Теңге бағамы мен инфляция өзара байланысты, егер ұлттық валютаны нарықтық тәсілдермен қолдау жолы табылса, баға өсімі де баяулайды, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
Базалық мөлшерлеме жеткіліксіз бе?
Экономист Ғалым Хусаиновтың пікірінше, Қазақстанда жоғары базалық мөлшерлеме өсіп жатқан инфляцияны тежеуге енді жеткіліксіз. Әсіресе келесі жылы ҚҚС мөлшерлемесінің көтерілуімен бірге бұл әсер күшейе түспек.
— 2026 жылғы наурызда (үш айдан кейін) жоғары базалық мөлшерлеме жағдайында өмір сүріп келе жатқанымызға тура төрт жыл болады. Ол банктер табысының өсуіне ғана әсер етіп отыр — мұны мен бірнеше рет жаздым. 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап жаңа Салық кодексі күшіне енеді, ол да ҚҚС өсімі арқылы инфляцияны бірнеше пайызға арттырады. Сол себепті базалық мөлшерлемені 9–10% деңгейіне дейін түсіру 2027 жылға дейін болмайды деп болжаймын, ал еш әрекет жасалмаса, бұл 2028 жылға дейін созылуы мүмкін, — дейді Хусаинов.
Теңге бағамы инфляцияға қалай әсер етеді?
Экономисттің сөзінше, 2015 жылдан бері теңге еркін айналымға жіберілгенімен, оның нарықтық қалыптасуына кедергі келтіретін шектеулер мен тыйымдар әлі көп. Ұзақ мерзімде теңге инфляциядан тәуелді болса, қысқа мерзімде керісінше, теңгенің өзі инфляцияға ықпал етеді.
— 2015 жылдың тамызынан бастап теңге мен АҚШ доллары бағамының ай сайынғы өзгерісін инфляциямен салыстырып корреляцияны есептесек, қызық нәтиже шығады. Бір айлық «лагпен» өзгеріс ең жоғары корреляция — 0,47 береді, бұл статистикада орташа байланыс саналады және инфляцияға әсері шамамен 22%. Басқаша айтқанда, курс 1%-ға өзгерсе, келесі айда инфляция 0,22%-ға өседі. Егер курс 5%-ға өзгерсе, инфляция 1,1%-ға көтеріледі. Биыл жазда біз осыны көрдік: теңге шамамен 5%-ға әлсіреген кезде инфляция да өсті, — деп түсіндіреді Хусаинов.
2025 жылы инфляция ең жоғары деңгейге бірінші тоқсанда жетті — бұл Қазақстан үшін қалыпты жағдай. Мұнда азық-түлік пен коммуналдық тарифтердің көтерілуі әсер етті. Алайда сәуірден бастап инфляция бәсеңдей бастады. Тамыз–қыркүйекте ол қайта жоғарылады — дәл сол уақытта теңге екі рет қатарынан құлдырады. Ал қыркүйек–қазанда курс тұрақтанды, инфляция да бірден баяулады.
— Желтоқсан әдетте инфляциясы жоғары ай, бірақ теңгенің айтарлықтай күшеюі және тарифтердің «тоқтатылуы» инфляция өсімін азайтуы керек, — деп жазады сарапшы.
Теңге бағамына не кедергі?
Хусаиновтың айтуынша, теңге бағамының нығаюына кедергі келтіретін үш негізгі фактор бар. Біріншісі — тұтынушылық несие. Ол тауар бағасына пайыздарды «жасырып» енгізіп, импорт сұранысын арттырады және валюталық қысым тудырады.
— Тұтынушылық несиелер бойынша қазіргі мөлшерлемелер базалық мөлшерлемеге онша тәуелді емес. Егер жылдық 30–35% болса, базалық мөлшерлеме 16 немесе 18% болғанымен айтарлықтай өзгеріс болмайды. Бұл жерде ақпарат ашықтығын арттыру, қаржылық сауаттылықты көтеру, пруденциялық нормативтерді күшейту қажет, — дейді Хусаинов.
Екінші фактор — пайыздық шектеулер салдарынан валюталық депозиттердің азаюы. Бұл капиталдың сыртқа шығуына және банктердің қосымша пайда алуына әкелді: салымшылар ақшасын бағалы қағаздарға ауыстырды.
Үшінші мәселе — мемлекет пен бизнес сыртқы қаржыландырусыз инвестициялық шығындар жасайды. Яғни компаниялар жабдық алу үшін теңгемен несие алып, оны долларға ауыстырады — бұл да курсқа қысым жасайды.
— Валюталық кредиттеуді ақылмен либерализациялау арқылы банктерге сырттан валюталық қарыз алуды ынталандыру керек. Бұл төлем балансын да, теңгені де қолдайды, — дейді экономист.
Осы теңгерімдер жойылса, теңгені нарықтық әдістермен қолдауға болады — сонда Ұлттық банк базалық мөлшерлемені үнемі көтеруге мәжбүр болмайды.