Бұрынғы Қаржы полициясының тергеушілерінен құралған топтың қысымына түскендердің бәрі бірдей сол кезеңді еске түсірмегенді жөн көреді. Ол кезде кез келген «ыңғайсыз» адамды ең қатыгез қылмыскермен теңестіріп, ұзақ жылдарға түрмеге тоғыта салу әдеттегі жағдай еді. Ulysmedia.kz сол уақытты көрген, бастан өткерген адамдарды іздеп тапты. Ол кезде адвокат болған, қазіргі Мәжіліс депутаты Абзал Құспан бас редактор Самал Ибраеваға Қожамжаров, Кексель, Тәтубаев пен Дүйсеновтің қалай әрекет еткенін айтып берді. Сондай-ақ бұрынғы бас прокурордың «түнекке толы империясы» туралы ойымен бөлісіп, Қазақстанның «ескі режимнің» мұрасынан арылу мүмкіндігі бар ма деген сауалға жауап берді. Қазір экс-прокурор Мақсат Дүйсенов Германияда «саяси босқын» болуға тырысып жатқанда, ал оның бұрынғы басшысы Қайрат Қожамжаров Ресей азаматтығын алып үлгергені айтылып жүрген тұста, кәсіпкерлер, шенеуніктер мен саясаткерлер Қазақстанда талай тағдырды талқандаған сол команданы еске алғанда әлі күнге дейін сыбырлап сөйлеуге мәжбүр. Абзал Құспан — жүйе қылышынан қан тамып тұрған кездің өзінде Қожамжаров жүйесіне ашық қарсы шыққан санаулы адамдардың бірі. Ол 15 жыл бұрынғы істердің неге әлі күнге дейін адамдарды үрейде ұстап отырғанын, Германияның босқындарды қорғау жүйесі бүкіл қазақстандық әділет жүйесі үшін лакмус қағазына айнала ала ма, әрі «Жаңа Қазақстан» расымен де «ескі сыбайлас жемқорлық архитектурасының» үйінділерін тазалай ала ма деген сауалдарға жауап берді.
ҚОЖАМЖАРОВ ІСІ НЕНІ АҢҒАРТАДЫ?
– Мен қолдан жасалған көптеген істерді көрдім. Алғашқы резонансты «тапсырыстардың» бірі – Қызылордада зауыт құрылысының тоқтауына себеп болған экономика министрі Бишімбаевтың ісі. Ол кезде оны ойдан шығарылған айыптармен қамады, мен мұны ашық айттым. Кейін Қожамжаров Бас прокурор болды да, мемлекеттің бүкіл құпия деректер инфрақұрылымына қол жеткізді. Оның қолында кез келген азаматты қорқытуға жететін ақпарат болды. Қожамжаровқа қатысты іс қозғалғанын естігенде, Мәжілісте журналистерге: «нағыз жаңалық – оның қолына кісен салынған сәт болады» дедім. Әзірге бұл – тек әңгіме. Қазіргі таңда, БАҚ-тағы мәліметтерге қарағанда, ол еш қиындық көріп отырған жоқ, тіпті Ресей азаматтығын алғаны айтылады.
Қожамжаровтың қол астындағылар байып кетті. Құқық қорғау жүйесінде жұмыс істей жүріп, миллиардтаған байлықты қалай жинады?
– Міне, жақсы сұрақ. Қалай және ол мүмкін бе деген сұрақ бәрін ойландырады. Мен бірдей схема бойынша құрдымға жіберілген көптеген кәсіпкерлерді білемін: алдымен, қылмыстық іс қозғайды, құжаттарды тартып алады, сосын таңдау ұсынады – не бизнесті бересің, не түрмеге отырасың. Келіскендерді босататын. Қарсыласқандарды қамады. Адамдар әлі күнге дейін қорқады. Жақында бір ірі кәсіпкермен сөйлестім – ол шетелде тұрады, бизнесінен көп жыл бұрын айырылған. Оның ісін жария түрде көтеруді ұсынғанымда, ол сенбейтінін айтты: «ел біз кететін уақытты күтті, енді іс қозғаған сыңай танытты» деді. Мен олардың жауапқа тартылатынына сенбеймін. Қожамжаров командасы қалдырған қорқыныштың ауқымы – осы.
ГЕРМАНИЯ НЕНІ ТЕКСЕРУІ ТИІС?
Германияның BAMF ведомствосы Дүйсеновтің саяси баспана сұраған өтінішін қарап жатыр. Оның саяси баспана алу мүмкіндігі қандай?
– Менің ойымша, оның мүмкіндігі жоқ. Оған тағылған айыптар сыбайлас жемқорлыққа қатысты. Бұл – саясат та емес, ұлтқа немесе дінге қатысты да емес. Германия мұндай істерге өте қатаң қарайды. Бұдан бөлек, олар әр қадамды егжей-тегжейлі тексереді: қайда тұрғанын, немен күн көргенін, қай елдерде болғанын. Тағы бір маңызды жайт – қазақстандық қашқын жемқорлардың басым бөлігі Германияда емес. Көбісі Лондонға немесе офшор аймақтарға қашады. Германия – қаржылық тергеуден жасырынып қалатын жер емес.
РЕАБИЛИТАЦИЯ МҮМКІН БЕ?
Қожамжаров пен оның адамдарына қатысты істер қозғалып жатса, сотталғандардың, шын мәнінде жәбірленушілердің барлығы ақталады деген үміт бар ма?
– Мен бұл мәселені бірнеше рет көтердім. Барлық тапсырыспен жасалған істерді қайта қарау үшін заңгерлерден, тергеушілерден, депутаттардан құралған комиссия жасақтауды ұсындым. Бірақ әзірге қозғалыс жоқ, себебі айқын қарсылық бар. Біз «Жаңа Қазақстан» деп айтып жүрміз, алайда әділдік орнамаса, бұл жай ғана ұран болып қалады. Қоғамның сұранысы өте жоғары, бірақ сот жүйесі мен прокуратура ескі істерді қайта қараудан жалтарып отыр. Ал бұл – бизнесінен, бостандығынан, отбасынан айырылған адамдар туралы сөз.
Тоқаев Антикорды ҰҚК құрамына қосты. Мұны осы құрылымның бұрынғы жұмысына сенімсіздік деп бағалауға бола ма?
– Әрине. Антикор ұсақ парақорлықты қуалаған құрылымға айналды да, жүйелі қылмыстарға тиіспеді. ҰҚК құрамында оның нақты істермен айналысуға мүмкіндігі болады, әрине, саяси ерік болса.
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫ ҚАЛАЙ ЖЕҢУГЕ БОЛАДЫ?
Сыбайлас жемқорлықты жеңуге бола ма?
– Толықтай – жоқ. Бірақ деңгейін төмендетуге болады. Ол үшін 2017 жылдан бері кейінге шегеріліп келе жатқан міндетті декларациялау, капиталдың шетелге шығарылуын бақылау және жоғары лауазымды тұлғалар үшін нақты жауапкершілік қажет. Ал бізде қалай? Ірі шенеуніктер активтерін баяғыда Дубайға, аралдарға шығарып қойған.
Халықаралық сарапшылар Қожамжаровтың «империясын» бір ғана қамаумен күйрету мүмкін емес, оның адамдары барлық жерде отыр дейді.
– Бұл – шындық. Күштік құрылымдарда қатаң бағыныштылық вертикалі бар. Егер басшы заңды жүйелі түрде бұзса, қол астындағылар бәрін көріп отырады, бірақ үндемейді. Себебі сөйлеген кез келген адам өзі соққы астында қалады. Адамдардың әлі күнге дейін бұл команда туралы дауыстап айтуға қорқатынының себебі – осы.
Тергеудің толық нұсқасын Ulysmedia-ның YouTube-арнасынан көре аласыз.