Бас прокуратураның арнайы прокурорлар қызметінің бұрынғы басшысы Олеся Кексельдің азаптау ісі бойынша күдікті атанғаны жөніндегі жаңалық қоғамда үлкен резонанс тудырды. Өйткені дәл осы оның қатаң ұстанымының нәтижесінде мемлекеттегі ең жоғары лауазымды тұлғаларға жемқорлық бойынша айып тағылып, олар сотталған еді: бұрынғы премьер-министр Серік Ахметов, бұрынғы денсаулық сақтау министрі Жақсылық Досқалиев, бұрынғы ұлттық экономика министрі Қуандық Бишімбаев, Денсаулық сақтау министрлігінің фармация комитетінің төрағасы міндетін атқарған Лариса Пак, сондай-ақ ондаған төменірек шенді шенеуніктер мен бірнеше танымал журналистер.
«Темір әйелдің» соққысы басылымдардың бас редакторы Бигелді Ғабдуллинге де тиді – ол «Central Asia Monitor» және «Radiotochka.kz» басылымдарын басқарған болатын. Бүгінде бұрынғы жылдардағы даулы істердің бастамашылары өздері айыпталушыға айналған тұста, Бигелді Ғабдуллин Ulysmedia.kz сайтына берген эксклюзив сұқбатында «репрессиялық үштік» – Қожамжаров, Татубаев, Кексельдің жұмыс әдістерінің кейбір тұстарын ашып берді.
«ЕРСІ ВАГОН ЖЕТЕКШІСІ»…
Сіз Қожамжаров командасының назарына қалай іліндіңіз? Осыған себеп болған нақты бір мақала болды ма?
– Иә, Central Asia Monitor пен Raditochka.kz басылымдары министрлердің, әкімдердің, ұлттық компаниялар басшыларының жемқорлық қылмыстарын үнемі жариялап отырды. Бізде тіпті «Қазақстан кімге тиесілі?» деген айдарымыз да болды. Бірақ менің ойымша, «Әкім Кәрім Көкрекбаев – ерсі вагон жетекшісі» деген тақырыппен шыққан мақаладан кейін төзімдері таусылған болуы керек. Ол мақалада оның ҚТЖ-дегі қызметіндегі жемқорлық әрекеттері туралы жазылды. Дәл осы мақала шиебөрі іске түрткі болды деп санаймын. Айтпақшы, кейін Көкірекбаевтың өзі 800 мың доллар пара алғаны үшін 12 жылға сотталды.
Сізді қалай ұстады? Қандай айып тағылды?
– Мені аяқ астынан Алматыдағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке шақырды. Жергілікті Ұлттық бюроның басшысы: «Сізде кері қайту күніне билет бар, бүгін қайтып келесіз», – деді. Бұл жалған болатын. Мені үш Ұлттық бюро офицеріне тапсырды, сыртқа шығарып, әуежайға алып кетті. Көлікте телефондарды өшіруді бұйырды. Астанада ұстау туралы жариялады. Алғашқы айыптар ма? Бірінші басшыларға қарсы медиа ресурстар арқылы бопсалау жолымен ақша талап ету. Сол күні кешке Қожамжаров бұл туралы мәжіліс депутаттарына өзі баяндап, менің тек «ұсталғанымды» айтты. Алайда, сол кезде менің қамауға алынуым туралы сот шешімі шығып қойған еді, мені уақытша ұстау изоляторына апара жатқан!
«СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ҚҰҚЫҚ ҚОЖАЙЫНДАРЫ»
Facebook парақшаңызда азаптау ісі бойынша қазіргі күдікті Олеся Кексельдің де сіздің ісіңізге қатысы барын жаздыңыз. Онымен алғаш қашан бетпе-бет келдіңіз? Оның нақты рөлі қандай болды?
– Мен оны дерлік көрген емеспін. Ол жауап алу кезінде тікелей қатысқан жоқ. Бірақ тергеушінің артында тұрған, бәрін басқарып отырған көзге көрінбейтін «қожайын» сол болатын. Менің «ресми» тергеушім Әділет Ботабаев, бір парақ тергеудің өзінде ондаған қате жіберетін сауатсыз маман еді, үнемі кабинеттен шығып кетіп, жаңа сұрақтармен қайта оралатын. Сол кезде менің адвокатым Аманжол Мұхамедияров маған шындықты ашты: «Ол Олеся Кексельдің кабинетіне кіріп жатыр». «Ол кім?» – деп аңғалдықпен сұрадым. «О! Ол – Қайрат Қожамжаровтың ең жақын адамы. Маңызды тұлғаларға қатысты қылмыстық істерді Қожамжаров тек соған сеніп тапсырады. Сіздің ісіңізбен де сол айналысып отыр», – деп сыбырлады қорғаушым. Ол көрші кабинетте отырып, бүкіл тергеуді басқарып отырған. Ол не айтса, тергеуші соны мүлтіксіз орындайтын. Оның басты мақсаты – мені психологиялық қысыммен жаншу еді.
Сіз Талғат Тәтібаевпен жеке кездестіңіз бе?
– Иә, кездестім. Тергеу барысында мені бірден Ұлттық бюро басшысының кабинетіндегі Татубаевқа алып барды. Ол бойы аласа, көзге оғаш көрінетін, эмоциясыз робот сияқты адам еді. Ол Ботабаевты шығарып жіберіп, бірден: «Ел президенті сізден өзіне хат жазуыңызды сұрап жатыр. Не жазу керегін сізге үйретудің қажеті жоқ деп ойлаймын. Бір сағат уақытыңыз бар. Хаттан кейін елбасыға арнап видеоүндеу жазамыз. Ертең түстен кейін сізді босатамын! Сотсыз», – деді. Қатты қуанып кеттім! Маған кей эпизодтарды мойындау арқылы бостандық уәде етілген соң, мен Нұрсұлтан Назарбаевқа үндеу жаздым. Татубаев оқып шықты да: «Жақсы!» деді... Сосын мені қайтадан тергеу изоляторына апарды. Уәде жалған болып шықты. Кейін маған 5 жыл бас бостандығын шектеу жазасы тағайындалды.
«ВОКЗАЛ», СУЫҚ ЖӘНЕ ЖАЛҒАН УӘДЕ
Сіз қысым көрсетілді дедіңіз. Сізге қандай тыйым салынған әдістер қолданылды? Ол кезде бұл туралы мәлімдедіңіз бе?
– Физикалық тұрғыда ұрған жоқ, оған жауап беретіндерін білді. Бірақ психологиялық қысым мен ұстау жағдайындағы азаптау адам төзгісіз еді. Ұстағаннан кейін, 60-тан асқан, костюммен жүрген, мәслихат депутатының төсбелгісі бар мені бірден тергеу изоляторының ортақ камерасына – «вокзал» деп аталатын жерге тастады. Онда кісі өлтіргендер, адам зорлағандар, нашақорлар отыратын. Үнемі айқай-шу, боқауыз сөздер, ырду-дырду күлкі. Кейін мені мұздай екі орынды камераға ауыстырды, тіпті су қатып қалатын. Қатты тоңып, тамағым ісып, ангина болдым. Мойныма сүлгі орап, жылынбақ болдым, күзетшілер тап беріп: «Мына киім формасы не?!» – деп айқайлады. Суық туралы шағымыма майор: «Бәрі отыр суықта», – деп жауап берді. Мені тергеу изоляторындағы карантинде 15 күннің орнына төрт ай ұстады. Мақсат – сындыру, ауруға шалдықтыру, кез келген нәрсеге көндіру. Ол кезде ресми шағымдану мағынасы жоқ еді. Қай сотқа шағымданасың? Барлығын олардың командасы бақылап отырды.
Айыптаулардың негізі – бопсалау эпизодтары болды. Бұл «дәлелдерде» не дұрыс емес еді?
– Бәрі қолдан жасалған! Бұл классикалық арандату. Сол Көкірекбаевтың тапсырмасымен ішкі саясат басқармасының басшысы маған хабарласып: «Біз сіздің газетіңізге 4 миллион теңгеге тендер бергіміз келеді», – деді. Мен нақты нарық бағаларын білетіндіктен: «4 миллион не болады?» – дедім. Ол: «Сіз қанша алғыңыз келеді?» – деді. Мен: «Басқалардай 8-10 миллион етіңіздер», – дедім. Кейін осы сөздер менің 10 миллион талап еткенім деп көрсетілді! Ал сотта сол басқарма басшысы: «Оған мен қоңырау шалдым», – деп растады. Яғни, мәдени сипаттағы диалог бопсалау ретінде ұсынылды.
Куәгерлерге қалай қысым жасалды?
– Өте қатты. Беттестірулерге шенеуніктерді - энергетика министрлігінің баспасөз хатшысын, Астана мен ШҚО әкімдерінің орынбасарларын алып келді. Олар үрейленіп отырды. Ермек Аманшаев мені құшақтап: «Бике, не істейміз? Мені болмаған нәрсені айтуға мәжбүрлеп жатыр!» – деді. Асқар Жақлинов: «Мен бұны істей алмаймын! Кейін сізге қалай қараймын?» – деді. Бірақ мен өзім оларды көндірдім: «Балалар, керек! Мені ақша талап етті деп жазыңдар да, айтыңдар. Әйтпесе мені босатпайды». Әйтпесе оларды да сындырып тастар еді. ШҚО әкімінің орынбасары Жақсылық Омарды тергеуге бара жатқан жолда әдейі арандатып, «әуежай бастығы» қоңырау шалып: «Сіз бас киім ұрладыңыз, бәрі видеоға түсірілген», – деді. Бұл оны рухани күйретіп кетті. Олар қарсы алдында ештеңеден тайынбайтын жүйе тұрғанын анық түсінді.
БУМЕРАНГ ЗАҢЫ
Сізге шыққан үкім (5 жыл) орындалмады – түрмеден аман қалдыңыз. Мұнда қандай фактор шешуші рөл атқарды?
– Әрине, орасан зор қоғамдық резонанс болды! Тамара Калеева («Әділ сөз» қоры) жазған ашық хаттар, Олжас Сүлейменов, Әбдіжәміл Нұрпейісов, Асанәлі Әшімов, Мұрат Әуезов және басқалар қол қойған Назарбаевқа жолданған үндеу. Халықаралық ұйымдар да қозғалды, мәселе Нобель комитетіне дейін жетті. Жүйенің ішінде де бұл істің қолдан құрастырылғанын жақсы түсінгендер болды деп ойлаймын. Адвокаттар, әрине, күресті. Бірақ бұл резонанс, қоғамның қысымы болмаса, мүмкіндік аз болар еді. Екі жылдан кейін менің бас бостандығымды шектеу жазасы алынып тасталды.
Қазір сіздің ісіңіз де қатысы бар азаптау фактісі бойынша тергеу жүріп жатыр, ал Кексель – күдікті. Бұл істерден не күтесіз?
– Мен сотқа қатысуға, оның «басшылығымен» маған не жасалғаны туралы куәлік беруге дайын екенімді мәлімдедім. Әділеттілік қалпына келеді ме, ол жауапқа тартыла ма? Меніңше, бұл іске шындап кірісті. Бірақ бір нәрсені ұмытпаңыз – Қожамжаровтың желісі өте ауқымды болды. Өзімнің мәліметім бойынша, Қайрат Қожамжаров қазір Мәскеуде тығылып жүр, ал оның адамдары әлі де мемлекеттік органдарда отыр.
Басты сұрақ – Қожамжаровтың өзіне жетіп, жауапқа тарта ала ма?
– Егер саяси ерік-жігер болса – жетеді. Олардың командасының күйреу тарихы бар: 2019 жылы Кексель – орденмен марапатталған, «Жылдың мемлекеттік қызметшісі» атанған «жұлдыз» аяқ астынан жұмыстан шығып, елден шұғыл кетіп қалды. Оның артынан олардың «ведомствосынан» 100-ден астам қызметкер отставкаға кетті. Татубаев та ғайып болды. Су басып жатқан кемеден қашқан егеуқұйрықтар сияқты! Бүгінде олар – азаптау ісі бойынша күдіктілер және тергеу изоляторының барлық «қызығын» өз бастарынан кешіріп отыр. Ал кеме Қожамжаровтың өзі отставкаға кеткеннен кейін бата бастады. Арқанның да бір шеті бар, ақырына дейін шиыршық атпай қоймайды...