18 жастағы Мұхамедияр Тастан – Түркістан облысындағы Жанабазар ауылының тумасы – әскерге өз еркімен кеткен. 2024 жылдың қыркүйегінде ол Шығыс Қазақстан облысындағы «Күмбел» шекара бөлімшесіне жіберілді. Келісімшарт бойынша қызметте қалып, отбасына көмектесіп, болашақ құруды армандаған. Алайда екі айдан соң ата-анасына қаралы хабар келді – олардың ұлы күзет мұнарасында өзіне оқ атып, көз жұмған, деп хабарлайды Ulysmedia.kz "Азаттық радиосына" сілтеме жасап.
ТОЛЫҒЫРАҚ
– Ол арманы бар, қайратты бала еді. Оқып, отбасы құрып, бізге көмектескісі келетін. Бірақ табытпен оралды, – дейді марқұмның әкесі Арман Тоғызбаев.
2025 жылдың 23 сәуірінде Семей гарнизонының әскери соты кіші сержант Азамат Такибаевты қызметтік өкілетін асыра пайдаланды деп танып, сарбазды суицидке итермелегені үшін жанама түрде айыпты деп шешті. Ол 6 жылға бас бостандығынан айырылып, марқұмның отбасына 11 миллион теңге өтемақы төлеуге міндеттелді.
– Бір адамның өмірі үшін алты жыл ма? Ол бес жарым жыл отырады да, шығады. Ал біз бұлмен өмір бойы өмір сүреміз, – дейді анасы Рахима Жандарова.
– Біз баламызды құлдыққа жіберген жоқпыз. Неге тек бір сержант жазаланды? Қайда офицерлер? Жүйенің жауапкершілігі қайда? – дейді әкесі.
ІС МАТЕРИАЛДАРЫ
Іс материалдарына сәйкес, Такибаев Тастанды қорлап, ұрып, түнде оятып, қосымша жұмыс істеуге мәжбүрлеген. Мұхамедияр қызметтік аттарға қараған, атты бөлімге бекітілген, қарауылда тұрған, шаруашылық жұмыстарын атқарған – демалыссыз жұмыс істеген.
Сотта басқа сарбаздар Такибаевтың Мұхамедиярды көпшілік алдында қорлап, малдарға дұрыс қарамадың деп сөгіп, боқтап, ұрып, қорқытқанын айтты. Қайғылы оқиға алдында сержант Тастанды екі рет бетінен ұрып, тағы да көпшіліктің көзінше тіл тигізген.
– Ол шаршағанын, ешкімді көргісі келмейтінін айтатын. Біз байқадық – іштей күйзеліске ұшыраған еді. Оны түрмедегідей ұстады, – дейді әкесі.
ҚАЙҒЫЛЫ КҮН
2024 жылдың 7 қарашасында Мұхамедияр әдеттегідей атқорада жұмыс істеп, кейін АК-74 автоматы мен 50 оқ-дәрімен мұнараға шыққан. Сағат 17:00-де рация арқылы «көлік көрінбейді» деп хабарлаған. Араға бірнеше минут салып екі рет оқ атылған. Оның денесі ағаш жәшіктің үстінен табылған, жанында автомат болған. Оқ жақ иектің астынан жоғары қарай тиген – бұл ажалға себеп болған жара.
Анасына оқиға жайлы кешкі 18:30 шамасында бөлімшеден қоңырау шалып айтқан. Мұхамедияр отбасымен соңғы рет қайтыс боларынан үш күн бұрын видеоқоңырау арқылы сөйлескен. Анасы: «Шаршаған жоқсың ба?» деп сұрағанда, ол үнсіз қалған. Тек: «Әлі төрт ай шыдау керек пе?..» деген.
САРАПТАМА
Сараптама қорытындысына сәйкес, Мұхамедиярдың денесінде гематома мен доғал затпен ұрудан қалған іздер болған. Ата-анасы оның жиі соққыға жығылғанына сенімді. Олар сотта офицерлердің әрекетіне тиісті құқықтық баға берілмеді дейді – барлық жауапкершілік бір ғана сержантқа жүктелген.
– Қалай офицерлер ештеңе білмеді деп айтуға болады? Майор Садықов пен офицер Тоқсанбаев қайда? Олар неге бостандықта жүр?
Сол күні, яғни суицид болғанда, сотта әскери қызметкерлердің өзі мойындағандай, Тастан бекітілген уақыттан артық мұнарада тұрған. Офицер оны ауыстырмаған – бұл тәртіп бұзушылық. Бірақ офицерлер тек басқа бөлімдерге ауыстырылған, қылмыстық та, тәртіптік те жауапқа тартылмаған.
«ҚОРЛАҒАН БӘРІ. ТЕК БІРЕУІ КІНӘЛІ»
Сержант Такибаев сотта өзін кінәлі етіп көрсеткенімен, шын мәнінде қысым көрсеткен офицерлер болғанын айтты. Оның айтуынша, офицер Тоқсанбаев сарбаздарды, соның ішінде Тастанды да ұрып-соғып, сержантқа қарсы жалған куәлік беруге мәжбүрлеген.
– Тоқсанбаев түнде сапқа тұрғызып, сарбаздарды ұратын. Бірақ іске тек мен кіргізілдім. Шындық қайда? – деді Такибаев.
Алайда сот өзге командирлерге қатысты қылмыстық іс қозғауға негіз таппады. Әскери прокуратура Азаттықтың сұрауына жауап ретінде: Такибаевтың кінәсі дәлелденгенін, ал офицерлердің әрекетінен «заңсыз элементтер табылмағанын» айтты. Тек «кейбір тұлғалар басқа қызметке ауыстырылған».
ЖҮЙЕ
Мұхамедиярдың ата-анасы жүйе бір ғана адамды жазалап, тұтас құрылымды ақтап отыр деп санайды. Олар командирлік құрамды да қамтитын әділ әрі жан-жақты тергеуді талап етеді.
– Олар білді. Көрді. Рұқсат берді. Ұлымды неге ешкім қорғамады? Неге бір сержанттан басқа ешкім жазаланбады? Бұл – әділдік емес, – дейді Арман Тоғызбаев.
СТАТИСТИКА
Ресми статистикаға сәйкес, соңғы үш жылда Қазақстан армиясында 270 сарбаз қаза тапқан, оның 86-сы – өзіне қол жұмсаған. Қаза болғандардың көпшілігінің туыстары офицерлер мен жоғары шенділерді кінәлайды. Бірақ істер көбіне бірен-саран үкіммен шектеледі немесе мүлде сотқа жетпейді.
«Күмбел» шекара бөлімшесі тиесілі ҰҚК Шекара қызметі бөлімдерінде қанша сарбаз көз жұмғаны белгісіз. Бұл мәлімет құпия саналады.