Қазақстан Президенті Тоқаевтың Анкараға жасаған ресми сапарының қорытындысы бойынша Қазақстан мен Түркия ынтымақтастықтың түрлі салаларын қамтитын 18 бірлескен құжатқа қол қойды. Тараптар логистика, фармацевтика, әскери өнеркәсіп, IT және ауыл шаруашылығын бірлесіп дамытуға уағдаласты. Ulysmedia.kz бұл сапар басталмай тұрып айтылған түрлі сарапшылар пікірін және бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдарды саралады. Бұл ретте тек қазақстандық емес, өзге елдердің де БАҚ-тары қарастырылды. Мәселен, кейбір ресейлік медиалар бұрыннан қалыптасқан әдет бойынша Астана мұнай жеткізуді Ресейді айналып өтіп жүзеге асырмақ ниетте дегенді жазуда. Алайда саясаттанушы Замир Қаражанов мұндай пайымдардың негізсіз екенін айтты.
Сауда айналымын үш есе ұлғайту
Қасым-Жомарт Тоқаевтың ресми сапары Түркияның негізін қалаушы, елдің тұңғыш президенті Мұстафа Кемал Ататүріктің кесенесіне барудан басталды. Одан кейін мемлекет басшысы логистика, АӨК, фармацевтика саласындағы түрік бизнес өкілдерімен келіссөздер өткізді. Одан кейін Түркия Президенті Режеп Тайып Ердоғанмен кездесті. Бұл кездесу Қазақстан мен Түркия арасындағы Жоғары деңгейдегі стратегиялық ынтымақтастық кеңесінің 5-отырысымен жалғасып, екі ел басшыларының БАҚ өкілдеріне арналған бірлескен брифингімен аяқталды.
Күн тәртібіне сәйкес, сапардың басты тақырыбы сауда-экономикалық ынтымақтастықты нығайту және мәдени-гуманитарлық байланыстарды кеңейту болды. Қасым-Жомарт Тоқаевтың айтуынша, Қазақстанда қазіргі уақытта шамамен 4 мыңға жуық түрік компаниясы жұмыс істеп жатыр. Олармен бірлесіп жалпы құны 6 миллиард долларлық бірқатар жоба жүзеге асырылған.
Бұл жобалар энергетика, құрылыс, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, инфрақұрылым, медицина, туризм және өзге де маңызды салаларды қамтиды. Қазақстанның Түркияға салған инвестиция көлемі 2,5 миллиард доллардан асты.
Сонымен қатар, мемлекет басшысы Қазақстанда өндірілетін бидайдың төрттен бірі, мақтаның үштен бірі және дәнді дақылдардың желімтегінің 26 пайызы Түркияға экспортталатынын еске салды. Қазақстан осы жеткізілім көлемін 34 тауар түрі бойынша кемінде 1 миллиард долларға арттыра алатынын айтты.
Қазақстан тарапы, бұған қоса, түрік тауарлары мен инвестицияларының көлемі артады деп күтуде. Қасым-Жомарт Тоқаев Түркия инвесторларына Қазақстанда қолайлы жағдай жасалатынын ерекше атап өтті.
Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған өз кезегінде Түркия мен Қазақстан арасындағы тауар айналымын 15 миллиард долларға дейін жеткізу жоспары бар екенін мәлімдеді. Айта кетейік, қазіргі тауар айналымы шамамен 5 миллиард доллар.
Біздің тұрақты бағдарымыз
Тоқаев Анкараға бара жатқан кезде-ақ, журналистер мен саяси шолушылар екі ел басшыларының нақты не талқылайтыны туралы түрлі болжамдар жасай бастады. Бұл сапар қазақстандық және түрік БАҚ-тарымен қатар, ресейлік медианың да назарын аудартты. Мәселен, кейбір ресейлік басылымдар Қазақстан президенті Ресейді айналып өтіп, мұнай экспортын арттыру жайлы келіссөз жүргізуге бара жатыр деп болжады.
Шын мәнінде, Анкарада "Баку – Тбилиси – Жейхан" (БТЖ) мұнай құбыры мәселесі талқыланды. Бұған дейін айтылғандай, Қазақстан осы бағыттағы мұнай жеткізілімін арттыруға ниетті. Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан түрік компанияларының инвестициялық мүмкіндіктерін, сондай-ақ энергия көздерін әртараптандыру мен электр станцияларын салу жөніндегі тәжірибесін пайдалануға мүдделі екенін атап өтті.
Бұл Қазақстанда ресейлік инвестициямен салынып жатқан үш ЖЭО-ның құрылысы баяу жүріп жатқан тұста айтылған мәлімдеме. Сондықтан кей ресейлік сарапшылар мұны Астананың Мәскеуден алшақтау әрекеті ретінде бағалауы да мүмкін. Алайда саясаттанушы Замир Қаражанов мұндай тұжырымдардың негізсіз екенін айтады.
— Қазақстанның ешқашан Ресейді айналып өту мақсаты болған емес. Біз үшін ең тиімді нұсқа мұнай тасымалдаудың бірнеше бағытының болуы. "Баку – Тбилиси – Жейхан" - солардың бірі. Алайда бұл бағытта да шектеулер бар. Мәселен, құбыр арқылы тасымал Каспий теңізі порттарының дамуымен және басқа да техникалық кедергілермен шектеледі. Оның үстіне, КҚК төңірегіндегі жағдайға Қазақстанның өзі риза емес. Өйткені Ресей қандай геосаяси жағдай болмасын, біздің транзиттік бағытымыздың қауіпсіздігіне кепілдік беруі тиіс еді, - дейді саясаттанушы.
Ол Түркияны Қазақстанның көпвекторлы саясатының ажырамас бөлігі ретінде атап өтті.
— Түркияны көбіне Орталық Азияда Ресейге қарсы салмақ ретінде қарайды. Бірақ бұл көбіне Қазақстанның ресми ұстанымымен емес, Түркиямен қарым-қатынасымызға әрдайым ауыр реакция білдіретін Ресейдің ұстанымымен байланысты. Жалпы алғанда, бұл «отқа май құйып отырған» тек біз ғана емес, тіпті көп жағдайда біз емес. Дегенмен мұндай пікірді естіген қазақстандықтар да Түркияны Ресейге балама ретінде қабылдай бастады. Бірақ ресми күн тәртібінде ондай ұстаным ешқашан болған емес. Қазақстан мен Түркия арасындағы тауар айналымы Ресеймен салыстырғанда салыстыруға келмейді. Интеграция да сондай. Біздің елдер Түркі мемлекеттері ұйымының ірі экономикалары және ортақ мүдделеріміз көп, – дейді Замир Қаражанов.
Ортақ мүдделеріміз
Кеңейтуге болатын бағыттардың бірі - әскери өнеркәсіп. Түркия соңғы қақтығыстарда өз қаруы мен ұшқышсыз ұшу аппараттарының қуатын көрсетті. Қазақстан кез келген жанжалды бейбіт жолмен шешу ұстанымын ұстанғанымен, қорғаныс-өнеркәсіптік кешенін дамытуға мүдделі. Ресми мәлімдемелерге сәйкес, бұл тақырып Анкарада талқыланған. Тағы бір бағыт - логистиканы дамыту.
— Қазір бір ғана мемлекеттің көлік-логистикалық әлеуетін немесе екіжақты қатынастарды емес, кеңірек қарау қажет. Геосаяси жағдай Қазақстанды бүгінгі таңда ең қауіпсіз транзиттік елдердің біріне айналдырып отыр, сол себепті бізге деген қызығушылық барлық тараптан артып келеді. Біз бұл әлеуетті Транскаспий орта дәлізі арқылы іске асырып отырмыз: бұл жол Қазақстаннан Каспий теңізі арқылы Кавказға, одан әрі Түркияға өтеді. Сондай-ақ Ауғанстан мен Түрікменстан арқылы өтетін бағыттар да талқыланып жатыр, – деп еске салады Замир Қаражанов.
Сонымен қатар, Қазақстан адами капиталын арттыруға мүдделі. Қазіргі таңда Түркияда шамамен 12 мың қазақстандық оқиды, ал Түркиядан шамамен 300 студент Қазақстанда білім алуда. Қазақстан мен Түркия президенттері бұл саладағы ынтымақтастықты кеңейтуге уағдаласты. Түркия Қазақстанда жетекші университеттердің филиалдарын және екі мектеп ашпақ.
— Біз үшін экономиканы әртараптандыру және ондағы өнеркәсіп үлесін арттыру күн тәртібіндегі маңызды мәселе. Ол үшін білікті техникалық мамандар қажет. Менің ойымша, дәл осы бағытта білім беру саласындағы ынтымақтастық дамитын болады, – деп болжайды Замир Қаражанов.
Ортақ құндылықтар
Қасым-Жомарт Тоқаев пен Режеп Тайып Ердоған арасындағы кездесудің қорытындысын түйіндей келе, қазақстандық саясаттанушы екі елді жақындастырып тұрған тек экономика ғана емес, геосаясат пен адамзат өмірінің өзге де қырларына қатысты ортақ көзқарас екенін атап өтті.
Кездесу соңында Қазақстан мен Түркия көшбасшылары әлемдегі барлық қақтығыстар бейбіт дипломатиялық жолмен шешілуі тиіс екенін мәлімдеді. Замир Қаражановтың пікірінше, бұл жерде тек Ресей мен Украина арасындағы соғыс емес, Таяу Шығыстағы жағдай мен Ресей мен Әзербайжан арасындағы келіспеушілік те меңзеліп отыр.
Сондай-ақ Қасым-Жомарт Тоқаев БҰҰ-ны реформалау мәселесінде де Қазақстан мен Түркияның ұстанымы ортақ екенін атап өтті.
Сапар соңында Қазақстан Президентіне Түркия Республикасының ең жоғары мемлекеттік марапаты – Devlet Nişanı ордені табысталды.
– Қымбатты бауырым Қасым-Жомарт Тоқаевтың сындарлы басшылығымен Қазақстан өз аймағындағы бейбітшілік пен тұрақтылықтың мекеніне айналды. Қазақстанның жетістіктерін біз әрқашан мақтан тұтамыз. Сондай-ақ Қазақстанның Түркі мемлекеттері ұйымын институттандыруға қосқан үлесін жоғары бағалаймын. Түркия мен түрік халқының досы екеніңізді бірнеше мәрте көрсеттіңіз. Осы орайда мен Сізге Түркия Республикасының ең жоғары марапатын табыстауды үлкен мәртебе деп санаймын. Біздің мемлекеттік орденімізді елдеріміз арасындағы мызғымас достықтың символы ретінде қабылдайсыз деп сенемін, – деді Түркия президенті.