Бүгін бүкіл Талғар соңғы жылдардағы ең резонансты қылмыстық істердің бірі бойынша үкімді күтуде. Ертең жергілікті сотта «Хуторлықтар» ҰҚТ-ның жетекшісі деп аталған Хасан Қасымбаевтың болашақ тағдыры белгілі болады. Бұл сот драмасынан тұрғындар тек нақты эпизодтар бойынша әділдік күтпейді — мемлекет ұзақ жылдар бойы бүтін қаланы үрейде ұстаған мафияны тоқтата ала ма деген сигнал күтуде. Неге кінәлі деп танылған адамның тағдыры ғана емес, жәбірленушілердің тыныштығы мен барлық қазақстандықтардың әділдікке сенімі сынға түсіп отыр. Ulysmedia.kz тілшісі анықтады.
Хасанның соңғы сөзі және оның отбасының ультиматумы
Айыпталушының соңғы сөзі айтылған отырыс сот залы эмоциялық жарысқа айналды. Бұрын Талғарда «қол жетпес» фигура саналған Хасан Қасымбаев сот алдында тұрғанымен, өз ұстанымынан айнымай, қатаң тұрып алды. Ол тек кінәсін жоққа шығарып қойған жоқ, тергеу “қолдан жасалған” деп айыптап, жәбірленушілерді «жалған куәлік» берді деді.
– Менің кінәмді дәлелдейтін бірде-бір айғақ жоқ. Істе тек жалған жәбірленушілердің сөздері ғана бар, – деді Қасымбаев.
Ол істің «қоғамдық көңілді басу үшін асығыс жасалғанын» айтып, сөзін эмоциямен аяқтады:
– Менің тағдырымды айыптау үкімімен күйретпеңіздер. Мен Құдай алдында да, заң алдында да таза адаммын.
Алайда ең үлкен дауға оның туыстарының әрекеті себеп болды. Олар сот ғимаратын пикет алаңына айналдырды. Айыпталушының жұбайы Зульфия Қасымбаева журналистерге үш баласы үйде күтіп отырғанын айтып, бүкіл әлеуметтік желілерге тараған ультиматумын айқайлап жеткізді:
– Егер әділ шешім шықпаса, дәл осы жерде өзімді өртеймін.
Өзін өртемек болу туралы бұл ашық қауіп сот процесіне қатысушыларға психологиялық қысым жасады.
«Сот па, базар ма?»
Егер Қасымбаевтың қорғаушылары оның құқықтары бұзылғанын айтса, ММА спортшысы Арман Алимовтың анасы – Күннаим Алимова сотта болып жатқанды «нағыз хаос» деп сипаттайды. Ulysmedia.kz тілшісіне берген сұхбатында ол соңғы отырыстарға неге бармағанын түсіндірді.
– Сотта бәрі көрді, олар айқайлады, балағаттады, қорлады. Ол жерде сот емес, базар сияқты болды, – дейді әйел.
Оның айтуынша, алты айыпталушы, олардың көптеген туыстары, тіпті адвокаттары да «жағдайдың иесіндей» әрекет еткен.
– Олар айқайлады, мені балағаттады, қорлады. Маған сөз сөйлеуге мүмкіндік те бермеді. Судья жағдайды бақылауда ұстай алмады, – дейді Алимова.
Ол айыпталушылардың туыстары ашық видеоға түсіріп, жанжалға итермелегенін, тіпті бір әйелдің жанына келіп, «соққы беремін» деп айтқанын да жеткізді.
– Сондықтан бүгін мен тек үйде отырып, онлайн қарап отырдым. «Құдай сақтасын, бармағаным жақсы болды» деп ойладым. Барсам, жүрек талмасымен ауруханаға түсетін едім, – дейді жәбірленуші.
Қысым көрсету, бопсалау және «мәселені шешіп беруге» уәделер
Төрт жарым жылға созылған сот эпопеясы барысында Күннаим Алимова тек соттағы дөрекілікпен ғана емес, сыртта жасалған қысыммен де бетпе-бет келгенін айтады. Ол Қасымбаев тобының басынан бастап «татуласу» туралы ұсыныстар жолдағанын айтты.
– Басында Қасымбаев өзі келмей, адамдарын жіберіп отырды. Олар баламмен сөйлесіп, арызды қайтып алуды сұрады. Ақшалай өтемақы береміз деді, – дейді Алимова.
Алайда ең сорақысы басқа ұсыныс болған.
– Сол кезде ұлымның үстінен есірткі бойынша қылмыстық іс қозғалды.
Әйелдің айтуынша, «хуторлықтардың» делдалдары полиция мен прокуратурадағы «байланыстары арқылы» істі жауып беруге уәде еткен. Тек арызды қайтарыңдар деген талап қойылған.
– Мен ұлыма Қасымбаевқа сенуге болмайды дедім. Ол өте қауіпті адам. Біз заң шеңберінде ғана әрекет етеміз, – дейді Алимова.
Жоққа шығарудан – қамауға дейін
Қасымбаев ісі Талғар мен бүкіл Қазақстан үшін неліктен шиеленіс нүктесіне айналғанын түсіну үшін 2023 жылдың қарашасына оралу керек. Сол кезде 16 жастағы Шерзат Полатты өлтіру оқиғасы болды. Бұл қылмыс қаланы жылдар бойы үрейде ұстаған «Хуторлықтарды» жұртшылықтың ашық талқылауына шығарған триггерге айналды.
Полиция алғашында «Талғарда ҰҚТ жоқ» деп, «жекелеген оқиғаларды» ғана мойындады. Бірақ әлеуметтік желілер мафия туралы шағымдарға толды. Журналистер мен белсенділер «Хуторлықтардың» әкімдікке, полицияға, бизнеске дейін ықпал еткен үлкен қылмыстық жүйе болғанын әшкереледі.
Содан соң кадрлық тізбекті тазарту басталды: қала әкімі, орынбасары, аудан әкімінің аппаратының басшысы және ондаған жоғары лауазымды полицейлер мен прокурорлар қызметтен босатылды.
Осы жағдайдан кейін 2024 жылдың қарашасында Қасымбаев ақыры тұтқындалды — Алимовтың анасынан түскен арыз үш жыл бойы аяқсыз қалған еді. Оның тұтқындалуы қоғамның заңсыздық жүйесіне қарсы жеңісі ретінде қабылданды.
Салмақты ұстаным
Прокурор Ерлан Құланбаев айыпталушы үшін 15 жыл бас бостандығынан айыру жазасын сұрады.
– Менің ойымша, бұл Қасымбаев үшін қалыпты жаза, – дейді Күннаим Алимова.
– Бұл оның жалғыз қылмысы емес. Әрдайым орындаушыларды ғана соттайтын, ал ол бостандықта жүре беретін. Мен ол осы 15 жылды толықтай лайық деп ойлаймын. Бұл – адамдарға әкелген қайғысына сай жаза. Өйткені зардап шеккен тек біз емес. Адамдар қорқатын. Оның байланыстары мықты болды, Хасан бізде қалада «қол жетпес» тұлға еді.
Алайда Алимова Хасанның нақты 15 жылға сотталатынына күмәнданатынын жасырмайды.
– Екі айлық сот барысында мен нағыз тозақты бастан өткердім. Алты айыпталушы, алты адвокат — және мен жалғыз. Екінші жәбірленуші бір рет келіп, болғанды көріп, кейін мүлде келмей қойды. Тіпті арыздан бас тартты. Қорықты, түсінесіз бе?
Жұбайының өзін өртеймін деген мәлімдемесіне қатысты Алимова былай деді:
– Бұл — сотқа қысым көрсету. Олар өздерін ешқашан өртемейді. Олар өз өмірін қатты жақсы көреді. Бұл — кәдуілгі манипуляция мен шантаж.
…Сол себепті ертеңгі үкім — бір адамның ғана тағдыры емес. Бұл – Талғардың көпжылдық күресінің нәтижесі. Қылмыс пен билік бір тізбекке айналған жүйеде әділдік жеңе ала ма деген сұрақтың жауабы. Қала сотқа қарап отыр. Күтіп отыр. Шынымен тыныш дем алып бола ма — соны білгісі келеді.