Экономист Эльдар Шамсутдинов Қазақстанда қосымша құн салығының (ҚҚС) 12%-дан 16%-ға дейін өсуінен кейін баспана нарығында қандай өзгерістер болатынын түсіндірді, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
ТОЛЫҒЫРАҚ
ҚҚС өсетіні жарияланған соң құрылыс салушылар жаңа тұрғын үй бағасы шамамен 14%-ға қымбаттайтынын мәлімдеді. krisha.kz мәліметінше, бұл халық арасында дүрлікпе сұраныс туғызып, адамдар «ескі бағамен» сатып алуға тырысып жатыр.
Алайда сарапшы мұндай күтудің асыра сілтенгенін айтады.
– ҚҚС-тың 12%-дан 16%-ға өсуі құрылыс шығынының артуына әкеледі, ал құрылыс компаниялары мұны бағаны көтеру арқылы өтеуге тырысады. Алайда 14%-дық қымбаттау туралы айтылған деректер – негізінен сұранысты дүрліктіру үшін жасалған бағалау. Базалық сценарий бойынша, егер құрылыс компаниялары жаңа ҚҚС мөлшерін бағасына алдын ала енгізіп қойған болса, нақты өсім 3–5% шамасында болады. Ал егер ҚҚС әлі ескерілмесе және бұл бағаға енгізіле бастаса, ең көбі 5–8% аралығында қымбаттауы мүмкін, – деді Эльдар Шамсутдинов.
Оның айтуынша, қазіргі уақытта халық табысы төмендеп, ипотекалық несиелер отбасы бюджетіне ауырлық түсіріп отыр. Бұл – сатып алушылардың мүмкіндігін шектейтін негізгі фактор.
ҚАЙТАЛАМА НАРЫҚ
Алғашқы нарықтағы өсім қайталама нарыққа да әсер етуі мүмкін.
– Қайталама нарық әдетте баяу әрекет етеді және құрылыс шығынына емес, сұраныстың өзгеруіне тәуелді. Егер алғашқы нарықтағы бағаның өсуіне байланысты сатып алушылардың бір бөлігі одан бас тартса, екінші нарықта 2–5% аралығында өсім болуы ықтимал. Бұл көрсеткіш қала мен ауданның тартымдылығына байланысты, – дейді сарапшы.
Алматы, Астана мен Қарағандыда бұл әсер айқын байқалуы мүмкін, ал өңірлерде – әлсіздеу болады. Ең үлкен баға өзгерісі эконом және комфорт-класс тұрғын үйлерінде тіркеледі, себебі бұл сегментте бағаға деген “сезімталдық” жоғары.
ТҰРҒЫН ҮЙДІ ТАПСЫРУ
Салықтың өсуі мен сұраныстың төмендеуі құрылыс компанияларын инвестициялық жоспарларын қайта қарауға итермелеуі мүмкін. Бұл – жаңа тұрғын үйдің пайдалануға берілу қарқынын баяулатуы ықтимал. Әсіресе төлем қабілеті төмен өңірлерде бұл анық сезіледі. Сонымен қатар, Қазақстанда 2029 жылға дейін 111 млн шаршы метр тұрғын үй салу жоспары да қауіпке ұшырауы мүмкін.
– Мұндай жағдайда ресми статистиканың бұрмалануы да жиілейді. Құрылыс салушылар белсенділікті сақтау үшін жобаларды заңды тұлғаларға бөліп, жалған сатылымдар жасап, тұрғын үй класын төмендетіп көрсетуі немесе пайдалануға беру мерзімдерін шегеруі мүмкін, – дейді сарапшы.
Оған қоса, ірі құрылыс компанияларына қарсы көрсетілген қатаң шараларға қарамастан, көлеңкелі құрылыс, бейресми келісімдер және түрлі айналып өту схемаларының үлесі артуы ықтимал. Мұндай жағдайлар статистиканы өсіргенімен, тұрғын үйдің қолжетімділігі төмен деңгейде қала береді.
ЖАЛҒА АЛУ БАҒАСЫ
Белгісіздік жағдайында көпшілік ипотека алудан бас тартып, жалдамалы пәтерге көшуі мүмкін. Бұл әсіресе миграция жоғары қалаларда маңызды, өйткені тұрғын үйге деген қажеттілік шұғыл түрде туындайды. Осы себепті ірі қалаларда жалға алу бағасы өсуі мүмкін. Сарапшының айтуынша, азаматтар жаңа салықтық талаптар күшіне енбей тұрып, әсіресе үлестік қатысу келісімдері бойынша, пәтер бағасын бекітіп алуға тырысады. Алайда сұраныстың едәуір бөлігі кейінге шегерілуі немесе жалға алу бағытына ауысуы мүмкін.
– Мұндай жағдайда мемлекет қолданыстағы қолдау құралдарын қайта қарауға мәжбүр болады: жеңілдетілген ипотека лимиттерін ұлғайтып, құрылысшылардың шығынын субсидиялап, ұзақмерзімді жалға алу бастамаларын дамытуы қажет. Бірақ бұл жеңілдіктер тұрғын үй бағасының одан әрі өсуіне әкеліп соғуы мүмкін. Сондықтан мұндай бағдарламаларды нарыққа әсерін мұқият талдап барып іске асыру керек, – деп түйіндеді сарапшы.