Қазақстанның энергетикалық жүйесі ірі энергетикалық нысандардың орналасуына қарай үш аймаққа бөлінген, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
Экономикалық зерттеулер институтының сарапшылары Қазақстанда Орталық Азия аймағындағы ең ірі отын-энергетикалық кешені бар екенін атап өтті. Бұл ретте елдің энергетикалық жүйесі үш аймаққа бөлінеді:
- солтүстік аймақ: елдің жалпы өндіру қуатының шамамен 70% құрайды, негізінен көмір өндіретін кен орындарының жанында шоғырланған.
- оңтүстік аймақ: халық көп шоғырланғандықтан тапшылық жағдайында, солтүстік энергетикалық аймақтан келетін ағындармен орны толтырылады.
- батыс аймақ: тек газбен жұмыс істейтін жылу электр станциялары орналасқан, ал кейбір электр станциялары мұнай және газ кен орындарының электр энергиясының меншікті көзі болып табылады және желіні электрмен қамтамасыз етпейді.
Белгілі болғандай, Энергетика министрлігінің қазірдің өзінде болжамдары дайын: 2030 жылға қарай электр энергиясын өндіруді 140,5 млрд кВт/сағатқа дейін ұлғайту жоспарлануда, ал елімізде тұтыну 146 млрд кВт/сағ дейін артады, яғни тапшылық 6 млрд кВт*сағ астам.
«Бүгінде қолда бар қуат мынадай негізгі себептер бойынша электр энергиясының тапшылығын жабуға мүмкіндік бермейді: инфрақұрылымның жоғары тозуы және электр энергиясын беру кезіндегі сәйкес ысыраптар. Осылайша, тек 2020 жылы «KEGOC» АҚ желілерінде электр энергиясын беру кезіндегі ысыраптар 2 767,86 млн кВт/сағ (5,7%) құрады, ал өңірлік электр энергетикасы комиссиясының желілеріндегі ысыраптар 4 739,5 млн кВт/сағ (10,9%) тең болды. Осылайша, РЭК желілеріндегі электр желілері жабдығының тозу дәрежесі 65 пайыздан асады», – деген мәлімет келтірілген.
Бұған қоса, электр қуатының арзан болуы да негізгі себептердің қатарында. Бұл жағдай ірі инвестицияларды тартуға мүмкіндік бермейді, өйткені салынған қаражатты қайтаруда қиындықтар туындайды.
«Сонымен қатар жаңартылатын энергия көздерінің (ЖЭК) жеткіліксіз дамуы байқалады. Қазақстанның жаңартылатын энергия көздерін дамытудың жоғары әлеуеті бар екендігіне қарамастан (шамамен 1 триллион кВтсағ, бұл қазіргі 114 миллиард кВт/сағ электр энергиясына сұраныстан 9 еседен астам артық), елде жаңартылатын энергия көздерін дамыту жаһандық трендке ілеспейді. Сондықтан Қазақстанда жаңартылатын энергия көздерінен алынатын электр энергиясының құны көмір өндіруден алынатын дәстүрлі энергиямен салыстырғанда әлдеқайда қымбат», деп жазады мамандар.
Мысал келтірсек, 2020 жылы әлемде жаңартылатын энергия көздерінен алынатын 162 ГВт энергия енгізілді, оның 62%-ы қазба отынынан алынатын энергиядан айтарлықтай арзан болды.
«Сонымен, өткен жылмен салыстырғанда күн энергиясы 16%-ға, жел энергиясы 13%-ға арзандады. Осылайша, ЖЭК елдерге ЖЭК жобаларының коммерциялық тартымдылығына ұмтылу және көміртегі бейтараптығына қол жеткізу мүмкіндігін ашады. 2020 жылы енгізілген жаңартылатын энергия көздерінің жаңа жобалары дамушы елдерді 156 миллиард долларға дейін үнемдейді.
Өз кезегінде, Қазақстанда «жасыл» энергия құны әлемдік бағадан 3 есе жоғары. Осылайша, Қазақстанда күн энергиясының орташа әлемдік бағасы 1,1-3 центтен аспайтын және жыл сайын төмендеу тенденциясы байқалатын күн энергиясының бағасы 8,6 цент болып қалады», – делінген жарияланымда.
Жалпы, 2030 жылға қарай жаңартылатын энергия көздерінің үлесі 15%-ға дейін өседі деп күтілуде, ал 2060 жылға қарай Қазақстан «көміртекті бейтараптылық» жариялады.
Институт келтірген мәліметтерді талдау нәтижесінде келесі қорытындылар мен ұсыныстар жасауға болады:
- елге Батыс аймағын еліміздің Бірыңғай энергетикалық жүйесіне қосу үдерісін мүмкіндігінше жылдамдату қажет;
- инвестицияларды ұлғайту арқылы электр желілерінің инфрақұрылымының тозуын азайту және жүйені цифрландыру;
- халықтың және ШОБ субъектілерінің жаңартылатын энергия технологияларын пайдалануы бойынша ынталандыру тетіктерін әзірлеу, сондай-ақ жаңартылатын энергия көздерін пайдалану жобалары үшін резидент еместерге жер учаскелерін беру мәселесін қарастыру.
Еске салайық, бұған дейін Қазақстанның Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеудің әлемнің екі ірі энергетикалық компаниясының басшыларымен келіссөздер жүргізгені хабарланған болатын. Кездесу барысында тараптар біздің елімізде бірлескен инвестициялық жобаларды одан әрі жүзеге асыру мәселелерін талқылады.
Келіссөздер жаһандық инвестициялар бойынша қазақстандық дөңгелек үстел – Kazakhstan Global Investment Roundtable – 2023 аясында өтті. Францияның Total Energies компаниясының басшылығымен кездесу барысында Сыртқы істер министрлігінің басшысы алдағы уақыттағы негізгі мәселелерді талқылады. Тараптар Жамбыл облысында қуаты 1 ГВт жел электр станциясының құрылысын да талқылады.
Әңгімелесу барысында энергетикалық компания басшылығы елімізбен инвестициялық ынтымақтастықты кеңейтуге мүдделі екенін баса айтты.
Сонымен қатар, М.Нұртілеу Сауд Арабиясының ACWA Power Қазақстан компаниясының басшысымен 2030 жылға қарай жаңартылатын энергия көздерінен электр энергиясын өндіруді 30 пайызға дейін арттыру ниетін талқылады. Сондай-ақ компанияның қуаттылығы 1 ГВт-қа дейін жететін жел электр станциясы жобасын жүзеге асыру жөніндегі міндеттемесін жоғары бағалады.
Осылайша, ACWA Power басшылығының айтуынша, компания ұзақ мерзімді ынтымақтастықты жоспарлап отыр және Қазақстандағы суды тұщыту және жасыл сутегі өндіру жобаларына инвестицияны кеңейтуді қалайды.
Оралхан ҚОЖАНОВ