Қазақстанда бизнесті қисынсыз талаптармен тұншықтыру кімге тиімді?

Мысалы, бір кездері санитарлық ережелерде тамақтану үшін суық тағамдарды дайындауға арналған бөлмелер ғимаратттың тек солтүстік-батыс жағында орналасуы керек деген талап болған. Бұл норма енді тіпті қисынсыз, талапты орындау үшін аспаз компас ұстап жүру керек қой.

Тағы да бір ақылға қонымсыз талаптардың бірі - торттарды кесектерге бөліп сатуға рұқсат етілмегені. Енді бір қызықты жәйт - омлеттердің қалыңдығы 3 см стандартқа сәйкес болуы керек. Сонда бұл норманы орындау үшін аспаз қолына сызғыш ұстап тұруы керек болғаны ма?! Айта берсең бизнеске қойылған мұндай талап-міндеттерге қатысты мысалдарды тізіп шығуға болады.

Осындай ақылға қонымсыз жайттар қалыпты жағдайға айналып кетпес үшін 2017 жылы Кәсіпкерлер палатасы шындап іске кірісіп, айтарлықтай іс атқарылғанын еске сала кеткен жөн болар. Сол жылдары мемлекеттік органдар мен бақылаушы органдар «Атамекен» кәсіпкерлер палатасымен бірге барлық нормативтік-құқықтық базаны  талдаудан өткізген болатын. Бұл мәселені Ұлттық палатаның ең жоғарғы органы ретінде сол кездегі «Атамекен» Төралқа төрағасы Тимур Құлыбаев бірнеше рет көтерген болатын. Оның айтуынша, сол жылдары ел бойынша бақылау мен қадағалауды 61 ведомство жүзеге асырды. Алдын ала талдау көрсеткендей, әртүрлі салаларда 512 бақылау функциясы және тексеруге қатысты 28 мыңнан астам талап бар болып шыққан. Осы 28 мың талаптың 11 мыңы Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормаларға қатысты болған. Нәтижесінде жүргізілген жаппай тексеріс бизнеске қойылған 8 мың талапты алып тастауға болатынын көрсетті. Осылайша, бизнеске түсетін ауыртпалықты азайтуға алғашқы қадам жасалды.

Ал 2018 жылы бұл жұмыс жалғасын тауып,  Кәсіпкерлік қызметті реттеу мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия құрылды.

Естеріңізде болса, 2021 жылы Кәсіпкерлік қызмет саласындағы жаңа реттеуші саясат мәселелері жөніндегі заң қабылданды. Аталмыш  Заңға сәйкес, барлық талаптар адам өміріне, олардың денсаулығына, экологияға, құқықтық тәртіпке қатысты туындайтын тәуекелдерді ескере отырып, бизнеске қойылатын  талаптардың «таза парақтан» қайта жазылуы керектігін көрсетті. Бұл талаптар ашық, нақты әрі бизнеске түсінікті болуы керек деген қағиданы негізге алды.

Бұл Заңға сәйкес, барлық мемлекеттік органдар 2024 жылдың 1 қаңтарына дейін ведомствоаралық комиссияға келіп, бизнеске қоятын әрбір талапты дәлелдеуі тиіс. Бұл – аталмыш Заңдағы ең маңызды талаптың бірі. Әр талаптың жарамдылық мерзімі шектеулі болады, реттеушілер, айталық, 7 жылда бір рет келіп, олардың талабы әлі де өзекті екенін дәлелдеуі керек.

Дереккөз: Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілдің ресми сайты https://ombudsmanbiz.kz/rus/ezhegodnyi_doklad/

Бірақ мұны мемлекеттік органдар өздігінен іске асырып отыруы үшін оларды қалай ынталандыруға болады? Қалай дегенмен, бұл талап олардың мүдделеріне қарсы ғой. Сондықтан кәсіпкерлік саласындағы міндетті талаптар тізілімін құру туралы шешім қабылданды. Барлық мемлекеттік органдар бизнеске қойылатын талаптарды тізілімге енгізуге міндетті. Егер қандай да бір талап тізілімде болмаса - құқықтық «гильотина» автоматты түрде іске қосылады. Бір сөзбен айтқанда, мемлекеттік орган осы талаптың орындалуын тексеру және оны орындамағаны үшін жазалау құқығынан айырылады.

Егер 2023 жылдан бастап талап Тізілімге енгізілмесе, онда ол бойынша Мемлекеттік орган  бизнесті тексере алмайды, сәйкесінше талап орындалмаған жағдайда жазалай да алмайды. Талап тізілімде болмаса, жазалау да болмайды.

Айта кетейік, Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл Рустам Жүрсінов биылғы жылдың басында өңірлердегі бизнестің 2022 жылы көтерген ақылға қонымсыз нормалары туралы жазған болатын.

Бизнес-омбудсмен тілге тиек еткен мәселелердің бірі – ел ішіндегі, экспорттық және импорттық қатынастарда теміржол көлігімен жүктерді тасымалдауда туындайтын қиындықтар. Нақтылап айтсақ, кәсіпкерлер жүктерді жеткізу мерзімдерінің  сақталмайтынына, поездар қозғалысының жиі кейінге қалдырылатынына, кейбір бағыттар бойынша жүктерді тасымалдауға конвенциялық тыйым салынатынына, сондай-ақ ҚТЖ маневрлік локомотивтерінің тапшылығына шағым айтқан.

Сонымен қатар, электрондық шот-фактураларды жаппай негізсіз бұғаттау мәселесі де айтылды. Салық органдары ЭШФ талдауы негізінде камералдық бақылау қорытындылары бойынша әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттамаларды жаппай жасайтыны, ал бизнестің дәлелдері назарға алынбайтынын айтқан.

Мәселен, балық өнімдеріне еурокод алудың мүмкін еместігі де ақылға қонымсыз норманың бірі. Өйткені, бізде балық өнімдерін экспорттауға өнімді жіберу үшін кәсіпорынның сәйкестігін анықтау бойынша уәкілетті мемлекеттік орган жоқ. Ал Еуропалық одақ тізіліміне енгізу үшін еурокод алмай экспорттау мүмкін емес.

Көріп отырғанымыздай, бизнес көтерген көптеген мәселе мұқият талдауды қажет етеді, өйткені олар «таза парақтан» реттеу саясатына сәйкес келмейді.

Бұл мәселелердің барлығын реттеу үшін Үкіметпен бірлесіп кәсіпкерлік қызмет саласында жаңа реттеуші саясатты енгізу бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде. Қазіргі уақытта талдау бойынша жұмыс 44 саланың 38-де аяқталған. Талдау қорытындысы бойынша 38 салада 105 989 талап анықталыпты, оның ішінде 9 838 талап (9,3 %) жаңа реттеуші саясаттың базалық шарттарына сәйкес келмейді және жойылады немесе қайта қаралады. Яғни, жұмыс әлі де жалғасып жатыр.

Дереккөз: Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілдің ресми сайты https://ombudsmanbiz.kz/rus/ezhegodnyi_doklad/