Осыдан тура бір жыл бұрын Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстандағы президенттік сайлауға өз кандидатурасын ұсына отырып, 7 жылға жеткілікті ауқымды сайлауалды бағдарламасын ұсынған болатын. Бұрынғы ел басшысының құрғақ уәдесінің зардабын тартып келген халық ұсынылған бағдарламадан көп үміт күте қойған жоқ. Десе де, Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекет басшысы болғанына бір жыл ғана толса да уәде еткен реформалардың едәуір бөлігін жүзеге асырып үлгергенін атап өткен жөн.
Президенттің бағдарламалық уәделерінің қайсысы азаматтар үшін шындыққа айналғанын Ulysmedia.kz тілшісі зерттеп көрді.
Әділдік әлеуметтік болуы керек
Бір жыл бұрын ел президентін сайлау кезінде елдің негізгі бағыты баяу өзгере бастады. «Жаңа Қазақстан» орнына «Әділетті Қазақстан» келді. «Әділетті Қазақстан: бәріміз және әрқайсымыз үшін. Қазір және әрдайым». Дәл осы айдармен Қасым-Жомарт Тоқаевтың сайлауалды бағдарламасы таныстырылған болатын.
Мамандардың айтуынша, елдің жаңа басшысы ең алдымен әлеуметтік әділеттілікті көздеді. Себебі, сол кезде «Қайғылы қаңтар» қазақ қоғамының «бетпердесін» ашып берген еді.
«Қазақстанда 2019 жылға дейін теңсіздік мәселесі өткір болды», деді мәжілісмен Ерлан Саиров сұхбаттарының бірінде.
– Жалпы ішкі өнімнің белгілі бір өсімі болды, бірақ бұл өсім біркелкі бөлінбеді. Халықтың үлкен бөлігі кедейлік шегінде өмір сүрді. Сондықтан Қасым-Жомарт Тоқаевтың билікке келуімен ұлттық тауарларды әділетті басқару мәселесін шұғыл шешу қажет болды, – деген еді Е.Саиров.
Сайлауға өз кандидатурасын ұсынғанда Тоқаев қысқа мерзімде елді жаңа жолға бастайтын нақты бағдарлама керек екенін түсінді. Ол әзірленді де. Онда экономикадағы, әлеуметтік саладағы және өңірлік саясаттағы өзгерістердің жоспарлары көрсетілді. Реформалар халықтың өкінішін ұмыттырып, бұрын-соңды болмаған сыртқы сын-қатерлер жағдайында еліміздің тұрақтылығын қамтамасыз етеді деп көзделді.
«Мемлекет монополияны тоқтатып, табыстың әділ бөлінуін қамтамасыз етеді. Әр адам лайықты жұмыс табады. Көмекке мұқтаж әрбір адамға мемлекет пен қоғам қолдау көрсетеді», деп уәде берді Тоқаев.
Бар жақсылық – балаларға!
«Неліктен басқа елдердегі балалар ұлттық байлықтан дивиденд алады, ал Қазақстанда туған азаматтар дивиденд алмайды» деген қоғамда бірнеше рет көтерілген сұраққа Тоқаев «Балаларға арналған ұлттық қор» бағдарламасын жариялау кезінде жауап берді.
«Біз 2024 жылы Ұлттық қордың жылдық инвестициялық кірісінің 50 пайызын балалар 18 жасқа толғанға дейін олардың жинақ шоттарына аударатын «Балаларға арналған ұлттық қор» жалпыұлттық бастамасын бастаймыз», - деп уәде берді Қасым-Жомарт Кемелұлы сайлауалды бағдарламасында.
Жақында ол 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Балаларға арналған ұлттық қор» жобасын іске қосу туралы заңнамалық түзетулерге қол қойды. Реформа аясында Ұлттық қордың инвестициялық кірісінің 50 пайызы 18 жасқа дейінгі барлық қазақстандық балаларға бөлінеді. Бұл қаражатты бала кәмелетке толған кезде оқуға немесе тұрғын үй сатып алуға жұмсай алады.
Айтпақшы, қазіргі мемлекет басшысының сайлауалды бағдарламасының ауқымды бөлігі өскелең ұрпаққа арналды. Оның көптеген тармақтары қазірдің өзінде жүзеге асырылуда.
Осылайша, биылғы оқу жылында республика бойынша барлық бастауыш сынып оқушылары мектеп асханаларында тегін тамақпен қамтамасыз етілді. Бұл мақсатқа жергілікті бюджеттен 25 миллиард теңгеге жуық қаражат бөлінді. Сондай-ақ, халықтың әлеуметтік осал топтарындағы 200 мыңнан астам 5-11 сынып оқушылары мемлекет есебінен тамақтанады. Мектеп жасына дейінгі балалар да назардан тыс қалған жоқ. Республиканың балабақшаларындағы 97 мыңнан астам бала тегін тамақпен қамтамасыз етілді.
Өзгерістерді декреттік демалыстағы аналар да сезінді. Оларға бала күтімі бойынша жәрдемақы төлеу мерзімі 1 жылдан 1,5 жылға дейін ұлғайтылды. Ағымдағы жылдың қараша айындағы жағдай бойынша 632 мыңға жуық ата-ана 258 миллиард теңгеден астам төлем алды.
Еңбек еткен емеді
«Біздің барлық әлеуметтік шығындарымыз – елдің әлеуетін дамытуға бағытталған инвестиция. Сондықтан біз адамдарға өмірдің қиындықтарын жеңуге көмектесеміз және олардың еңбекке деген ұмтылысын оятып, өз әл-ауқатын арттырамыз», - делінген Тоқаевтың сайлауалды бағдарламасында.
Белгілі болғандай, жоспарлардың орындалуын кейінге қалдыру оның стилі емес. Биыл 1 қаңтардан бастап ең төменгі жалақы 60 мың теңгеден 70 мың теңгеге дейін өсті. Әртүрлі меншік нысанындағы кәсіпорындарда барлық салаларда жұмыс істейтін 1,8 миллион жұмысшы үшін бұл көрсеткіштер табыстың нақты өсуінің кепілі болды.
Жуырда 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап денсаулық пен қауіпсіздікке қауіп төндіретін жағдайларда жұмыс істеген және 2015 жылдан бері жұмыс берушілері кәсіптік жарна аударған адамдар 55 жастан бастап зейнетке шығуға құқылы болатын жаңа ережелер енгізілді.
Атаулы әлеуметтік көмек алушы бір жастан алты жасқа дейінгі балалар үшін кепілдік берілген әлеуметтік пакет «қолма-қол ақша» пакетіне айналып, «тауар» пакеті болудан қалды. 1 қарашадағы жағдай бойынша осындай 182 мың балаға 6 млрд теңге көлемінде қосымша төлем тағайындалды.
Сандық отбасы картасын енгізу туралы уәде де кейінге шегерілген жоқ. Енді мемлекеттік қолдауды көрсету – проактивті форматта, әртүрлі органдарға хабарласудың қажеті жоқ. Алушыға 1414 бірыңғай байланыс орталығынан SMS-хабарлама жіберіледі және келісімі бар SMS-хабарламадан кейін өтініш беру, жәрдемақы тағайындау немесе төлемдер автоматты түрде жүзеге асырылады. Содан кейін алушының банктік шотына ақша аударылады.
Орталық коммуникациялар қызметiнiң өзi мемлекеттiк органдардың барлық қолданыстағы ақпараттық жүйелерiнiң деректерi негiзiнде қалыптасады. Бүгінде онда жеке өтінішсіз жәрдемақы мен әлеуметтік төлемдердің 10 түріне жүгінуге мүмкіндігі бар 6 миллионнан астам отбасы туралы ақпарат жинақталған.
Адамдарға арналған экономика
«Еңбек табысын арттыру және инфляцияны тежеу арқылы азаматтардың әл-ауқатын жақсарту бойынша жүйелі шаралар қабылданатын болады. Экономикалық саясаттың тиімділігі тек ЖІӨ өсімімен ғана емес, ең алдымен, сапалы жұмыс орындарын құрумен, азаматтардың нақты табысының артуымен, білім деңгейінің артуымен, денсаулық сақтау қызметтерімен өлшенеді. Азаматтардың адал және өнімді еңбегі құрметтеледі, қорғалады және лайықты ақы төленеді. Жұмысшылардың мансаптық келешегі мен табысы олардың кәсіпқойлығына, жауапкершілігі мен ұтқырлығына байланысты болуы керек», - деді Тоқаев өзінің сайлауалды бағдарламасында.
Бүгінде әкімдіктер өңірлік жұмыспен қамту карталарын бекітті. Оған сәйкес 911 мың адамды жұмыспен қамту жоспарлануда. Жыл басынан бері 850 мыңға жуық адам, оның ішінде 420 мыңнан астамы жастар арасында жұмыспен қамтылды.
Уақытша жұмыссыз азаматтарды қолдау жүйесі өзгертілді: жұмысынан айырылғаны үшін берілетін әлеуметтік төлемдердің мөлшерін табыстың 45%-ына дейін ұлғайту арқылы реттеледі. 1 қарашадағы жағдай бойынша оны 172,3 мың адам (37,8 млрд теңге) алған.
Ағымдағы жылдың 1 шілдесінде еңбек заңнамасына жұмыспен қамтудың жаңа нысандарын (қашықтықтан жұмыс, ыңғайлы жұмыс уақыты, толық емес жұмыс күні) дамытуға ықпал ететін түзетулер енгізілді. Осылайша, ресми түрде келесі режимдер пайда болды: бірлескен жұмысқа орналасу, ыңғайлы жұмыс кестесі, тараптардың келісімі бойынша 4 күндік жұмыс аптасы (5 күндік немесе 6 күндік жұмыс аптасына ауысу құқығымен) және платформалық жұмыс.
Жастар, әсіресе студентте ұмытылған жоқ. Бакалаврларға шәкіртақы 20%-ға, магистратура мен докторанттарға – 15%-ға, ТжКБ студенттеріне – 50%-ға өсті. Алдағы жылы олардың шәкіртақы мөлшері 2020 жылғы деңгейден екі есеге артпақ.
Жатақхана мәселесі де шешілуде: орын тапшылығы үш есеге – 62,8 мыңнан 23,9 мыңға дейін азайды. Биыл 44 жатақхана салу жоспарланса, оның 25-і пайдалануға берілген. Жыл соңына дейін қалған 19 нысан бойынша жұмыстар аяқталады.
Активтерді қайтару
Ағымдағы жылы 1-ші топтағы мүгедектерге күтім жасайтын отбасы мүшелерін еңбекақы төленіп, жұмыс уақытын еңбек өтіліне қоса отырып, жеке көмекші ретінде тіркеу мүмкіндігі енгізілді.
Жетім балаларға арналған 36 ұйым балаларды қолдау орталығына айналдырылды.
Балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау, суицидтің алдын алу, олардың құқықтары мен әл-ауқатын қамтамасыз ету бойынша 2023-2025 жылдарға арналған кешенді жоспар қабылданды.
Қазақстан Республикасының 2023-2029 жылдарға арналған мемлекеттік жастар саясатының тұжырымдамасы қабылданды, онда жастарды түрлі мемлекеттік қолдау шараларымен қамтуды кеңейту, жастар кәсіпкерлігін ынталандыру, жұмыспен қамту және тағы басқа шаралар жоспарланған.
«Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін және банкроттығын қалпына келтіру туралы» Заң қабылданды. Енді проблемалы қарыз алушылар үшін соттан тыс банкроттық, төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және сот банкроттық рәсімдері қарастырылған.
Ал жуырда қабылданған «Заңсыз алынған мүлікті мемлекет меншігіне қайтару туралы» Заң Елбасы жариялаған экономикалық және саяси реформалардың заңды жалғасы болды. Енді оның негізінде Үкімет басшысы төрағалық ететін заңсыз алынған мүлікті мемлекетке қайтару жөніндегі комиссия құрылды. Оның құрамына белсенді азаматтық ұстанымдағы қоғам қайраткерлері, парламент депутаттары мен үкімет мүшелері кірді. Бүгінгі таңда 1 триллион теңгеге жуық активтер мемлекетке қайтарылды. Оның шамамен 600 миллион доллары басқа юрисдикциялардан қайтарылған активтер. Мысалы, БАӘ-ден 15 миллион долларға жуық, Австриядан 82 миллион доллар, Лихтенштейннен 260 миллион доллар, Гонконгтан 2 миллион доллар қайтарылды.
Бұлай жалғаса берсе, Қазақстан халқының өткен 28 жылда жоғалған әділдікке деген сенімі шынымен де артуы әбден мүмкін...
Оралхан ҚОЖАНОВ