Қазақстандықтар көпке дейін келесі жылдан бастап салықтармен бірге жалақы да өседі деп сенді. Өйткені көктемде Үкімет ең төменгі жалақыны көтереміз деген еді. Бірақ жазда өткен баспасөз мәслихатында 2026–2028 жылдарға арналған бюджет бұрынғы жалақы деңгейімен жасалғаны белгілі болды. Ал шенеуніктер елде ондай жалақы алатындар жоқ деп таңғалдырды.
ҮКІМЕТ УӘДЕСІНЕН АЙНЫДЫ
Әдетте министрлер өздерінің айлығын құпия сақтап, журналистердің бұл тұрғыда қойылған сұрақтарын айналып өтеді. Дегенмен, ұлттық статистика бюросының мәліметінше, биыл олардың орташа жалақысы 1,5 млн теңгеден асады.
Ал, қарашаның қалтасына келгенде ойды өзгерту оңай болып тұрғаны бар.
Жазда Еңбек министрі Светлана Жақыпова мен Қаржы министрі Мади Такиев ең төменгі жалақыны 85 мыңнан 90 мың теңгеге көтеру мүмкін екенін айтқан еді.
Бірақ тамызда вице-премьер Серік Жұманғарин 2026 жылы ешқандай өсім болмайтынын ашық мәлімдеді. Такиев болса, жазда тек есеп жүргізілгенін, нақты шешім болмағанын түсіндірді.
Біраздан соң Жақыпова да мән-жайды басқаша баяндады.
– Ең төменгі жалақы – бұл макроэкономикалық көрсеткіш. Ол еңбекақының өлшемі емес. Ол білімі жоқ, кәсіби дағдысы жоқ төмен деңгейлі жұмысшыларға төленетін көрсеткіш. Ал жақсы жалақы алу үшін, зейнетақыңды қамту үшін адам өмір бойы оқып, еңбек етуі керек, – деді ол шын ниетімен.
Ал, Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов жалақысы жүз мыңға жетпейтін жандарды көрмепті.
– Елде 85 мың теңге алатындар жоқтың қасы. Орташа жалақы – 460 мың, медиандық – 300 мыңнан асады. Сондықтан 85 мың теңгені әсірелеп керегі жоқ, – деді.
РЕСМИ СТАТИСТИКА
Ресми статистика бойынша, 2024 жылы ең төменгі жалақыны 170 мың адам алып отырған. Тағы 160 мыңға жуық адам 100 мың теңгеден алады.
Барлығы – 300 мыңнан аса қазақстандық. Бұл жұмыс істейтіндердің шамамен 3,5 пайызы. Яғни, бұл азаматтар үшін ең төменгі жалақының тағдыры маңызды.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТАЛАП
Жақында бұл тақырып парламенттің күн тәртібіне қайта шықты. Мәжіліс 10 қыркүйектен бастап Халықаралық еңбек ұйымының №131 Конвенциясын қарауды бастайды. Бұл құжатқа сәйкес, ең төменгі жалақы елдегі медиандық жалақының 50 пайызынан кем болмауы тиіс.
Қазақстанда медиандық жалақы – 316 мың теңге. Демек, ең төменгі жалақы шамамен 158 мың теңгеден төмен болмауы тиіс.
Депутат Ирина Смирнованың пікірінше, қазіргі таңда елде ең төменгі жалақы кемінде 120 мың теңге болуы тиіс.
– Ұлттық экономика министрлігі жауапкершіліксіз орташа жалақыны 460 мың, медиандықты 280 мың деп айтады. Бірақ ешқандай жауап бермейді. Ал жауапкершілік болуы керек. Олар «тағы үш жыл күтейік» дейді. Бірақ күтуге уақыт жоқ. Қазірдің өзінде ең төменгі жалақы 120 мың теңгеден төмен болмауы тиіс, – дейді депутат.
ҮКІМЕТТІҢ ЖАСЫРЫН ЕСЕБІ
Экономист Арман Бейсембаев та ең төменгі жалақыны көтеру қажеттігін мойындайды. Бірақ үкімет бұған мүдделі емес.
– Мемлекеттің басты міндеті – азаматтарына аштан өлмейтін жағдай жасау. Қалғаны – әркімнің жеке ынтасы, – дейді ол.
Сонымен қатар, Қазақстан бюджетінде ең төменгі жалақыны көтеруге қаражат жоқ.
Бюджет тапшылығы – 10 трлн теңге. Үкімет оны түрлі тәсілмен жаппақ, салық пен айыппұлдарды көбейтуді қоса есептегенде. Мұндай жағдайда ең төменгі жалақыны көтеру – экономия жоспарына мүлде сыймайды. Себебі ол тек жекеменшік секторға емес, негізінен бюджеттік салаға қатысты. Ал жалақы артса, жеке табыс салығының түсімі азаяды. Бұл да ел көлемінде үлкен ақша, – дейді экономист.
Бейсембаевтың айтуынша, Қазақстан жағдайында ең аз жалақыны көтерудің өзі инфляцияны күшейту қаупін тудырады.
– Бізде инфляция онсыз да жоғары. Үкімет пен Ұлттық банк оны тежеуге қауқарсыз. Осындай жағдайда жалақы өсімі экономикаға қосымша ақша ағынын әкеледі. Бұл әсіресе азық-түлік бағасын тағы да қымбаттатады, – дейді сарапшы.
Сарапшылардың пайымынша, Қазақстан қанша конвенцияны ратификацияласа да, халықтың нақты тұрмыс деңгейіне әсері аз болуы мүмкін. Алайда ай сайын 160 мың теңгеден аз табатын миллиондаған азамат әлі де үмітін үзер емес.