Қарақалпақстан билігі құқық қорғаушы Ақылбек Мұратовтың үстінен Алматыда қамауға алынардан 3,5 ай бұрын қылмыстық іс қозғады, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
Не болды
Құжаттарға сәйкес, Қарақалпақстан билігі Ақылбек Мұратовқа қатысты қылмыстық іс 2023 жылдың 28 қазанында – Қарақалпақ белсенділері сөз сөйлеген Варшавадағы ЕҚЫҰ конференциясынан кейін екі апта өткен соң қозғаған.
Қарақалпақтардың қуғын-сүргінге ұшырауы туралы айтылған баяндамалардың мәтіндерін Мұратов дайындаған. Қарақалпақстан билігі оларда «діни экстремизм, сепаратизм және фундаментализм идеялары бар» деп есептеді.
2023 жылдың қазан айында Мұратов өзбек арнайы қызметі Өзбекстандағы туыстарына қоқан-лоққы жасап жатқанын хабарлаған.
2023 жылдың қарашасында Қарақалпақстан билігі Мұратовқа іздеу жариялады. Сонымен бірге Нөкіс соты оны сырттай қамауға алды.
Мұратов 2024 жылдың ақпан айында Алматыда ұсталған соң, Қарақалпақстан Ішкі істер министрлігінің өкілі Алматы полиция департаментіне петиция жолдап, онда Қазақстан полициясына «ұстауға көмектескені үшін» алғысын білдіріп, құқық қорғаушыны Өзбекстанға депортациялау үшін «көмек көрсетуді» сұраған.
Мұратовты ұстау және қамауға алу
15 ақпан күні сағат 21:50-де Ішкі істер министрлігінің екі азаматтық киімді қызметкері Ақылбек Мұратовты үйінен алып кеткен. Кейін ол құрбысына телефон соғып, ұсталғанын айтты. Мұратовтың айтуынша, оны ұстауға Қарақалпақстаннан Баймурзаев Мұхамедин Оразбайұлы қатысқан.
Бұған дейін Алматы полиция департаменті «қазіргі уақытта ҚР Бас прокуратурасы Ақылбек Мұратовты экстрадициялау мәселесін шешетінін» хабарлаған.
17 ақпанда Алматы қалалық ІІД уақытша ұстау изоляторында Мұратов адвокатымен кездесті. Оның айтуынша, белсенді тек анасына алаңдап, ең алдымен оны тыныштандыруды сұраған. Мұратов жолдастарын, атап айтқанда, белсенді Қошқарбай Төремұратовты Қарақалпақстандағы оқиғаларды жариялау жұмысын жалғастыруға шақырды. Мұратов сонымен қатар халықтан ақпараттық қолдау көрсетуді сұрайды.
Сенбі күні Алматы соты Мұратовты 40 тәулікке қамауға алып, 18 ақпанда тергеу изоляторына ауыстырды.
Сот барысында Мұратовқа қатысты қылмыстық іс қозғауға нақты не негіз болғаны белгілі болды.
Осылайша, Өзбекстан билігі Нөкістегі 2022 жылғы шілдедегі оқиғадан кейінгі 500 күннің құрметіне арналған еске алу шарасын «жаппай тәртіпсіздік пен зорлық-зомбылыққа жария шақыру» деп санады: Қарақалпақ белсенділері 2023 жылдың 13 қарашасында жарықты 16 минутқа өшіруді сұрады (Қарақалпақ құқық қорғаушысы Дәулетмұрат Тәжімұратов РУ-да 16 жылға бас бостандығынан айырылды).
Ал белсенді Қошқарбай Төремұратовтың 2023 жылы қазанда Варшавада өткен ЕҚЫҰ конференциясында сөйлеген сөзінен видеоның жариялануы «қоғамдық қауіпсіздікке қатер төндіретін материалдарды таратқаны үшін» іс ашуға негіз болды.
Мұратов Өзбекстан азаматы, 2010 жылдан бері Қазақстанда тұрады. Ол Қазақстандағы қарақалпақ диаспорасының жетекшісі.
2023 жылдың қазан айында өзбек дипломаттары Мұратовпен кездесу өткізіп, белсендіге мәлімдемелерінің «өңін жұмсартуды» ұсынды.
Қазақстандағы қарақалпақ белсенділерінің тұтқындалуы
Өзбекстан билігінің талабы бойынша Қарақалпақстаннан келген бес белсенді, оның ішінде Қошқарбай Төремұратов Қазақстанда 12 айға экстрадициялық қамауға алынды. Қазақстан Республикасының билігі олардың баспана сұрауын қабылдамады.
2024 жылдың 9 қаңтарында Қазақстанның Маңғыстау облысындағы қарақалпақ диаспорасының жетекшісі Ниетбай Уразбаев Алматы ауруханасында қайтыс болды. 2023 жылы мамырда ол Өзбекстанда сырттай 12 жылға бас бостандығынан айырылды. Уразбаев «билікті басып алу үшін сөз байласу», «жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастыру», сондай-ақ «қоғамдық қауіпсіздік пен тәртіпке қатер төндіретін материалдарды дайындау» баптары бойынша кінәлі деп танылды. 2023 жылдың желтоқсанында Уразбаевтың Қазақстан азаматтығынан айырылғаны белгілі болды.
Қарақалпақстандағы наразылықтар
2022 жылдың шілде айының басында Нөкіс, Мұйнақ және басқа қалаларда Конституцияға Қарақалпақстанның егемендік мәртебесін жою туралы түзетулерге қарсы наразылық акциялары өтті.
Бірақ билік бұл шерулерді билікті басып алу әрекеті деп бағалап, демонстранттарға қарсы көзден жас ағызатын газ, резеңке оқтар мен түтін бомбаларын қолданған.
Ресми мәлімет бойынша, наразылық білдірушілерді тарату салдарынан 21 адам қаза тапты. Барлығы 243 адам зардап шекті.