Қазақстандағы шетелдік жоғары оқу орындары филиалдарының ашылуын Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек өз жеке есебіне баяғыда-ақ жазып қойған және оны мақтан тұтады. Бірақ арада екі жыл өтпей жатып-ақ алғашқы проблемалардың шеті көріне бастады. Еліміздегі бір университетте жарнамамен басталған жоба шын мәнісінде қағаз жоба екені анық болды. Шетелдік университет қазақстандық студенттерді оқытуы тиіс екенін де, жарты жылдан кейін оларға диплом беруі керек екенін де білмейді. Ал Саясат Нұрбектің ведомствосы тексеру жүргізіледі деп уәде берумен келеді, бірақ нақты шара қолданылмаған. Өзін мемлекет тарапынан алдандым деп есептейтін магистранттар Ulysmedia.kz редакциясына жүгінді.
Даңғаза уәделер
2024 жылы Сидар Абдуралиев және тағы үш адам Есенов университетінің магистратурасына түседі. Оларға екі жылдық оқу мерзімінің бір жылы Ақтауда, екінші жылы Берлинде өтеді деп уәде берілген. Сондай-ақ екі диплом беріледі делінген: бірі – Есенов университетінен, екіншісі – Берлин техникалық университетінен.
Сол кезде Іndustrial Engineering мамандығының Қазақстан үшін стратегиялық маңызы зор екені айтылды. Болашақ мамандар «жасыл» сутек өндірісін дамытып, мұнай-химия саласына инновациялық шешімдер ұсынуы тиіс еді. Алайда келісімшартта Германиядағы оқу туралы бірде-бір сөз де болмаған. Университет әкімшілігі мұны «тек типтік құжат» деп түсіндіріп, кейін қосымша келісім бекітіледі деп сендірген.
Сенімге толық негіз бар еді: 2023 жылдың шілдесінде Қазақстан мен Германия президенттерінің келіссөздері қорытындысында екі елдің жоғары оқу орындары арасында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылған. Министрліктің сайтында әлі күнге дейін Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті, Қазақстан-Герман университеті және Берлин техникалық университеті арасындағы үшжақты әріптестік туралы мақтанышпен жазылған жаңалық тұр.
Жоба аясында Есенов университеті мен Қазақстан-Герман университетінің базасында Қазақ-Герман тұрақты инженерия институты құрылған. Мұнда қаржы көлемі маңызды. Магистранттар мемлекеттік грант негізінде оқиды. Министрліктің ресми жауабына сәйкес, әр студенттің оқуына шамамен 3,5 миллион теңге бөлінген. Ал Есенов университетінің ескі жарнамаларында магистратура бағасы бар-жоғы 545 мың теңге болғаны жазылған.
Яғни, шын мәнінде, Ақтауда неміс университеттерімен серіктестікте мықты ғылыми кадрлар даярлауға шешім қабылданғандай әсер қалдырады. Саясат Нұрбек те әр сөзінде шетелдік филиалдардың артықшылығын мақтанышпен айтып жүр. Сонда мұның бәрі жалған болып шыққаны ма?
«Шағымдана беріңдер, бізге бәрібір!»
Бір жыл өтпей жатып Industrial Engineering мамандығының магистранттары Берлин техникалық университетінде оқитынына күмәндана бастаған. Алдымен, оларға Қазақстанда оқытылған пәндердің шетелдік стандарттарға сай келмейтіні, сондықтан Германияда жаңа серіктес іздеу қажет екені айтылған. Кейін университет өкілдері студенттердің «жарнаманы дұрыс түсінбегенін», олардың өздері шетелдік оқу орнын табуы керек болғанын, ал Есенов университетінде қосдипломдық бағдарлама 2024 жылы әлі іске қосылмағанын хабарлаған.
– Қазақ-Герман тұрақты инженерия институтының бұрынғы директоры 2025 жылдың басында Есенов университеті неміс жоғары оқу орындарымен қосдипломдық келісімшартқа қол қоймағанын ашық айтты. Бізді алдаған! Осыдан кейін оны жұмыстан босатып, орнына жаңа директор қойды. Бірақ жаңа басшы да бұрынғы команданың адамы, – дейді магистрант Сидар Абдуралиев.
Алаңдаған студенттер министрлік пен университетке хат жолдаған. Министрлік: «Бәрі ойдағыдай, оқуға бөлінген қаражат – 3 419 770 теңге, оған Германияға ұшу мен тұру шығындары кіреді» деп жауап берген. Бірақ виза, сақтандыру мен шәкіртақы қарастырылмаған.
Университеттің академиялық істер жөніндегі вице-президенті Қайырбек Макұлов студенттермен кездесу кезінде шындықты айтты: Германияға баруға ақша жоқ, әрі келісімшартта ондай уәде көрсетілмеген. Ал «Екі диплом» туралы әңгімені «магистранттардың қиялы» деп түсіндірді.
Айта кетсек, Макұловтың өзі бүгінде «Болашақ» бағдарламасымен шетелде оқып жүр, ал Industrial Engineering студенттері Қазақстанда қалып қойған.
– Біз университет әкімшілігіне барлық инстанцияға шағымданамыз дедік, ал олар «қайда жазсаңдар да, бізге бәрібір» деп жауап берді, – дейді Сидар Абдуралиев.
Неліктен министр Нұрбек Есенов университетін қорғайды?
2025 жылдың жазынан бастап Сидар және оның курстастары Бас прокуратураға, Есеп комитетіне, Үкіметке және тіпті Президентке де хат жолдаған. Бірақ жауап тек Есенов университетінен және министрліктен келген. Екі тарап та «ешкім екі дипломды уәде етпеді» деп өз ұстанымынан таймай отыр.
Министрлік тек «мониторинг жүргіземіз» дейді. Бірақ нақты нәтиже жоқ.
– Біз тіпті қай оқу орнында оқып жүргенімізді түсінбей қалдық. Қағаз жүзінде – Берлин техникалық университетінің филиалындамыз, іс жүзінде – Есенов университетінде. Ал министрліктің жауабында «Берлин техникалық университетінің филиалындағы магистратура» деп жазылған, – дейді студенттер.
Магистранттар жоғары білім сапасын арттырудың желеуімен қаражатты мақсатсыз жұмсауы мүмкін деп күдіктенеді.
Араға айлар салса да, министрліктің уәде еткен тексерісі аяқталған жоқ. Есенов университетінің қызметін Бас прокуратура да, Есеп палатасы да, Президент әкімшілігі де тексеруге құқылы. Өйткені бұл тек ақша мәселесі емес, мемлекетаралық меморандумның орындалуы мен елдің беделі туралы.
Осындай қиындықтарға Қостанайдағы Байтұрсынұлы университетінің магистранттары да тап болғаны айтылып жүр. Оларға Миннесота университетімен қосдипломдық бағдарлама уәде етілген.
Министр Саясат Нұрбек шетелдік университет филиалдарының ашылуын белсенді түрде дәріптеп келеді. Бірақ оның сөздері мен министрлік деректері сәйкес келмейді: ол елде 40-тан астам шетелдік филиал бар десе, ведомство сайтында 23 деп көрсетілген. Қалғандары қайда?
Рейтинг қуалаудың артында жүйесіздік жатқан сияқты. Мысалы, Астанада британдық Cardiff University филиалын ашқанда министр мемлекет гранттары шамамен 15 мың доллар тұратынын мойындаған. Бірақ онда нақты кім сабақ береді? Ал шетелдік серіктес бұдан хабардар ма?
Күрмеулі сұрақтар
Редакциямыз бұл даулы жағдай бойынша, алдымен, ҒЖБМ мен Есенов университетінен ресми түсініктеме алуды жоспарлаған. Алайда магистранттардың алған ресми жауаптарымен танысқан соң және уақыттың өтіп жатқанын ескере отырып, бұл материалды министрлікке ресми сауал ретінде жолдауға шешім қабылдадық.
Құрметті Саясат мырза, түсініктеме беріңізші.
Бізді нақты бір жағдай ғана емес, жалпы жүйелі түрде болып жатқан мәселе қызықтырады: университет студенттерге «екі диплом» уәде етіп, іс жүзінде ең қарапайым бағдарламаны ұсынып отыр. Осы рас па?
Сондықтан осыған қатысты бірнеше сұрақ бар:
– Қазақстан мен Германия президенттері қол қойған ғылыми әріптестік меморандумы неге толық жүзеге аспады?
– Есенов университеті орындай алмайтын бағдарламаны неге алдын ала іске қосқан?
– Министрлікте бұл жобаға қаржы бөлінетініне кім рұқсат берді?
– Елімізде осындай жағдайлар қанша оқу орнында бар?
– Шетелдік филиалдар қаншалықты бақыланады және олардың жұмысы мемлекеттік гранттардың сапасына қалай әсер етті?
Біз министрліктен тек жауап емес, нақты шаралар күтеміз. Өйткені бұл оқиға – Қазақстандағы жоғары білім жүйесінің беделіне тікелей соққы.