Цой басқа жұмыс тауып алды. Ал мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ел аузында мақталып та, датталып та жүрген медицина менеджерін алып қалуға, көндіруге тырыспады. Қызметінен босатты. Осы ретте Ulysmedia.kz тілшісі елімізге ең қажетті салада неліктен басшы жиі ауысат беретінін анықтап көрді.
АҚСҰЛТАН АМАНБАЕВ (1991 - 1992)
Қазақстан Республикасының тұңғыш денсаулық сақтау министрі болып әу баста Ақсұлтан Аманбаев келген. Ол Алматы мемлекеттік медицина институтының түлегі, 1962 жылы дипломды, 1974 жылы Ұлттық академияның клиникалық және эксперименттік хирургия ғылыми-зерттеу институтының аспирантурасында кандидаттық диссертациясын қорғаған. Министрлікке дейін Түркістан темір жолындағы емханада, Оңтүстік Қазақстан облыстық ауруханасында жұмыс істеген. Одан кейін Қазақ клиникалық-эксперименттік зерттеулер ғылыми-зерттеу институтында еңбек еткен. Қазақ КСР Министрлер кеңесі аппаратының оқу-ағарту және денсаулық сақтау бөлімі меңгерушісінің орынбасары, Кеңес одағының денсаулық сақтау және білім беру бөлімі меңгерушісінің орынбасары болды. 1990 жылы Аманбаев Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрі болып тағайындалды. 1991 жылы Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын басқарды. Бір жыл ғана министр болды. Оның еңбек баспалдағының соңғы сатысы – балабақша директоры екені белгілі, бірақ оның неліктен қызмет саласын түбегейлі өзгерткені түбінде түсініксіз болып қалды.
ВАСИЛИЙ ДЕВЯТКО (1992 - 1997)
1992 жылы Қазақстанның денсаулық сақтау министрлігінің басшылығына медицина ғылымдарының докторы, педиатр Василий Девятко келді.
Фото: ашық дереккөзден/ Василий Девятко
Алматы медицина институтын ол 1969 жылы бітірген. 2004 жылы медицина ғылымдарының докторы дәрежесін қорғады. Еңбек жолы Алматы облысындағы Шілік аудандық ауруханасында басталды. Одан кейін педиатр Девятко Еңбекшіқазақ аудандық ауруханасында бас дәрігердің орынбасары қызметіне келеді. Облыстық денсаулық сақтау басқармасын басқарып, сонымен қатар Алматы қалалық денсаулық сақтау басқармасы бастығының қатарында болды. Нағыз мансаптық өрлеу 1987 жылы Девятко Қазақстан компартиясы орталық комитетінің әкімшілік бөлімінің медицина секторының меңгерушісі болған кезде басталды.
1991 жылы оған Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің денсаулық сақтау және әйелдер мәселелерін басқаратын бөлімін басқару міндеті тапсырылды.
Ол 1992 жылы сәуірде Денсаулық сақтау министрі атанды. Ал 1997 жылы Денсаулық сақтау министрлігінің басшысы қызметінен кетті. Дәл сол кезде елде ерекше реформалардың бірі пайда болды да, Қазақстанда білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі пайда болды. Василий Девятко дәл осы министрліктің денсаулық сақтау комитетінің төрағасы болып шыға келді. Содан кейін Алматы қаласының денсаулық сақтау басқармасына жетекшілікке жіберілді. 2006 жылдан бастап Қазақстан Республикасының екінші Денсаулық сақтау министрі Алматы қаласындағы Аймақтық диагностикалық орталықтың директоры қызметін атқарып келеді.
ҚЫРЫМБЕК КӨШЕРБАЕВ (1997-1999)
Фото: ашық дереккөзден/ Қырымбек Көшербаев
Қырымбек Көшербаев – алғашқы дипломын Қазақ политехникалық институтынан алған инженер-құрылысшы. Саясаттанушы мамандығын КОКП Орталық Комитеті жанындағы Қоғамдық ғылымдар академиясынан бітірген. Ол сонымен қатар саясаттану ғылымдарының докторы және философия ғылымдарының кандидаты.
1978 жылы Қызылордадағы «Главриссовхозстрой» құрылыс-өндірістік бірлестігінде инженер, Бүкілодақтық шок комсомол құрылыс штабының меңгерушісі, Қазақстан комсомолы Орталық Комитетінің жауапты ұйымдастырушысы болып жұмыс істеді. Қазақстан комсомолы Қызылорда қалалық комитетінің хатшысы, комсомол ұйымдары бөлімі меңгерушісінің орынбасары, Қазақстан комсомолы Орталық Комитетінің мәдениет бөлімін басқарды. Қоғамдық ғылымдар академиясының аспирантурасын бітірді.
1991 жылы Қазақ КСР Президентінің аппаратында жұмыс істей бастады. Кейін Премьер-Министрдің орынбасары, Алматы қаласы аудандық әкімшілігінің басшысы, Аппарат басшысының орынбасары, Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі болды. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетi, Үкiмет аппараты аумақтық даму бөлiмiнiң меңгерушiсi қызметін атқарды.
Көшербаевқа Қазақстан Республикасы Президентінің баспасөз хатшысы қызметінен кейін Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігіне жетекшілік ету жүктелді.
Бірақ 1999 жылы министрлік қайта құрылды – білім мен ғылым саласы Көшербаевқа жүктелді де, медицина жаңа құрылым – ҚР Денсаулық сақтау агенттігіне ауыстырылды.
МАРИЯ ОМАРОВА (1999 - 2000)
Жаңадан құрылған агенттіктің тізгіні Мария Омароваға тапсырылды. Ол Алматы мемлекеттік медицина институтының педиатрия факультетінің түлегі. ҚазММУ-дың анатомия кафедрасында тағылым алушы әрі зерттеуші, аспирант, ассистент, бас оқытушы және экология кафедрасында жауапты қызметтерді атқарды.
Агенттікті бір жылдан аз уақыт басқарды. Одан кейін Х.Жұматова атындағы Гигиена және эпидемиология ғылыми орталығының директоры болды.
ЖАҚСЫЛЫҚ ДОСҚАЛИЕВ (2000-2004, 2008-2010)
Жақсылық Досқалиев – медицина ғылымдарының докторы, профессор. Ақтөбе мединститутын дәрігер-емдеуші мамандығы бойынша бітірген.
Фото: ашық дереккөзден/ Жақсылық Досқалиев
Еңбек жолын хирург болып бастаған. Кейін аудандық аурухананың бас дәрігерінің орынбасары болған. Бүкілодақтық хирургия ғылыми орталығының клиникалық ординатурасында оқыған. Сызғанов атындағы Хирургия ғылыми орталығында қызмет еткен.
1998 жылы Ақтөбе медициналық академиясын басқарған, кейін облыстық мәслихаттың депутаты болып сайланған.
2000 жылы кезекті қайта құрылымдаудан кейін Досқалиев денсаулық сақтау министрі орынтағына жайғасты.
Арадағы «үзілісте» Қазақ мемлекеттік медицина академиясында ректор, Парламент мәжілісінің әлеуметтік-мәдени дамуы жөніндегі комитет төрағасы болды.
Досқалиевтің денсаулық сақтау министрлігіне басшы болып келуі 2008 жылға тұспа-тұс келеді. Алайда арада екі жыл өткеннен кейін қаржы полициясы лауазымын асыра пайдаланды деп, министрдің үстінен қылмыстық іс қозғады.
Досқалиевті қаржыпол қызметкерлері ұстамақ болған, бірақ аяқ астынан ол Ұлттық ғылыми медорталыққа жатып қалды. Орталық басшысы экс-министрдің ес-түссіз жатқанын хабарлады.
Қаржы полициясы сол тұста Досқалиевтің төсектен тұрып, дәрігерлермен әңгімелесіп тұрған видеосын жариялап жіберген-тін. Ақыры Ұлттық орталықтың дәрігерлері өтірікке жол бергенін, ал министр өз инсультын «ойлап тапқанын» мойындаған еді.
Жақсылық Досқалиевке қызмет бабын, билікті асыра пайдаланды, ірі көлемде пара алды және бюджет қаражатын жымқырды деген айыптар тағылды. Тергеу бір жылдай жалғасып, нәтижесінде сот экс-министрді мүлкі тәркіленіп, ол жазасын жеті жылға қатаң режимдегі колонияда өтеуге міндеттелді.
Алайда рақымшылық сұрағаннан кейін 2012 жылдың қаңтарында Досқалиевтың жазасы 2 жылға дейін қысқарып, кейін ол уақытынан бұрын еркіндікке шықты. Бірнеше ай ғана отырды. 2013 жылдан бері ол Республикалық трансплантация орталығында жұмыс істейді.
ЕРБОЛАТ ДОСАЕВ (2004 – 2006)
Досаев Республикалық физика-математика мектебінің түлегі. 1993 жылы Алматы энергетика институтының дипломын алған. Одан кейін Бауман атындағы ММТУ-да білімін жалғастырған. Мамандықтарының бірі – электронды техника инженері.
Коллаж: ulysmedia.kz / Ерболат Досаев
Жұмысын «Іскер» кәсіпорнында бастады, кейін «Вега» шағын кәсіпорны директорының орынбасары, «Акцепт» ЖШС директоры, «Акцепт» АОЗТ корпорациясының бірінші вице-президенті және бас директоры болды.
1997 жылы 27 жастағы Ерболат Достаев Тұран-Әлем банкінің басқарма төрағасының орынбасары, кейін «АТФ-Банк» басқарма төрағасы болып тағайындалады.
1998 жылдың наурызында Досаев Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің кеңесшісі, содан кейін Энергетика, индустрия және сауда вице-министрі болды. Ол Қазақстан Республикасы Қаржы вице-министрі, Табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау және шағын кәсіпкерлікті қолдау агенттігінің төрағасы қызметтерін атқарды. Қазақстандағы Қаржы министрі және ЕҚДБ басшысы болды.
2004 жылы Ерболат Досаев күтпеген жерден Денсаулық сақтау министрі болып тағайындалды. Бұл қызметте ол екі жыл жұмыс істеді. 2006 жылдың қазан айында Шымкентте болған шулы оқиға шенеуніктің «мінсіз» дәрігерлік мансабына нүкте қойды. Қан құю кезінде 78 бала ВИЧ инфекциясын жұқтырды. Төтенше жағдайдың орын алуына техниканың сапасыздығы, біліктілігінің төмендігі және қаржының мақсатсыз жұмсалуы себеп болған. Алайда инфекцияның таралуына медицина қызметкерлерінің мемлекет қаржысын жымқыру фактісі – басты рөл атқарғаны да айтылды.
АНАТОЛИЙ ДЕРНОВОЙ (2006 - 2008)
Анатолий Дерновой медицина ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасының мемлекеттік сыйлығының лауреаты.
Фото: ашық дереккөзден/ Анатолий Дерновой
1974 жылы Қарағанды медицина институтын санитарлық дәрігер мамандығы бойынша бітірген. Университеттен кейін санитарлық бөлімнің меңгерушісі, бас дәрігер, Қазақстан Компартиясы облыстық комитетінің нұсқаушысы, Талдықорған қалалық атқару комитеті төрағасының орынбасары, облыстық партия комитетінің нұсқаушысы қызметтерін атқарды. Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасының медицина орталығының бастығы болды.
Министр орынтағына Дерновой денсаулық сақтау министрінің орынбасары лауазымынан келді.
Дерновой Оңтүстік Қазақстанда туындаған мәселелерді шешумен қатар, саланы реформалауға белсене араласты. Оның жетекшілігімен халыққа кардиологиялық және кардиохирургиялық көмекті, қан қызметін дамыту, бала мен ананы қорғау, салауатты өмір салтын қалыптастыру бағдарламалары әзірленіп, бекітілді. Оның жеке бастамасымен Астанада Ұлттық медициналық холдинг құрылып, аудандық және облыстық ауруханалардың барлығы дерлік заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталып, медициналық білім беруде реформа басталды.
Дерновойдың тұсында жаңа білім стандарттары енгізіліп, педиатрия және санитарлық гигиена факультеттері жабылды. Мамандықтар 2016 жылы ғана қайтарылды.
САЛИДАТ ҚАЙЫРБЕКОВА (2010 - 2014)
Салидат Қайырбекова дипломы бар дәрігер, Қарағанды мемлекеттік медициналық институтының «емдеу ісі» мамандығы бойынша бітірген.
Фото: ашық дереккөзден/ Салидат Қайырбекова
Қайырбекованың тұсында «Электронды денсаулық сақтауды дамыту тұжырымдамасы» қабылданды. Ол медицинаны мүлде жаңа цифрлық жолға түсіріп, ең бастысы пациенттің қажеттіліктеріне бағытталған жүйені қамтамасыз етеді. Бұл ретте электронды денсаулық паспорттары туралы айтылып отыр. Қайырбекова тек төлқұжат адам денсаулығы туралы негізгі деректерді сақтау және алмасу ғана емес, сонымен қатар медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ету мүмкіндігі бола алатынына уәде берді.
Осы мәлімдемелерден кейін бір жылдан кейін Қайырбекова басқа жұмысқа ауысуына байланысты министрлік қызметінен кетті.
ТАМАРА ДҮЙСЕНОВА (2014 - 2017)
2014 жылы министрлік тағы да құрылымдалып, денсаулық сақтау мен әлеуметтік сала біріктірілді.
Фото: ашық дереккөзден/Тамара Дүйсенова
Тамара Дүйсенова 1987 жылы Ташкент халық шаруашылығы институтында инженер-экономист мамандығын бітірген. Еңбек жолын орта мектепте информатика пәнінің мұғалімі болып бастаған. Сарыағаш ауданы әкімшілігінде аға экономист, Сарыағаш ауданы әкімінің кеңесшісі, орынбасары, бірінші орынбасары қызметтерін атқарды. Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары, Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің орынбасары, вице-министр, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болған.
ЖИТС-пен күресу жөніндегі жаһандық қордың айыптауынан кейін министр Дүйсенова ақталуға мәжбүр болды. Қор мамандарының айтуынша, көптеген келісім-шарт – жалған өтініш жасаған 4 компанияның схемасы. Тергеу нәтижесінде ЖИТС-тің алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі республикалық орталық пен Туберкулез проблемалары ұлттық орталығымен жасалған ондаған келісім-шарт бойынша гранттық келісімдер орындалмағаны белгілі болды. Бұл туралы БАҚ жарыа жазып, қоғам белсенділері пікір білдірді, бірақ ондаған миллион доллардың қайда кеткені белгісіз болып қалды.
Сондай-ақ, министр Дүйсенованың тұсында отандық медицинаны оңтайландыруға, менингит эпидемиясына қатысты келеңсіздіктер тіркелді.
Қазір Тамара Босымбекқызы Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі қызметін атқарып, президент әкімшілігінен түскен өтініштердің қаралуын қадағалау бөлімін басқарады.
ЕЛЖАН БІРТАНОВ (2017 – 2020)
Елжан Біртанов – медицина ғылымдарының докторы, іскерлік әкімшілендіру магистрі, ҚР денсаулық сақтау үздігі, 50-ге тарта ғылыми еңбектің авторы.
Фото: ашық дереккөзден/Елжан Біртанов
Ол Алматы мемлекеттік медицина институтын, Аризона университетін және Ресейдің жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру медициналық академиясын бітірген. Берлиндегі Charite университетінің ауруханасында, Тұран университетінде және Солтүстік Каролинадағы Дьюк университетінің Фукуа бизнес мектебінде Global Executive MBA бағдарламасында оқыған.
Еңбек жолы Орталық қалалық клиникалық аурухананың жүйке-психиатриялық бөлімінде басталып, жансақтау және реанимация бөлімінде мейіргер болып жұмыс істеді. Токсиколог, реаниматолог, Алматы қаласы Жедел медициналық жәрдем департаментінің ақпараттық-консультациялық токсикологиялық орталығының меңгерушісі, Алматы қалалық токсикологиялық орталығы мен Республикалық токсикология орталығын басқарды. Денсаулық сақтауды дамыту институтын және Ұлттық медициналық холдинг басқармасын басқарды. Денсаулық сақтау вице-министрі, Назарбаев Университеті атқарушы кеңесі төрағасының кеңесшісі болып жұмыс істеді.
Біртанов басқарған министрлік коронавирус пандемиясының бірінші толқынымен бетпе-бет келді.
2020 жылдың қарашасында Қаржы министрлігінің Қаржы мониторингі комитеті Елжан Біртановтың қамауға алынғанын хабарлады. Оған аса ірі көлемде бюджет қаражатын жымқырды деген айып тағылды. Кейін айыптау актілері қайта өзгерді. Қазір экс-министр үйқамақта өзінің кінәсіз екенін алға тартып отыр.
АЛЕКСЕЙ ЦОЙ (2020 – 2021)
Алексей Цой – Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медицина академиясының және «Дәнекер» халықаралық құқық және халықаралық бизнес институтының, Ресей Федерациясы Президенті жанындағы Ресей халық шаруашылығы және мемлекеттік қызмет академиясының Корпоративтік басқару Жоғары мектебінің және Халықаралық академияның түлегі.
Фото: ашық дереккөзден / Алексей Цой
Ұлттық ғылыми медициналық орталықтың реконструктивтік хирургия және трансплантология орталығында хирург болып жұмыс істеген, ғылыммен айналысқан. Қазақстан Республикасы Президенті Іс Басқармасының қазіргі заманғы медициналық технологияларды енгізу орталығын және Медициналық орталығын басқарды. Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму вице-министрі, Денсаулық сақтау вице-министрі болды.
КЕЛЕСІ КЕЗЕК КІМДІКІ?
Тәуелсіздіктің 30 жылында денсаулық сақтау саласының басшылығы 14 рет ауысқан. Министрлердің барлығы дерлік сертификатталған дәрігерлер. Салаға медицинадан алыс адамдардың келуі жағдайды түбегейлі өзгерте алмады. Бірақ инженер Ерболат Досаев пен экономист Тамара Дүйсенова билік құрғанға дейін де, одан кейін де министрлік сыбайлас жемқорлық дауларынан, негізсіз реформалардан арыла алмады. Біз атқарушы биліктегі ауыс-түйістерге үйреніп қалғанбыз,. Ең маңызды саланы тағы да медицинадан шалғай мамандықтың өкілі басқарса да, таң қалмас едік. Дегенмен, денсаулық сақтау саласында тағы қандай өзгерістер болады? Оны кім дұрыс жолға салады? Осынау негізгі сұрақтар ашық күйінде қалып отыр. Дегенмен, себеп айтылмай қалды - Цой неге кенеттен кетіп қалды? Оған мұрагерді дайындап үлгермеді ме?
Автор: Сәуле Сәденова