мәжбүр болған. Ақпанның сол түні, олардың тозығы жеткен баспанасы өртеніп кеткенде, олар жұмыста еді...
Бұл қайғылы оқиға Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің отставкаға кетуін талап еткен қазақстандықтардың наразылығын туғызды. Елорда мен бірқатар облыстардағы көп балалы аналар өз отбасыларына әлеуметтік қолдаудың жеткіліксіз екенін айтып, митингтерге шықты.
Әбілқасымова өрттен кейін екі жарым аптадан кейін кеткен. Бүкіл министрлер кабинетімен бірге қош айтысты. Ал бір айдан кейін Қазақстанның тәуелсіздік алған 30 жылдағы тұңғыш және жалғыз президенті Нұрсұлтан Назарбаев қызметінен кетіп, оның мұрагері ретінде қазіргі мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевты таныстырды.