Талқылау барысында әлеуметтік сипаттағы өткір ұсыныстар айтылды. Негізгі ұсыныс – ең төменгі жалақыны 85 000 теңгеден 110 000 теңгеге дейін көтеру болды. Мәжіліс комитеті бұл бастаманы Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) ұсынымдарына негізделген жаңа әдістеме арқылы дәлелдеді. Қазақстан жуырда осы ұйымның конвенциясына қосылған болатын, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
Алайда Қаржы вице-министрі Ержан Біржановтың айтуынша, қазіргі бюджет жобасында ең төменгі жалақыны арттыруға қажетті қаражат қарастырылмаған. Осылайша депутаттар 29%-ға өсіруді ұсынғанымен, үкімет қаржылық қамтамасыз етудің жоқтығын алға тартты. Нәтижесінде тұйық шеңбер қалыптасып отыр: Қазақстан ХЕҰ стандарттарына сай болуға халықаралық міндеттеме алған, депутаттар оның орындалуын талап етеді, алайда бюджетте бұл мақсатқа қажетті қаражат жоқ.
Әлеуметтік амбициялар мен қаржылық шындық
Депутаттардың ұсыныстарының қатарында ең төменгі жалақыны көтерумен қатар, аймақтарды дамытуға, жылу және энергиямен қамтуға, жедел жәрдем, білім беру мен ғылыми жобаларды қаржыландыруды арттыруға қатысты бастамалар бар.
Ал үкімет ұсынған 2026 жылғы бюджет келесідей қалыптасқан:
• Кірістер – 19,2 трлн теңге
• Шығындар – 27,7 трлн теңге
• Тапшылық – 8,5 трлн теңге
Бұл тапшылық салықтық емес түсімдер, Ұлттық қордан берілетін трансферттер және мемлекеттік қарыз алу есебінен жабылады.
Вице-премьер – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин 2025 жылы бюджеттің өзіндік кіріс көзімен қамтамасыз етілуі 63,7%-дан 2028 жылы 83,5%-ға дейін өсетінін, сондай-ақ Ұлттық қордан мақсатты трансферттер бөлуден бас тартылатынын айтты.
Алайда өзін-өзі қамтамасыз ету туралы мәлімдемелерге қарамастан, аймақтар 2026 жылы 700 млрд теңге субвенциядан айырылады, ал 8,5 трлн теңгелік тапшылық Ұлттық қордан кепілдендірілген 2,77 трлн теңгелік трансферттер және мемлекеттік қарыз алу арқылы жабылмақ.
Мәжіліс спикері Ерлан Қошанов өз кезегінде бюджеттің әлеуметтік бағыттылығын, оның ішінде мектептер мен ауруханалар салуға, нақты секторды қолдауға басымдық берілгенін атап өтті. Сонымен қатар, ол аймақтардың қосымша табыстарын әлеуметтік жобаларды аяқтауға жұмсауды, ал «имидждік құрылыстардан» бас тартуды талап етті.
Даулы салық реформасы және «кернеу» емес, «диалог»
Мәжіліс кулуарында салық реформасы да талқыланды. Үкімет бұл реформаны президент Тоқаевтың жанармай бағасын өсіруге мораторий енгізу, коммуналдық тарифтерді уақытша тоқтату және ОКЭД-тердің тыйым салынған тізімін қысқарту жөніндегі тапсырмаларынан кейін қайта қарауға мәжбүр болды.
Журналистер бұл шешімдерді бастапқы сценарийден «кері шегіну» деп атады, өйткені бастапқы нұсқасы бюджетке 18 трлн теңге салық түсімін қамтамасыз етуі тиіс еді.
Алайда министр Серік Жұманғарин «кері шегіну» терминін түбегейлі жоққа шығарып, оны «икемділік және жағдайды бақылау» деп түсіндірді. Ол экономикалық қызметтің ұлттық классификаторы тізімін қысқарту – бизнесті «көлеңкеден шығару» және жасанды бөлшектеуді болдырмау үшін жасалған қадам екенін айтты. Министр реформаны түзетудің бюджетке келтірген нақты шығындарын атаудан бас тартты.
- Сіздер мұны әлеуметтік кернеу деп атайсыздар, ал біз – диалог деп атаймыз, – деді Жұманғарин.
Оның айтуынша, бизнес өкілдерімен жұмыс ашық жүргізілуде, және үкімет кәсіпкерлердің наразылығына қарамастан әлеуметтік тұрақтылықтың бұзылуына жол бермейді.
Сұрақ ашық күйінде қалды
Осылайша, депутаттар амбициясы бар, бірақ қаржылай негізделмеген әлеуметтік ұсыныстармен бюджет қабылдады. Оның ішінде ең төменгі жалақыны 110 мың теңгеге дейін көтеру бастамасы да бар. Бюджетте 8,5 трлн теңге тапшылық бар, ол мемлекеттік қарыздар мен Ұлттық қордың қаражаты есебінен жабылады.
Салық реформасы тежеліп тұр, ал негізгі министр – Серік Жұманғарин өз жауапкершілігіне қатысты нақты жауап бермей, сынға ұшыраған жағдайларды «диалог» деп сипаттайды. Бірақ “қашан әлеуметтік уәделер бюджетте нақты сандармен көрініс табады және ең төменгі жалақының 85 мың теңгеден өспей отырғанына кім жауап береді?” деген сұрақ жауапсыз қалып отыр.