Тұңғыш президент пен оның туыстары қазақстандық жаңалықтар рейтингісінде бірінші орыннан түспеуге бел буған сияқты. Өткенде ғана Назарбаев өзінің екінші отбасы бар екенін мойындаса, енді міне, өткен жылдың қыркүйегінде сыбайлас жемқорлық әрекеті үшін сотталған жиені Қайрат Сатыбалды жайлы ақпарат тарады. Оның адвокаттары шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтініш беретіндерін мәлімдеді.
2020 жылдың соңында мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев қылмыстық процесте азаматтардың құқықтарын қорғауды күшейту және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша түзетулерге қол қойғанымен, қазақстандықтар Сатыбалдының жағдайында оған сенер-сенбесін білмей дал. Мән-жайды Ulysmedia.kz тілшісі анықтауға тырысты.
Тұтылды һәм құтылды...
Қайрат Сатыбалдының адвокаттары шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтініш бергені туралы ақпарат «Гиперборей» Youtube арнасында саясаттанушы Досым Сәтбаевпен болған эфирде айтылды. Оның авторы және жүргізушісі Борейко нақты дереккөздерді айтпаса да, күмәндануға негіз жоқ сияқты. Себебі, биыл қазан айында мұндай мүмкіндік туралы бас прокурордың орынбасары Әсет Чиндалиев те ашық айтқан еді. Ол Назарбаевтың үлкен жиені Қайрат Сатыбалды өз мерзімінің 1/3 бөлігін өтегеннен кейін шартты түрде мерзімінен бұрын босату бойынша бостандыққа шыға алатынын мәлімдеген болатын.
«Теориялық тұрғыдан алсақ, біздің заңда шартты түрде мерзімінен бұрын босату, жаза шарасын неғұрлым жеңілге ауыстыру сияқты шараларды қолдану мүмкіндігі қарастырылған. Алайда заңда белгілі бір талаптар бар. Заң бойынша ол мерзімін өтеуі және залалды өтеуі тиіс. Бас бостандығынан айыру орындарындағы мінездеме де ескеріледі. Сотталушы шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға өтініш беруге құқылы. Ал сот болса қанағаттандыруға немесе бас тартуға құқылы. Бірақ соттың рұқсат беру міндеті жоқ. Егер ол түзелсе сот рұқсат бере алады», - деді Чиндалиев.
Сонымен қатар, Бас прокуратура өкілі 2020 жылдан бастап шартты түрде мерзімінен бұрын босату сыбайлас жемқорлыққа қолданылмайтынын атап өтті. Жазаны төмендету бойынша қандай да бір шараларды қолдану кезінде түрлі факторлар ескерілмек.
Экс-президенттің жиені үшін сот сол «түрлі факторларды» табатынына қазақстандықтар еш күмәнданбайды. Құқық қорғаушылар да бір «қызықтың» болатынын сезіп отырғандай.
«Заң бойынша ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталған кезде сотталған адам тағайындалған жазаның кемінде 1/2 бөлігін өтегеннен кейін шартты түрде мерзімінен бұрын босату мүмкіндігіне ие болады. Үш жылдың екеуіне жуығын Қайрат Сатыбалды өтеді. Қамауға алынған күндері есепке алынғанын атап өткен жөн. Процессуалдық келісім болды, бірақ біз әлі мазмұнын білмейміз. Оған сәйкес ол ертең де босап шығуы мүмкін», - деп Алматы қалалық адвокаттар алқасының адвокаты, президент жанындағы адам құқықтары жөніндегі комиссияның мүшесі Виталий Воронов пікірімен бөлісті.
40 миллиард теңге залалды өтеді
Естеріңізге сала кетейік, Қайрат Сатыбалды 2022 жылдың наурыз айында «Қазақтелеком» АҚ-ның лауазымдық өкілеттіктерін асыра пайдаланды және қаражатын аса ірі мөлшерде жымқырды деген күдікпен ұсталған болатын.
Әу баста тұңғыш президенттің жиенін тұтқындау кезінде оның басқа қылмыстарға да қатысы болуы мүмкін екені айтылған-ды. Антикор сотқа дейінгі тергеуді былтыр тамыз айында аяқтады. Ведомство өкілдері «тергеу барысында мемлекетке жалпы сомасы 240 миллиард теңгеден асатын немесе 500 миллион АҚШ долларынан асатын заңсыз сатып алынған активтер мен ақшалай қаражат қайтарылды», деп мәлімдеді.
Бұдан бөлек, Сатыбалды «салықтар мен кедендік төлемдерден жалтару, қылмыстық кірістерді заңдастыру фактілері бойынша» қосымша тергеліп жатқаны хабарланды.
Ал 2022 жылдың қыркүйегінде Астанадағы Байқоңыр ауданының соты үкімді жариялады. Қайрат Сатыбалды қылмыстық істің тағы төрт фигуранты – ОКҚ директорлар кеңесінің төрағасы Марат Мұхамеджанұлымен, ОКҚ президенті Гайни Бекетовпен, «Қазақтелеком»АҚ корпоративтік бизнес директоры Леонид Муравьевпен және спортшы Шыңғыс Қонарбаевпен бірге екі компанияға – «Қазақтелеком» АҚ және «Көлік қызмет көрсету орталығы» АҚ-ға ұрлық жасады және мүліктік зиян келтірді деген айыппен кінәлі деп танылды.
Сот сотталушыларға «Көлік қызмет көрсету орталығы» компаниясынан 28 миллиард теңгеден астам қаражат ұрлады және «Қазақтелеком» компаниясына 12 миллиард теңгеден астам мөлшерінде материалдық залал келтірді деген айыпты дәлелдеді.
Сатыбалды алты жылға бас бостандығынан айырылды, мүлкі тәркіленді. Президентке оның мемлекеттік наградалары мен ҰҚК генерал-майоры атағынан айыру туралы ұсынылды. Сондай-ақ 10 жыл бойы мемлекеттік қызметте қызмет атқаруға тыйым салынды. Бұл істің қалған қатысушылары шартты мерзімге сотталды. Бекетов пен Мұхамеджанұлы 6 жыл, Муравьев пен Қонарбаев 2,5 жыл «арқалады».
Судья Баяхметов үкімді түсіндіре отырып, тараптар қол қойған іс жүргізу келісіміне сілтеме жасады. Оған сәйкес тағайындалған жаза қылмыстық кодексте көзделгеннен жартысынан аз. Басқаша айтқанда, «сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемдену немесе ысырап ету» бабы 12 жылға дейін бас бостандығынан айыруды көздейді. Бірақ сотталушылар оның жартысын алды. Оларға мұндай «бақыт» бұрынғы Елбасының жиені «Қазақтелекомға» және «Көлік сервисінің орталығына» жалпы сомасы 40 миллиард теңгеге залалды өтегеннен кейін бұйырды.
Отбасылық құндылықтар
Айтпақшы, сәл ертерек 16 наурызда Қайрат Сатыбалдының бұрынғы әйелі Гүлмира ұсталған еді. Әу баста антикорда оның Қайратпен бірге рейдерлік әрекетке қатысы бар екені айтылды. Кейін Гүлмира Сатыбалды Шымкент шенеуніктерімен бірге «Универсиада-2017» нысандарын жөндеуге бөлінген 750 млн ақшаны ұрлағаны белгілі болды.
Алайда ол «өзін-өзі басқару» және «адам ұрлау» баптары бойынша сотталып, 7 жылға бас бостандығынан айырылды.
Егер бейресми дереккөздерге сенетін болсақ, Қайрат Сатыбалды бұрынғы әйелінің тағдырына қатты қайғырмады. Ол тергеу изоляторында болған кезде өзінің бейресми әйелдерінің бірімен некені заңдастыруға шешім қабылдаған. Енді қалған үшеумін оны никах (мұсылмандық неке қию рәсімі) байланыстырады.
Айтпақшы, Назарбаев жақында жарық көрген «Менің өмірім. Бодандықтан – бостандыққа» атты кітабының бір абзацын жиеніне арнапты.
«Ол өз мүмкіндігі бойынша білім алды, ел игілігі үшін іспен айналысты. Қайрат жоғары әскери училищені бітіріп, ұлттық қауіпсіздік органдарында, қорғаныс министрлігінде жұмыс істеді. Астана қаласы әкімінің орынбасары болды, содан кейін бизнеске көшті, қайырымдылықпен айналысты. Өңірлерде мешіттер, әлеуметтік нысандар салып, оларды адамдарға сыйға тартты. Ақтау, Сарыағаш тұрғындары оған әлі де риза. Өкінішке қарай, ол өзінің іскерлік қызметінде заң бұзушылықтарға жол берді. Кейіннен «Қазақтелеком» компаниясына қаражат бөлді деп айыпталып, оған қатысты іс қозғалды. Алты жылға бас бостандығынан айырылды. Журналистер менен «сіз жиеніңізге қатысты сот шешімін әділ деп санайсыз ба?» деп сұрайды. Не деуім керек? «Сот үкімі әділ болды деп санау керек. Сот үкімімен келіспейтін адам шағымдануы керек», деп жауап бердім мен», - деді Н.Назарбаев.