Қазақстанның әлемдегі орыны, ЖИ әсері мен өзгерген құндылықтар – CONNECTED-те не талқыланды

ҚАЗАҚСТАННЫҢ БЕЛСЕНДІ ЖҰМЫСЫ

CONNECTED-2024 халықаралық конференциясына қатысушылар болашақтың жай-күйіне көз жүгіртіп, әлемдегі ахуалды жан-жақты талқылады. Жиынға әлемнің 20-дан астам елінен 1500-ге жуық делегат қатысты. АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Швейцария, Нидерланды, Испания, Италия, Польша, Хорватия, Болгария, Эстония, Финляндия, Грузия, Қытай, Оңтүстік Корея, Сингапур, Индонезия, Израиль, Түркия, БАӘ, Оңтүстік Африка, Непал, Өзбекстан елінен спикерлер келді. Қазіргі заманның негізгі сын-қатерлері мен мүмкіндіктерін талдау мақсатында конференция жаһандық құндылықтарды ілгерілетудің маңыздылығына сенетін әлемнің әртүрлі елдерінен келген өзгеріс агенттерін, сондай-ақ білім мен сараптаманы саналы түрде қолдануды біріктірді. Бұл – олардың қызметі әлеуметтік өзгерістерге әкелетін және жеке адамдардың дүниетанымына әсер ететін адамдар, әлеуметтік қозғалыстар мен ұйымдар.

Іс-шараның ашылу салтанаты барысында Қазақстан Премьер-министрінің орынбасары Тамара Дүйсенова Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың құттықтау сөзін оқып берді. Тамара Дүйсенова Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Қазақстанда 23 шетелдік үздік жоғары оқу орны Қазақстанда жұмысын бастап кеткенін хабарлады. Қасым-Жомарт Тоқаевтың конференция қатысушыларына сәлемін жеткізді.

«Қазір әлемде жаңа технологиялар мен жасанды интелектінің қарқынды дамуына, ауа райының және қуат көздерінің өзгеруіне байланысты ауқымды сын-қатерлер пайда болып жатыр. Осы ретте мемлекеттердің жан-жақты және тұрақты өркендеуі үшін білім және ғылым мен инновация салаларындағы ынтымақтастықты ұлғайтудың маңызы зор. Сол себепті Қазақстан шетелдің беделді жоғары оқу орындарымен бірлесе отырып академиялық хаб құру жолында белсенді жұмыс жүргізіп келеді», - дейді Президент.

Тамара Дүйсенова

Қасым-Жомарт Тоқаев аталған қадамдар Қазақстанның ғылыми-инновациялық әлеуетін арттырудың берік негізін қалыптастырып жатқанын атап өтті. Ал вице-премьер Тамара Дүйсенова Үкімет атынан стратегиялық серіктестерге алғысын білдіріп, бұл қадамның негізгі мақсаттары туралы айтты. Тамара Дүйсенованың айтуынша, Қазақстанның қазіргі мақсаты – халықаралық стандарттарға сәйкес білім беру бағдарламаларын меңгерген және еңбек нарығында сұранысқа ие жоғары білікті кадрларды даярлау. Осы арқылы ел билігі озық білім беру бағдарламалары мен оқыту технологияларының трансферін көздеп, ғылым мен инновацияны дамытуды мақсат етеді.

АЛДАҒЫ 20-30 ЖЫЛДАҒЫ КЕЛЕШЕК

Конференцияға келушілердің қатарында әлемге аты шыққан спикерлер баршылық: тарихшы, футуролог, адамзаттың болашағы туралы бестселлерлер авторы Юваль Ной Харари, жазушы және гуманист Герд Леонгард, жасыл экономика саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты Рае Квон Чунг, футурологтар қауымдастығының президенті, Еуропалық комиссияның форсайт кеңесшісі Таня Шиндлер, Оксфорд университетінің профессоры және «Жібек жолы. Әлемнің жаңа тарихы» бестселлерінің авторы Питер Франкопан, «Қытайдың жасыл құдайы» және жасыл дамудың адвокаты Пэгги Лю, Стэнфорд университетінің профессоры, ЖИ бойынша курстар авторы Юнес Бенсуда Мурри, бестселлер авторы, WIRED журналының алғашқы бас редакторы Дэвид Роуэн және тағы басқалар бар. Қазақстанның кабминіндегі министрлер де бар. Жиынға келгендерді әуелі кәсіпкер, инвестор, AITAS холдингінің бас директоры  Серік Толықпаев құрметін білдіріп, бұл конференцияның 20-30 жылдық маңызы барын, болашақ ұрпаққа өзекті екенін атап өтті.

Серік Толықпаев

«Біз конференцияға зерттеушілерді, футурологтарды, инновациялар мен технологиялар саласындағы көшбасшыларды, қоғам және мемлекет қайраткерлерін шақырдық. Олармен бірге біз Connected конференциясының басты мақсатына – болашақта әлемдік үйлесімділікке жол табуға қол жеткіземіз деп үміттенеміз. Ол үшін 20-30 жыл перспективасында болашақ әлемнің, оның ішінде біздің еліміздің бейнесін қалыптастыру қажет.

Біздің компания үшін болашақтан шындыққа қарау, болашақты болжау және болашаққа ақыл-оймен келу өте маңызды. Біздің бизнестегі барлық жетістіктерімізді болашақта елдің қоғамдық өмірінде қолданғымыз келеді. Осы ұзақ жолдың бәрі біз үшін зор маңызға ие», - дейді Серік Толықпаев.

Іс-шара Open Mind форматында өткізілді. Сананың бұл моделі бейтарап бағалауды, қарым-қатынастың ашық форматын және көзқарастардың икемділігін, іс-шараның барлық қатысушыларының әртүрлі көзқарастарды қабылдауға дайындығын болжайды. Бұл тақырыптарды неғұрлым жан-жақты талдауға, жемісті диалогқа және әлемнің болашақ бейнесін қалыптастыру процесінде қазіргі заманның сын-қатерлеріне жауаптарды да, инновациялық шешімдерді де бірлесіп іздеуге ықпал етері сөзсіз.

CONNECTED конференциясының бас демеушісі еліміздегі жетекші агроөнеркәсіптік холдинг – AITAS холдингі болса, іс-шараның стратегиялық серіктестері ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі, ҚР Оқу-ағарту министрлігі, Білім беруді тұрақты дамыту қоры.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТЫНЫС-ТІРШІЛІГІ – ЖАС БУЫННЫҢ ҚОЛЫНДА

Оксфорд университетінің профессоры, «Жердің айтылмаған тарихы» бестселлерінің авторы Питер Франкопан өз сөзінде Қазақстанның әлем геосаясатындағы орны туралы пайымын айтты. Оның сөзінше Қазақстан әлемдегі ең ірі мемлекеттердің бірі. Профессордың пайымдауынша, Орталық Азиядағы мемлекет заманның тыныш кезінде айрықша қызықты, ал қиын шақтарда өте күрделі өңірге айналып шыға келетін аймақта тұр. Солтүстігінде Ресей, шығысында Қытай орналасқан. Бір бүйірінде Орталық Азия жатыр. Иран мен Ауғанстан да алыс емес. Сондықтан  сарапшы Қазақстанға көршілік қатынастарды ұдайы пысықтап отыруға тура келетінін айтады. Сонымен қатар, тарихшы Батыс қоғамының Қазақстанды Орталық Азияның бір бөлшегі ретінде қарауы кей жағдайда тиімсіз екенін атап өтеді.

Питер Франкопан

«Біз, батыстағылар, Қазақстанды үнемі Орталық Азия елдерімен бірге қараймыз. Мұндай тәсіл әрдайым тиімді деуге келмейді. Қазақстанның аумағы үлкен, халқының саны өсіп келеді, жастар көп. 1991 жылы Астананың шағын қала болғанын елестетудің өзі қиын. Қазір ол Қазақстанның орталығына айналып отыр. Соған қарап бұл елдегі өзгерістер қарқыны орасан болғанын түсінуге болады. Елдің ендігі тыныс-тіршілігі көбіне сіздерге, жас буынға байланысты болады. Сіздердің не істейтіндеріңізге, қандай өзгерістерді қалайтындарыңызға байланысты», - деді Питер Франкопан.

ҮЗДІК, БІРАҚ ПРОБЛЕМА ЖОҚ ЕМЕС

Тарихшының бұл пікірін Quacquarelli Symonds аймақтық директоры Сергей Христолюбов қуаттайды. Ол мемлекеттің білім саласына үңіледі. Оның пайымдауынша, Қазақстан Орталық Азияда жоғары білім беруде бәсекеге қабілеттілікте көш бастап тұр, бірақ бірқатар маңызды проблемалар бар. «Connected-2024» форумында Quacquarelli Symonds (QS) университеттерінің рейтингтік талдау агенттігінің аймақтық директоры Қазақстанның жоғары біліміне осылай баға берді. 

Сергей Христолюбовтың айтуынша, жақында жүргізілген талдауға сәйкес, Қазақстан тез арада Орталық Азиядағы жоғары білім және ғылыми зерттеулер саласында көшбасшыға айналған. Еліміздің университеттері халықаралық рейтингтерде айтарлықтай прогреске қол жеткізгенімен, әсіресе халықаралық бедел және түлектердің біліктілігіндегі олқылықтарды жою сияқты салаларда елеулі проблемалар бар.

Сарапшы атап өткендей, соңғы үш жылда Қазақстан QS университеттерінің әлемдік рейтингінде өз өкілдігін екі есеге арттырған: 10-нан 21 оқу орнына дейін өсірген. Қазақстан Орталық Азияда орнықты даму категорияларын қоса алғанда, басқа рейтингтерде де көш бастап тұр. Алайда осы әсерлі жетістіктерге қарамастан, қазақстандық институттар бүкіл әлемде өздерінің зерттеу ынтымақтастықтарының беделін нығайту проблемасымен бетпе-бет келген. Академиктер мен жұмыс берушілердің сауалнамаларында қазақстандық университеттерге үміткерлердің көпшілігі Ұлыбритания мен Германия сияқты маңызды ғылыми серіктестіктер бар елдерден емес, Өзбекстан, Ресей, Әзірбайжан, Қырғызстан және Түркия сияқты көрші елдерден келеді. Христолюбов, сондай-ақ есепте Орталық Азия университеттеріндегі ғылыми зерттеулерге профессор-оқытушылар құрамының қатысуындағы алшақтық атап өтілгенін атап өтті. Ташкент институты мен әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті сияқты кейбір оқу орындары академиялық табыстың жоғары деңгейін көрсетсе, көптеген университеттерде қатысу деңгейі төмен. Мұндай төмен қатысу ішінара оқытушылардың халықаралық журналдарда жариялануына кедергі келтіретін ынталандырулар мен тілдік кедергілердің болмауына байланысты болып отыр.

ӘЛЕМ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ ӨЗГЕРУІ КЕРЕК

«Жасыл экономика» бойынша Нобель сыйлығының лауреаты, Оңтүстік Кореядан келген ғалым Рае Квон Чунның айтуынша, адамзат модернизацияның негізгі қозғаушы күші – еркін нарықтық жүйе және либералды демократия болатын кезеңге келе жатыр.

Рае Квон Чун

«Бұл тетіктер өндіріс көлемін ұлғайту тұрғысынан сөзсіз керемет! Бірақ бұл сапаны жақсартуға жеткіліксіз. Сондықтан біз өмір сапасы мен тұрақтылықты жақсарту қажет болған кездегі даму даңғылының жаңа кезеңіне өтуіміз керек. Осылайша, біз нарықтық жүйені қайта форматтап, жаңа технологиялар мен жоғары сапалы саяси жүйелерге көбірек көңіл бөлуіміз қажет. Бізде басқа көзқарастар болуға тиіс және олар тек дәстүрлі оқулықтарға негізделмеуі керек. Бұл жаңа құндылықтар жүйесіне әрі болашақта қол жеткізгіміз келетін жаңа мақсаттарға негізделген мүлде жаңа пайым болуға тиіс!» - дейді ол.

Ғалым либералдық құндылықтар қазір дағдарысты бастан кешіріп жатыр деп есептейді. Ол сонымен бірге, қазір адамдар мен әлемнің арасында үлкен дисбаланс барын айтады. Сол себепті қазір Үкіметтер өте тиімді фискалды құралдарды пайдалануы керек деп есептейді.

«Үкіметтер халықты қолдамаса болмайды. Біз қазір демократиялық дәуірде өмір сүріп жатырмыз. Неге қазір әлемде Үкіметтер әлсіз? Себебі олардың көбін халық қолдамайды. Иә, Қазір Еуропа елдерінде саяси қолдау бар шығар: біз қазір үйлесім тауып, жер шары мен адамдарды үйлестіруіміз керек. Адамдар, ең алдымен әлемге не әкеле алатынын түсініп, жауапкершілікті білу керек. Тенгри мәдениеті бар. Ол адамзатқа «біз бірге өмір сүруіміз керек» деп есептейді. Ал Батыс өркениеті бәсекелестікті қолдайды. Алайда көшпенділер  мен кореялықтардың мәдениетіне қарасақ, олар бірге ғұмыр кешу мәдениетін қолдайды. Біз солай адам құндылығына өз үлесімізді қосуымыз керек. Корея мен Тенгри мәдениетінде өз сұранысыңды қанағаттандыру – бақыт көзі деп есептелмейді. Сол себепті мен бұл құндылықтарды мүлде жөні бөлек этика биігіне қоямын. Қаруы бар елдер өз эгосын қанағаттандырамыз деп ойлайды. Қарудың есебінен адам бақытқа жетпейді. Біз сол себепті құндылықтарды нарық пен адамның, әлемнің үйлесіміде темірқазыққа айналдыруымыз керек», - дейді ол.

ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ – ТЕҢДЕСІ ЖОҚ ӨНЕРТАБЫС

Әлем ғалымдары Қазақстанды жасанды интеллектке көбірек назар аударуға шақырады. Мәселен, футурист, гуманист, «Адамзатқа қарсы технологиялар» кітабының авторы, The Futures Agency  (Швейцария) компаниясының бас директоры Герд Леонгардтың айтуынша, қазір технологиялардың жанама кері әсерлері болады. Жаһандық жылынудың төрттен үш бөлігі климаттық босқындардың 3 млн адамға жеткенін білдіреді.

Герд Леонгард

«Жасанды интеллект – бұл бу қозғалтқышына ұқсас ауқымдағы өнертабыс. Жасанды интеллект негізіндегі экономика – бұл жаңа машиналар экономикасы. Егер біз соның арқасында тағы да үлкен табыстарға жетсек, «жарайды, экономика өсіп жатыр, елдер белсенді дамып келеді» деп айта аламыз. Бірақ оның жанама керіс әсерлер оң әсерлерден де көп болуы мүмкін», - дейді ол.

ЖИ ақылды бағдарламалық жасақтамаға негізделген деп есептейді ол, бұл негізінен жақсы деп баға береді. Бірақ адамдарға қарағанда қуатты машиналарды табу көзделеді.

Израильдің әскери тарихшысы әрі футуролог Юваль Ной Харари адамдар жасанды интеллектті жеткілікті ойланбастан, адамгершілік принциптеріне назар аудармай дамытады деп есептейді. Оның сөзінше, әлеуметтік медиа - бұл адамдардың жасанды интеллектпен алғашқы маңызды қақтығысы. Олар қазірдің өзінде жасанды интеллект арқылы басқарылады.

«Өз-өзіңізге сұрақ қойыңызшы, TikTok, Х, Facebook, YouTube желлілеріндегі ең маңызды жаңалықтар платформаларын басқаратын редакторлар кім? Оларды алгоритмдер немесе жасанды интеллект басқарады. Ол құндылықтарға немесе шындыққа қызығушылық танытпайды, оның бір нақты мақсаты бар. Адамдар оны аудиторияның белсенділігін арттыру үшін ойлап тапқан, осылайша пайдаланушылар осы платформаларға көбірек уақыт жұмсайды», - дейді ол.

Харари жасанды интеллект миллиондаған немесе миллиардтаған адамға сынақ жасағанын жеткізеді. Жалған жаңалықтар, қастандық теориялары, жеккөрушілік, ашкөздік, қорқыныш, үрей тарату арқылы адамның назарын аударып, платформада ұзақ ұстау өте оңай екенін көрсетті дейді, өйткені мұндай мазмұн бізді белсенді түрде тартады. Сарапшының айтуынша, енді бүкіл әлемде ұтымды, тәлімді әңгімелер құлдырап бара жатыр. Өйткені жасанды интеллект шешім қабылдайды, «мұның адамгершілікке немесе принциптерге ешқандай қатысы жоқ» деп атап өтті сарапшы.

GoodTech Advisory бас директоры, TIME Impact 2024 сыйлығының құрметті лауреаты; бұрынғы ЖС басшысы және Дүниежүзілік экономикалық форумнң (АҚШ) атқарушы комитетінің мүшесі Кефир-Баттерфилд жасанды интеллект – әлемді құтқару стратегиясын жасай алатын біздің көмекшіміз деп есептегенімен, бұл талапқа үлкен күмәнмен қарайтын себеп бар дейді. Себебі этикалық компонент бар.

«Болашақта қайда барғымыз келетіні жөнінде ойлану үшін нені дамытып, қандай мәселеге үлкен жауапкершілікпен қарау керектігін мемлекеттер мен компаниялар ойлануға тиіс. Біз бұл болашақты күтпеуіміз керек. Қолды кеш сермеп, кейін «біз 2024 жылы ЖИ пайдалану саясатын әзірлеуден бастауымыз керек еді, өйткені біз өте тартымды көрінбейтін болашаққа тап болдық, бұл біз көздеген мақсат емес еді» деп отырмасақ болғаны», - деп түйеді ол.