«Bloomberg, Financial Times және Reuters – біз сіздерге бет бұрамыз!» – осындай ұран кеше елордадағы баспасөз клубында айтылды. Зейнеткер ананың қызы Жанна Қаппарова және Тимур Турловтың қаржылық империясы менеджерлерінен зардап шеккен ондаған адам биліктен көмек күтуден шаршағандарын мәлімдеді. Баспасөз мәслихатында алданған қаржылық пирамида клиенттері халықаралық ақпараттық науқанды бастағандарын жариялады, олар «ақпараттық блокаданы» бұзып, америкалық биржада тіркелген беделді компания брендімен адамдардың соңғы жинақтарынан қалай айырылғанын бүкіл әлемге жеткізуді көздейді. Шенеуніктерге арналған бос орындықтар бұл күрестегі олардың жалғыздығының символына айналды. Турловтың түрлі елдердегі қаржылық ұйымдарынан зардап шеккен клиенттердің неге батыс журналистеріне үміт артып отырғанын түсінуге Ulysmedia.kz тілшісі тырысты.
МҰНДА ЕЛЕМЕСЕ – ШЫНДЫҚТЫ СОЛ ЖАҚТАН ТАБАМЫЗ
Баспасөз мәслихатын ұйымдастырушылар мен қатысушылар шаршағанын әрі табандылығын бар болмысымен көрсетті. Турлов пен оның қаржылық құрылымына қарсы қозғалыстың бейресми жетекшісі Жанна Қаппарова кездесуді ащы уәжбен бастады.
– Біз президент әкімшілігінің, бас прокуратураның, қаржылық реттеушінің өкілдерін шақырдық. Олар қайда? Орындықтар бос тұр. Бұл – шенеуніктердің бізге берген жауабы.
Кейін сөз кезегі осы жиын үшін жиналғандарға берілді, Ресейден Мәскеудегі «Автор I» басылымының журналисі онлайн қосылды.
– «Цифробанк» бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс барысында заң бұзғаны анықталды. Банк қызметкерлері ақпарат беруден бас тартқаны үшін жауапқа тартылды. Мұны халықаралық құрылымдар да тіркеді, бұл «Цифробанктің» жұмысының ашықтығына күмән тудырады.
Ол сондай-ақ Ресейдің Орталық банкі баспасөзде жарияланған материалдар негізінде жүргізген жоспардан тыс тексеріс барысында көптеген деректердің расталғанын атап өтті. Алайда қаржылық ұйым журналистер мен басылымды сотқа берді.
– Бұл банк шектен тыс шараға барды, бұл – біз олардың ең әлсіз тұсын тапқанымыздың айғағы, – деді журналист.
– Егер біздің жарияланымдар негізсіз болса, олар жай ғана мән бермес еді.
Оның айтуынша, Ресей Орталық банкінің кейбір қызметкерлерінің әрекеті күмән туғызады, себебі олардың қадамдары зардап шеккендердің құқығын қорғауға емес, байланысы бар құрылымдарды «қорғауға» бағытталған.
– Орталық банк тек реттеуші ғана емес, кей жағдайда «Цифробанкпен» бірге сот процестеріне қатысушы ретінде де көрінеді, – деді журналист. – Бұл өте алаңдатарлық белгі.
Ол алданған адамдардың тарихы үлкен ақпараттық науқанның бір бөлігі болатынын уәде етті.
– Біз олардың даусын естірту үшін барлығын жасаймыз. Тек Ресейде ғана емес, халықаралық деңгейде де.
ӘЛЕМ ШЫНДЫҚТЫ БІЛУІ ТИІС!
– Бізде де «Цифробанкпен» байланысты осыған ұқсас жағдай болды, ол да Турлов құрылымдарының бірі, – деді Санкт-Петербургтен келген зардап шеккен азамат Денис Новиков.
– Бұл 2018 жылдан бері жалғасып келеді. Шотты басқаруға сенімхат рәсімделмеді. Барлық шешімді менеджер өз бетінше қабылдады. Ақшамыздың ізі жай ғана жоғалып кетті.
Осы сәтте Жанна Қаппарова басты мәлімдемеге көшті. Ол тікелей Уолл-стриттегі редакцияларға қарағандай камераға тура қарап:
– Біз жетекші халықаралық қаржылық БАҚ-қа үн қатамыз: Bloomberg, The Wall Street Journal, Financial Times, Reuters! Біз Freedom Holding Corporation мен оның бас директоры Тимур Турлов жөнінде эксклюзивті дәлелдер ұсынып, үлкен сұқбат беруге дайынбыз. Біз шындықтың халықаралық деңгейде белгілі болғанын қалаймыз.
Әйел адам мұның себебін түсіндірді.
– Freedom Holding Corp. америкалық NASDAQ биржасында саудаланады. Қазақстан мен Ресейдегі дау – бір бөлек. Бірақ беделді батыстық БАҚ жүргізген тергеу компания котировкалары мен оның негізін қалаушының абыройына ең ауыр соққы болуы мүмкін.
«ЖЕКЕ ДАУ»
Адамдардың наразылығын түсіну үшін оқиғаның тарихына көз жүгірту керек. Алғашқы жанжалдың басы-қасында зейнеткер Қарлығаш Қаппарова тұрды. Ол «Фридом Финанс» арқылы 380 мың доллардан астам қаржы құйған. Оның сенімді өкілі компания қызметкері Темірлан Беков болған. Әуелде бәрі жақсы жүрді. Кейін Беков жұмыстан кетті. Бірақ Қарлығаш онымен жұмысын жалғастыра берді, шотындағы логин мен құпиясөзді өз еркімен берді. Тараптар Беков пайдадан 20% алатынына келіскен. Төрт жыл бойы ол әрбір мәмілені SMS-кодпен растап отырды. Соңында – тек шығын. 2025 жылдың жазында Бековке қарсы қылмыстық іс тоқтатылды. Тергеу қорытындысы: алаяқтық болған жоқ, жеке келісім сәтсіз инвестицияларға әкелді. «Фридом Финанс» еркін дем ала бастады: бұрынғы қызметкердің іс-әрекеті компанияға қатысы жоқ. Бірақ бұл Жанна Қаппарова үшін ауыр соққы болды. Баспасөз мәслихатында оның дауысы дірілдеп тұрды:
– Істі біз кінәлілерге жете бастаған сәтте тоқтатты! Олар мұны зейнеткер мен трейдердің «жеке дауы» ретінде көрсеткісі келеді. Бірақ неге бұл «жеке» трейдер төрт жыл бойы Freedom платформасын пайдаланды? Неге ондаған адам бір схемамен зардап шекті?
Зардап шеккендер компания бұл оқиғаны «тәртіптен шыққан» қызметкерге жауып, бар кінәні соған артуға тырысты деп есептейді. Алайда олардың пікірінше, бұл – тек айсбергтің ұшы ғана.
ИНВЕСТОРДЫҢ ӨЗІНЕ ҚОЛ САЛУЫ ЖӘНЕ ДИРЕКТОРДЫҢ ҚАМАУҒА АЛЫНУЫ
Бұл оқиғадан әлдеқайда ауыр эпизодтар бар. Виталий Световой «Фридом Финанс» АҚ-ның атқарушы директоры болған. Ішкі тексеріс ол клиенттерді ақшаны компания шотына емес, тікелей өзіне аударуға үгіттегенін көрсетті. «Ат басындай алтын» уәде еткен, бірақ қаражатты жеке қарыздарын жабуға жұмсаған. Оны жұмыстан шығарып, іс материалдарын полицияға жіберді. Қазір Световой қамауда. Бірақ оның әрекетінің салдары қайғылы болды. Петропавлда оның алдаған салымшыларының бірі ақшасынан айырылып, өзін-өзі өлтірді. Суицидке қатысты іс Световойға іс қозғалғаннан кейін үш күн ішінде түсініксіз жағдайда жабылды.
Сонымен қатар «Фридом Банк» клиенттері күмәнді «бақыт хаттарын» ала бастады. Онда банктің айтуынша, «қателік» себебінен олардың мәмілелері Қазақстан қор биржасы (KASE) арқылы өтпеген. Сондықтан табыс «тәркіленеді», ал инвестициялар жоққа шығарылады. Ал KASE дереу бұл жағдайға қатысы жоқ екенін мәлімдеді. Турлов пен оның командасынан дәстүрлі түрде үнсіздікпен құтылды. Қазақстанның қаржылық реттеушісі жоспардан тыс тексеріс жүргізіп, «Фридом Финансқа» 40-тан астам айыппұл салды. Бірақ зардап шеккендер мұны «қағазбен құтылу» деп санайды. Олардың пікірінше, шын мәніндегі проблемалар тасада қалып отыр.
ТИМУР ТУРЛОВ КІМ ЖӘНЕ НЕГЕ ОДАН ҚОРҚАДЫ?
Барлық осы оқиғалардың артында «Миллиардерлер» телехикаясының кейіпкерін еске салатын тұлға тұр. Тимур Турлов – жай ғана кәсіпкер емес. Ол 1987 жылы Мәскеу түбіндегі Лобня қаласында туған. 16 жасында трейдер болып жұмыс істеді. 21 жасында «Фридом Финанс» құрды. 2011 жылы Қазақстанға көшіп келіп, оны «мүмкіндіктердің көгілдір мұхиты» деп атады. 2022 жылы Қазақстан азаматтығын алып, $3,3 миллиард байлығымен елдің ең дәулетті бесінші адамына айналды. Бірақ қаржы – оның империясының бір бөлігі ғана.
Ол – Қазақстан шахмат федерациясының президенті, жасөспірімдер футбол лигасын іске қосқан. Оның Qalam медиажобасы әлем мәдениеті туралы әңгімелейді, ал компаниясы Tatler журналын Қазақстанда, Түркияда, Әзербайжанда және Өзбекстанда шығару лицензиясына ие. Турловтың цемент зауыттары, мыс пен құм кен орындары, Freedom Mobile электроника дүкендер желісі және тіпті Қарағанды әуежайын басқару құқығы бар. Оның холдингі – мемлекет ішіндегі мемлекет іспетті.
Батыс ақпарат құралдары оны талай мәрте сынға алды. Hindenburg Research оның компаниясын қазақстандық мемлекеттік облигациялармен жасалған күмәнді операциялар үшін айыптады. Bloomberg бір кездері оның холдингін «Бораттан кейінгі Қазақстандағы ең ақымақ импорт» деп атады. Бірақ Турлов мұның бәрін «ақпараттық шабуыл» деп қабылдап, мән бермеді.
Алайда енді жаңа қауіп туып тұр. Бұған дейін онымен реттеушілер мен журналистер соттасса, қазір оған қарсы қарапайым адамдар – қазақстандық зейнеткерлер мен ресейлік салымшылар шықты. Олардың тарихы аналитиктердің есептерінен әлдеқайда қарапайым, бірақ әлемдік қауымдастық үшін анағұрлым сенімді болуы мүмкін.
Біз бұған дейін «Фридом Финанс» қызметкерлері салымшылардың ақшасын жымқырған даулы оқиғалар туралы жазғанбыз. Солардың бірі Тимур Турловты тікелей айыптап, әкесінің екінші дүниежүзілік соғыстағы ерлігін еске алуға да мүмкіндігі жоғын айтқан еді. Сондай-ақ біз компанияның ресми жауабын жариялап, тіпті Турловтың өзінен түсініктеме беруді сұрағанбыз. Бірақ олигархқа Ulysmedia қойған бұл сұрақ мүлде ұнамаған болатын.