Орталық Азия бойынша шетелдік сарапшы Стивен Блэнд 2025 жылды бүкіл өңір үшін саяси мойындалу мен инвестиция тарту тұрғысынан нағыз серпіліс жылы деп бағалады, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
Көшбасшылар клубына шақырту
The Times of Central Asia басылымына арналған өз мақаласында Стивен Блэнд Орталық Азия ұзақ уақыт бойы жаһандық саясаттың шетінде қалып келгенін, алайда 2025 жылы бұл жағдай өзгергенін атап өтеді. Энергоресурстар мен логистика тұрғысынан өңірдің маңызын енді елемеуге болмайды. 2025 жылы АҚШ пен Еуропалық одақ Орталық Азияға айрықша қызығушылық танытты. Бұған Самарқандта өткен «ЕО — Орталық Азия» форматындағы алғашқы саммит, онда энергетикалық қауіпсіздік пен аса маңызды пайдалы қазбалар бойынша маңызды келісімдерге қол қойылуы, сондай-ақ Вашингтонда өткен C5+1 форматындағы кездесу айқын дәлел болды.
— Еуропаның өңірге деген қызығушылығы қажеттіліктен туындап отыр. Ресейдің Украинаға басып кіруі ЕО елдерін энергоресурстар импортына, жеткізу тізбектеріне және сауда бағыттарына қайта қарауға мәжбүрледі. Орталық Азия Ресей аумағын айналып өтетін ең қолайлы баламаларды ұсына алады. Сонымен қатар өңірде Еуропаның «жасыл өтпелі кезеңі» үшін маңызды ресурстар, соның ішінде уран мен өнеркәсіп үшін аса қажет металдар бар, — деп жазады Стивен Блэнд.
Ресей мен Қытай арасындағы теңгерім
Сонымен қатар, Ресейдің өңірдегі ықпалы төмендей түсті. РФ экономикалық байланыстар мен еңбек миграциясы тұрғысынан маңызды ойыншы болып қала бергенімен, соғыс пен санкциялар оның көршілеріне ықпал ету мүмкіндігін шектеді.
— Орталық Азия елдерінің билігі Мәскеумен прагматикалық қарым-қатынасты сақтап отыр, бірақ Ресейді барған сайын «әдепкі бағдар» емес, көптеген серіктестердің бірі ретінде қарастыра бастады, — деп атап өтті Блэнд.
Өңір елдерінің саясатына Қытайдың ықпалы да артып келеді — 2025 жылы Бейжің ықпалды әрі көзге көрінетін ойыншы ретінде қалды. Қытай инфрақұрылымдық, тау-кен және энергетикалық жобалардағы негізгі сауда серіктесі әрі инвестор мәртебесін сақтап қалды. Дегенмен Орталық Азия елдері Қытаймен ынтымақтастыққа барынша ұқыпты қарап, бірлескен жобаларды экономикалық тәуекелдер тұрғысынан мұқият бағалай бастады.
— 2025 жылы ЕО, АҚШ, Қытай және Ресей өңірде өз қатысуын сақтады, алайда олардың ешқайсысы сыртқы саяси күн тәртібінде үстемдік ете алған жоқ, — деді сарапшы.
Қазақстан ураны АҚШ саясатына қалай әсер етеді
Энергетика саласындағы перспективалар сөз болғанда, алдыңғы орынға Қазақстан шығады. Нақтырақ айтқанда, АҚШ үшін ерекше қызығушылық тудырып отырған қазақстандық уран. Ақ үй 2028 жылға дейін Ресейден уран өнімдерін импорттауға шектеу қойды, осының нәтижесінде Астананың радиоактивті металл жеткізуші ретіндегі рөлі күрт артты.
— 2024 жылы Қазақстан АҚШ-тағы атом реакторларын уранмен қамтамасыз етудің 24 пайызын қамтамасыз етті, тағы шамамен 9 пайызы Өзбекстанға тиесілі болды. Канада мен Аустралия да ірі жеткізушілер қатарында, алайда Орталық Азия енді шеткері емес, стратегиялық позицияға шықты. Бұл экономикалық салмақ саяси көрінімділікке айналды: желтоқсан айында Дональд Трамп 2026 жылы АҚШ-та өтетін G20 саммитіне Қазақстан мен Өзбекстан басшыларын шақыратынын мәлімдеді, — деп жазады Стивен Блэнд.
Әрине, саммитке қатысу «үлкен жиырмалыққа» ресми мүшелік дегенді білдірмейді, бірақ бұл әлем көшбасшыларымен ірі инвестициялық жобалар жөнінде келіссөз жүргізуге тамаша мүмкіндік. Айта кетейік, шетелдік инвестициялар тарту тұрғысынан да Қазақстанның жағдайы жаман емес: Орталық Азиядағы ең ірі экономика саналатын Қазақстан 2025 жылы Еуропалық қайта құру және даму банкінен тартылған қаржы көлемі бойынша өңірде көш бастады (жалпы өңір 121 жобаға рекордтық 2,26 млрд еуро алды).
Байланыстар кеңейіп келеді
2025 жылы Орталық Азияға белсенді қызығушылық танытқан өзге елдер қатарында Блэнд Әзербайжан мен Жапонияны атайды. Қазақстан үшін Әзербайжанмен ынтымақтастықтың әлеуеті ең алдымен бірлескен мұнай-газ жобаларына және «Баку — Тбилиси — Джейхан» құбыры арқылы мұнай экспортын арттыруға байланысты. Ал Жапониямен қарым-қатынастың дамып келе жатқанын Қасым-Жомарт Тоқаевтың Токиоға жасаған нәтижелі сапары айқын көрсетеді.
— 2025 жылы өңір аяқ астынан жаһандық ықпалға ие болған жоқ, бірақ халықаралық аренада өз маңызын жүйелі түрде көрсете білді. Стратегиялық құжаттар, инвестициялар ағыны және энергетика бойынша деректер бір қорытындыға әкеледі: Орталық Азия жылды геосаяси талқылау нысаны ретінде бастап, оны сол талқылаудың толыққанды қатысушысы ретінде аяқтады, — деп түйіндейді Стивен Блэнд.