Өткен аптада ақпараттық кеңістікті Польша ішкі қауіпсіздік агенттігінің тыңшыны ұстағаны туралы хабары дүр сілкіндірді. Ол Совет Одағы ыдырағаннан кейін пайда болған азиялық елдердің бірінің азаматы болып шыққан.
Арада көп өтпей-ақ БАҚ қоғамды одан әрі таңғалдыра түсті: Польшада Қазақстанның Украинадағы елшілігінде әскери атташенің көмекшісі болып істейтін Әнуар Бегімбай ұсталғаны белгілі болды. ABW мәліметінше, ол – әскери барлаудың кәсіби офицері, Еуропадағы бір елде дипломатиялық қызметтің бүркенішінде әрекет еткен.
Ulysmedia.kz тілшісімен сөйлескен саясаттанушы, кезінде дипломат болған Казбек Бейсебаевтың айтуынша, ресми хабарламалардың құрғақ мәтіндерінің артында өте қызықты оқиға жасырын тұр.
“КЕҢЕСШІНІҢ” ТҮРІ ОСЫ
– Ол Польша мен одақтастардың әскери құрылымдарының қауіпсіздігіне зиян келтіретін барлау әрекеттерін жүргізген, – деп хабарлады агенттікке сілтеме жасаған поляк медиасы.
Күдікті 15 наурыздан бастап Быдгощ пен Варшава қалаларында барлау қызметін жүргізген. Қазақстандық Kaztag пен Orda.kz ресурстарының пайымынша, дипломат Кремль тапсырмасымен тыңшылық жасаған болуы мүмкін және Польшаға НАТО нысандары туралы ақпарат жинау үшін барған. Сонымен қатар БАҚ Бегімбай әскери атташенің көмекшісі болып істеген, ал ол атташе оның туған ағасы болып шыққаны анықталды. Тағы бір болжамға сәйкес, Бегімбай Украинада дипломатиялық иммунитетке ие болған, сондықтан оны үш айға дәл Польшада қамауға алған.
ӘСКЕРИ ҚҰПИЯ
Ulysmedia 12 тамызда ведомствоға ресми сауал жолдады:
– Тергеу нұсқасы бойынша ҚР азаматы қай ел мүддесіне тыңшылық еткен?
– Ведомство тергеуге қандай қолдау көрсетіп отыр?
– Біздің азаматтың құқықтарының сақталуына қалай бақылау жасалуда?
– Күдікті бұған дейін қайда жұмыс істеді және қызметке қалай қабылданды?
– Оған қандай тексеріс жүргізілді?
– Егер тыңшылық фактісі расталса, тексерушілерге қандай жаза қолданылады?
Жауап бүгін келді. Айта кету керек, әскерилер тыңшылық тарихының егжей-тегжейін ашпай, тек ұстау фактісін ғана растаумен шектелді.
– Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің Халықаралық қатынастар орталығы Польша құқық қорғау органдарының қазақстандық әскери атташенің аппарат қызметкерін ұстағанын растайды. Қазіргі уақытта бұл жағдайды шешу үшін шетелдік тараппен байланыс орнатылған. Қазақстан азаматының құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау бойынша қажетті шаралар қабылдануда, – деп қысқа ғана хабарлады ведомство өкілдері.
ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ШИЕЛЕНІСТІ
Бұрынғы дипломат Қазбек Бейсебаевтың айтуынша, дипломатиялық қызметкерлер мен арнайы қызметтердің әріптестігі баршаға белгілі, бірақ ресми айтылмайтын құпия. Алайда тыңшылық ісінде біреу қолға түсе қалса да, әдетте мәселе тыныш шешіледі: тыңшы-дипломатқа persona non grata мәртебесі беріліп, елден шығарып жібереді.
– Егер дипломатты тікелей заңсыз әрекет үстінде ұстаса, оны қамауға алып, елшілік өкілін шақырады да, «осындай іс-әрекетпен ұсталды, енді ол persona non grata деп танылды» деп хабарлайды. Мұндай жағдайлар әлемдік дипломатиялық тәжірибеде жиі кездеседі. Әскери атташелер мен олардың көмекшілері де дипломат ретінде аккредиттеледі және барлық дипломатиялық артықшылық пен иммунитетке ие, – деп түсіндірді Қазбек Бейсебаев.
Демек, Украинада аккредиттелген Әнуар Бегімбайды дипломатиялық қатынастар туралы Вена конвенциясына сәйкес ол елде ұстауға болмайтын еді. Ал Польша арнайы қызметтері үшін ол жай ғана шетелдік азамат, сондықтан Варшавада қамауға алынған. Бейсебаевтың пікірінше, бұл одан да көп сұрақ тудырады: шынымен де кеңесші мұндай қауіп-қатерді білмеді ме? БАҚ мәліметінше, ол Польшада жарты жыл бойы тыңшылық әрекетін жүргізген. Кім үшін және не мақсатпен – әзірге тек болжамдар ғана.
– Әдетте, мұндай жағдайлар өзара жақсы қарым-қатынастағы елдер арасында (Қазақстан мен Польша арасындағы қатынас жақсы) жабық күйде, даусыз шешіледі. Ал мұнда шу мен жанжал болып отыр. Бұл біздің әскери атташенің көмекшісі шынымен де бір ауыр іске барғанын білдіреді, – деді Бейсебаев.
Әнуар Бегімбайдың нақты не істегені әлі күнге дейін әскери құпия күйінде қалып отыр. Қазақстан Қорғаныс министрлігінен бұл сұраққа жауапты тек Польшаның тергеу нәтижелерін жариялағаннан кейін ғана естуіміз мүмкін.
КІМ КІНӘЛІ
Айта кету керек, қазақстандықтың ұсталғаны белгілі болған сәттен бастап біз Сыртқы істер министрлігі мен Қорғаныс министрлігінен пікір сұрадық. Әскери ведомствоның баспасөз қызметі тек ресми сауалға және бір апта өткен соң ғана жауап берді, ал СІМ-нің ресми өкілі редакцияға дерлік бірден жауап қатты. Оның айтуынша, дау әскери атташе төңірегінде туындаған, ал олардың қызметіне сыртқы саясат мекемесінің қатысы жоқ.
Алайда бұрынғы дипломат Қазбек Бейсебаевтың пікірінше, мұнда СІМ шындықты бүркемелеп отыр: әскери атташелер үшін бірінші кезекте жауапты – Қорғаныс министрлігі, бірақ СІМ де жауап беруі керек, өйткені елдің сыртқы қызметі – осы ведомствоның құзыретінде.
Дегенмен, бұл шетелдегі қазақстандық өкілдерге қатысты бірінші жанжал емес. Мәселен, ұзақ жылдар бойы дипқызметте істеген Сәкен Мамаштың оқиғасы да жеткілікті. Сот ол өз жұбайы Каринаға жүйелі түрде қорлық көрсеткенін дәлелдеді. Сондай-ақ, сот төрелігі қолы жетпейтін дипломатиялық қызметкерлердің өздері барған елдерде жасаған басқа да заңбұзушылықтары жайлы да сөз болған.